Hizkuntzen Europako Erreferentzia Marko Bateratuari buruzko ...

Ezagutza berriak ez zaizkie, besterik gabe, lehendik norberak zituen ezagutzei eransten; aitzitik,
norberaren lehendiko ezagutzen izaeraren, aberastasunaren eta egituraren arabera antolatzen dira, eta
haiek aldatu eta berregitura ditzakete, neurri batean. Jakina, gizabanakoaren lehendiko ezagutzak
berebiziko garrantzia du hizkuntzen ikaskuntzan. Askotan, irakaskuntza- eta ikaskuntza-metodoek
jakintzat ematen dute munduaren kontzientzia hori. Dena dela, egoera batzuetan (adibidez, murgilketan,
irakaskuntza norberaren ama-hizkuntzan egiten ez den eskola edo unibertsitate batean jardunez)
ezagutza linguistikoen eta beste ezagutza batzuen arteko aldibereko eta elkarrekiko aberastea gertatzen
da. Oso kontuan hartzekoa da, beraz, ezagutzen eta komunikatzeko gaitasunaren arteko lotura.
Trebetasunak eta abileziak delakoa (egiten jakin, savoir-faire, ikus 5.1.2. atala), edozein helburu
dutelarik ere –izan autoa gidatzea, biolina jotzea edo bilera bat zuzentzea–, prozedurak garatzeko
gaitasunaren araberakoak dira, ezagutza deklaratiboen araberakoak baino gehiago; baina, hala ere,
trebetasun horiek errazago lortuko dira “ahantz daitezkeen” ezagutzak bereganatuz eta barneratuz, eta
era askotako gaitasun existentzialak (adibidez, ataza egiterakoan lasaitasunez edo tentsioan aritzea) izan
ditzake lagungarri. Har dezagun, adibidez, autoa gidatzeko trebetasunaren adibidea: autoa gidatzea
prozesu ia automatikoen sail bat da, errepikapenez eta esperientziaren bidez ia automatiko bihurtzen
diren prozesu-sail bat (lozagia atera, abiadura aldatu, etab.); baina, hasieran, eragiketa kontzienteak
eta hitzez adieraz daitezkeenak bereiztea eskatzen du (altxa ezazu oina mantso-mantso lozagitik,
hirugarren abiadura jarri, etab.), eta baita ezagutza jakin batzuk barneratzea ere (auto ez automatikoek
hiru pedal dituzte, honako zeregin hauek betetzen dituztenak, etab.), “gidatzen ikasi dugunean”
halakoetan kontzienteki pentsatu beharrik izango ez dugun arren. Gidatzen ikasteko kontzentrazio handia
behar dugu, eta ardura handia ere bai, geure buruaren irudia bereziki hauskorra baita egoera horretan
(huts egiteko, autoa gidatzeko gai ez garelako itxura emateko arriskua). Trebetasunak menderatzen
dituenean, errazago jardungo du gidariak eta konfiantza gehiago izango du bere buruan; bestela,
bidaiariak eta gainerako gidariak nahastuko lituzke. Bada, antzera gertatzen da hizkuntzen ikaskuntzaren
zenbait alderdirekin ere (adibidez, ahoskerarekin eta gramatikaren atal batzuekin, flexio morfologikoekin,
esaterako).
Gaitasun existentziala (savoir-être, ikus 5.1.3. atala), gizabanakoaren ezaugarrien, izaeraren
bereizgarrien eta jarreren batura da; hor sartzen dira, adibidez, nork bere buruaz duen irudia eta
gainerakoez duena, edo beste pertsona batzuekin gizarte-harremanak izateko borondatea. Gaitasun hau
ez da soilik izaeraren ezaugarri aldaezinen ondorioa; aitzitik, hainbat eratako kultura harremanen
ondorio diren eta eralda daitezkeen alderdiak ere hartzen ditu bere baitan.
Izaeraren ezaugarri, bereizgarri eta egoera horiek oso kontuan hartu beharreko parametroak dira
hizkuntza bat ikastean eta irakastean; beraz, definitzen zailak gerta daitezkeen arren, ezinbestean sartu
behar dira Erreferentzi Marko batean. Gizabanakoaren oinarrizko gaitasunak osatzen dituzte, eta, beraz,
haren ahalmenen alderdi bati dagozkio. Erabileran eta ikaskuntzan (adibidez, hizkuntza baten edo
gehiagoren erabileran eta ikaskuntzan) barnera eta eralda daitezkeen neurrian, jarrerak finkatzea
helburutzat har daiteke. Sarri adierazi izan denez, gaitasun existentzialak kulturarekin lotuta daude, eta,
beraz, kulturarteko pertzepzioari eta harremanei eragiten diete: kultura jakin bateko kide batek
laguntasuna eta interesa aditzera emateko duen modua, adibidez, jarrera erasokor edo iraingarri gisa har
dezake beste kultura bateko kideak.
Ikasten jakin (savoir-apprendre, ikus 5.1.4. atala), gaitasun existentziala, ezagutza deklaratiboak
eta trebetasunak hartzen ditu bere baitan, eta hainbat eratako gaitasunak baliatzen ditu. Ikasteko
gaitasuna “bestelakoa” dena –beste hizkuntza bat, beste kultura bat, beste pertsona batzuk edo
ezagutza-arlo berriak– aurkitzeko trebetasun edo joera gisa ere uler daiteke.
Ikasteko gaitasunaren kontzeptua, orokorrean aplika badaiteke ere, bereziki egokia da hizkuntzen
ikaskuntzan. Izan ere, ikasleen arabera, ikasteko gaitasuna maila askotakoa izan daiteke eta gaitasun
existentzialaren, ezagutza deklaratiboen, trebetasunen eta abilezien (savoir-faire) alderdi asko konbina
ditzake, adibidez:
- Gaitasun existentziala: esaterako, aurrez aurreko komunikazioari ekiteko edo are arriskuak hartzeko
borondatea, hitz egiteko aukera baliatuz, edo solaskideei laguntza eskatuz, esandakoa hitz
errazagoen bidez adieraz dezaten, etab.; baita entzumenaren ulermenezko trebetasunak ere,
adibidez, esaten denari arreta ipintzea, besterekiko harremanean kultur desberdintasunaren
ondorioz sor daitezkeen gaizki ulertuen arriskuen kontzientzia berezia izatea.
- Ezagutza deklaratiboak: adibidez, hizkuntza jakin baten deklinabideko egitura jakin batzuei
dagozkien lotura morfosintaktikoak ezagutzea; edo kultura jakin batzuetako elikadurari edo sexujarduerari
lotutako tabuak edo erritual bereziak izan daitezkeela, edo erlijio-kutsua izan dezaketela,
ohartzea.
- Trebetasunak eta abileziak (savoir-faire): adibidez, hiztegia erabiltzeko, dokumentazio-zentro bat
aurkitzeko erraztasuna; ikus-entzunezko edo informatikako baliabideak (Internet, adibidez)
erabiltzen jakitea, ikasteko tresna moduan.
21