schrijven tussen realisme en naturalisme - DSpace at Open ...

Flaubert geeft in de roman veel gedetailleerde realistische informatie over het
alledaagse leven in Frankrijk. Hij wilde via deze details van de roman een
esthetisch object maken. Daarom wilde hij, dat zijn proza zo ritmisch was als
poëzie en zo helder als wetenschappelijke taal. De roman Madame Bovary,
zo wenste hij, moest ook een groot moreel effect weten te bereiken. Flaubert
beschrijft in Madame Bovary met grote precisie de obsessieve
hersenspinsels van het hoofdpersonage Emma, zodat de lezer als het ware
kan ‘meeleven’ in haar bewustzijn. De lezer kan daarna zelf bepalen wat hij
ervan vindt. Een moreel oordeel via de auctoriale verteller blijft uit.
Het algemene aanzien van de roman in de negentiende eeuw werd door
Madame Bovary positief beïnvloed. Tot dan toe had de roman nog niet een
dergelijke hoge positie weten te bereiken. De vormdoorbreking door Flaubert
zou vergaande effecten hebben op zowel de theorie als de praktijk van de
roman in Europa. In die periode verscheen er namelijk nogal wat pulplectuur
op de markt, waarvan de kwaliteit nogal te wensen overliet. De roman
Madame Bovary beschrijft op een realistische wijze hoe beperkend het leven
in een provinciestadje in het Noorden van Frankrijk toentertijd kon zijn.
Volgens Joep Leerssen is Madame Bovary een soort moderne Don
Quichotte. De ontwikkelingen in het bewustzijn van Emma Bovary worden
nauwkeurig beschreven vanaf haar meisjestijd tot aan het fatale einde van
haar leven.
Het eerste thema van de roman wordt gevormd door de identiteit van Emma,
die zich opgesloten voelt in haar middelmatige rol in het leven. Emma is geen
stabiele vrouw; ze lijdt aan ‘ennui’.
Het tweede thema betreft het lezen van teveel onrealistische romans. Emma
Bovary leest als een bezetene allerlei pulpverhalen en glossy tijdschriften
voor meisjes en jonge vrouwen. Ze identificeert zich met de romanhelden en
ze geeft zich helemaal over aan de verwikkelingen van een verhaal. Ze leeft
mee met alle omstandigheden, waarin de personages terechtkomen. Emma
is verrukt en geniet met volle teugen van het lezen. Vaak beeldt Emma zich
in, dat ze zelf een romanheldin is. Ze koopt luxe kleding en allerlei
snuisterijen, die door de bladen en boeken worden opgehemeld. Haar eigen
man, Charles Bovary, is vergeleken met de romanhelden vreselijk saai.
Emma vindt zijn uiterlijk onaantrekkelijk. Haar hoofd loopt over van haar
leesavonturen. Ze vindt zichzelf zeer gevoelig en ze wil ook goede sier
maken met alle pracht en praal. Ze wil schitteren in de salons van Parijs.
Emma is vol van verlangen en ze snakt ernaar, dat er iets gebeurt in haar
leven. Ze leest urenlang en weet van geen ophouden. In zekere zin is
Madame Bovary een roman over het lezen van romans. Men zou kunnen
zeggen, dat Emma het leven heeft vervangen door het lezen (Walder,
Identities, p.36).
In De gemaskerde eeuw vermeldt Marita Mathijsen, dat men in de
negentiende eeuw dit onmatige lezen afkeurde. De mensen moesten zich
behoeden voor onmatigheid. Maar af en toe was de natuurgewoon te sterk
en kon de mens zich niet tegen zijn noodlot verweren. Voor kunstenaars
waren deze omstandigheden vaak bronnen van inspiratie. Behalve met het
lezen moesten de mensen ook matig zijn met eten en drinken, met dansen
en paardrijden en dergelijke. Onmatigheid zou leiden tot ongezondheid en
ziekelijkheid. Er bestond in de medische wereld een algemene vrees voor
29