schrijven tussen realisme en naturalisme - DSpace at Open ...

Identities, p. 12).
Het vrouwelijke hoofdpersonage Isabel Archer wordt geobserveerd door een
mannelijke vertelinstantie, die zich uitput in positieve beschrijvingen van haar
doen en laten. In de eerste helft van het boek gaan de zelfingenomenheid en
de verwaandheid van Isabel soms zelfs zo ver, dat de verteller zijn irritatie
hierover zo nu en dan laat doorschemeren (James, Portret van een dame, p.
495, Amsterdam 2001). De verteller is, net zoals de andere personages in
The Portrait of a Lady en net zoals de lezer, een toeschouwer van het leven
van de hoofdrolspeelster Isabel Archer. De verteller gaat er vanuit, dat de
lezer evenveel weet als hijzelf, dat wil zeggen, dat ook de lezer weet
wanneer er sprake is van ironie of van dubbelzinnigheden. Vanaf het begin
van het tweede hoofdstuk is het voor alle ‘toeschouwers’ duidelijk geworden,
dat alles tot dan toe, zoals de plaats van de handeling, het licht, de andere
romanpersonages en de gevoerde conversaties, gearrangeerd is om een
passend decor voor de introductie van Isabel Archer te creëren. Vanaf hier
vormt Isabel het middelpunt van de roman en haar kijk op de mensen en de
omgeving zal in de rest van de roman blijven domineren. Henry James laat
de lezer dus kijken via het perspectief van een personage, maar volgens Da
Sousa Correa is de intensiteit daarvan net zo groot als die van de verteller in
eerste persoon. In een groot gedeelte van de roman deelt de lezer met Isabel
haar incomplete kennis over haar situatie (Walder, Identities, p. 99, 100).
Al met al is de vertelwijze van Henry James zeker geen doorsnee. De
vertelwijze, die hij ontwikkelde voor The Portrait of a Lady beschikt over een
onderstroom van onderdrukte of verborgen gevoelens en gedachten. Het
fragmentarische karakter van zijn manier van vertellen en de onuitgesproken
suggesties nodigen de lezer uit om diepgaand na te denken over de
complexiteit van de omstandigheden van een vrouw.
De technieken, waarvan James in The Portrait of a Lady gebruik maakt, zijn:
de focalisatie, de innerlijke monoloog en de vrije indirecte rede. Hiermee
weet hij te bereiken, dat door de verwachtingen van Isabel het effect van een
passage wordt verhoogd. Ondanks de bedoeling van James om uitsluitend
uit te gaan van het bewustzijn van een enkel persoon, lukt dit niet helemaal.
Behalve de verteller, worden bijvoorbeeld ook de personages Lord
Warburton en Ralph Touchett regelmatig ingezet om, in de derde persoon,
meer duidelijkheid over Isabel te verschaffen (Walder, Identities, p. 116).
3.2.3 De vertelwijze van Eline Vere
Eline Vere is een naturalistische roman. Hoewel de titel van deze roman
ontleend wordt aan het hoofdpersonage Eline Vere, wordt niet de hele roman
vanuit haar perspectief geschreven. In de plaats daarvan maakt Louis
Couperus gebruik van drie vertelvormen. Er worden grote stukken van de
handeling door de ogen van een van de personages verteld. Couperus laat
ook regelmatig een alwetende verteller aan het woord en verder schrijft hij
lange dialogen in de neutrale vorm. Het wisselen van vertelperspectief komt
in Eline Vere veel voor. De auctoriale vertelinstantie stuurt de lezer vaak
ongemerkt van ‘binnen’ naar ‘buiten’ of omgekeerd. Soms gebeurt dat
onopvallend, maar zo nu en dan is de verteller gewoon zichtbaar en hij
schroomt daarbij niet om zijn emoties te laten zien. Aan de afloop van het
55