schrijven tussen realisme en naturalisme - DSpace at Open ...

van het naturalisme op de achtergrond. Hiervoor in de plaats kwam de
personale vertelwijze.
De personale vertelwijze
De personale vertelwijze beschikt over een veel grotere objectiviteit dan de
auctoriale vertelwijze. In hoofdstuk 1 werd al besproken, dat Flaubert zijn
roman Madame Bovary in de personale vertelwijze schreef. Het
vertelperspectief ligt in deze vertelvorm bij de romanpersonages. De lezer
ziet de gebeurtenissen als het ware door de ogen van een of meer
romanfiguren. De verwikkelingen worden in de derde persoon verteld.
Daarbij lijkt de auctoriale verteller op het eerste gezicht helemaal van het
toneel verdwenen. Er is geen vertelinstantie meer, die een oordeel uitspreekt
over de personages of over de gebeurtenissen in het verhaal.
Toch komt het in de praktijk niet vaak voor, dat een tekst enkel en alleen
personaal verteld wordt. In een samenvatting van gebeurtenissen of in de
typering van karakters zal de auctoriale verteller vrijwel altijd te herkennen
zijn. Maar het rechtstreeks toespreken van de lezer blijft in een personale
roman wel achterwege. Een enkele keer verscheen er een roman waarin de
auctoriale vertelinstantie volledig afwezig is. Een voorbeeld hiervan is de
roman The Awkward Age (1898-1899) van Henry James (Klein en Ruijs,
Over Eline Vere, p. 71).
Bij de personale vertelvorm kijkt de lezer dus via het bewustzijn van een
romanfiguur en volgt op die manier alleen het standpunt van dat personage.
Dit houdt bijna automatisch in, dat de informatie, die de lezer door een
romanfiguur krijgt voorgeschoteld, in zekere zin niet betrouwbaar is. De lezer
is helemaal afhankelijk van de visie van dat karakter. De combinatie van
personale vertelwijze en onbetrouwbaar perspectief vormen vaak een
onderdeel van de plot van een roman.
Omdat de personale vertelwijze zo een enigszins ’verhullend’ verhaal
oplevert, wordt de auteur gedwongen om zijn ideeën en opvattingen op een
meer indirecte manier voor het voetlicht te brengen. De schrijver heeft
verschillende mogelijkheden om hieraan vorm te geven. Hij of zij kan dit
bijvoorbeeld doen, door middel van de gehele verhaalhandeling, door zijn of
haar keuze van de thematiek, door specifieke contextuele verwijzingen, door
bepaalde figuren als spreekbuis te laten dienen en/of door de uitbeelding van
de personages op zich. Zo gebruikte Flaubert hiervoor bijvoorbeeld in
Madame Bovary de ironie en de vrije indirecte rede (Duyvendak, Studiewijzer
Identities, p. 3). Daarnaast kan de auteur ook nog via de stijl een bepaalde
visie uitdragen (Kemperink, Medische theorieën, p. 139).
3.2.2 De vertelwijze van The Portrait of a Lady
The Portrait of a Lady is een realistische roman. Hij ontstond in de
realistische periode ongeveer tegen het midden van de schrijversloopbaan
van Henry James. James gaf er de voorkeur aan om in een roman ieder
vertellercommentaar te vermijden. Toch komen in The Portrait of a Lady
zulke commentaren en vertelleringrepen wel voor. Deze bestaan bijvoorbeeld
uit een behoorlijk groot aantal vooruitwijzingen, een soort toespelingen op
wat er verderop in de roman nog staat te gebeuren (Duyvendak, Studiewijzer
54