schrijven tussen realisme en naturalisme - DSpace at Open ...

experimenterend psycholoog en socioloog is (Klein en Ruijs, Over Eline
Vere, p. 18). Daarnaast geeft Emile Zola aan zijn romans een politieke
lading. Hij brengt namelijk een nieuw thema in de negentiende-eeuwse
literatuur, de armoede. Zijn romans zijn gevuld met paupers en hun
miserabele levens.
Het naturalisme van Zola werd in Nederland geïntroduceerd door Jan ten
Brink, de leraar van Louis Couperus. Uit studies over het naturalisme in de
Nederlandse literatuur blijkt volgens Kemperink, dat de Nederlandse
naturalistische roman, in vergelijking met zijn Franse voorbeeld, niet erg
wetenschappelijk georiënteerd is, maar dat er eerder sprake is van een meer
subjectief gekleurde weergave van de werkelijkheid (Kemperink, Medische
theorieën, p. 116). Dit betekent echter niet, dat er helemaal geen
wetenschappelijke tendens in het Nederlandstalige proza aanwezig is.
Ton Anbeek is een van de wetenschappers, die in de afgelopen jaren veel
aandacht heeft besteed aan de Nederlandse naturalistische roman. Hij
onderzocht de toonaangevende handboeken en vakliteratuur, waarin
kenmerken van de naturalistische roman worden besproken. Daarnaast
onderzocht hij een groot aantal romans op de voor het naturalisme
kenmerkende eigenschappen. Vervolgens maakte hij een rangorde in een
reeks van zeven kenmerken. Hij wil hiermee nog niet zeggen, dat alle
kenmerken ook van toepassing zijn op alle naturalistische romans. De ene
roman is meer karakteristiek dan de andere. Maar desondanks behoren de
door hem onderzochte romans wel allemaal tot dezelfde ‘naturalistische
familie’. De roman Eline Vere rekent hij ook bij deze familie.
De zeven kenmerken van de naturalistische roman
1. In het centrum van een naturalistische roman staat meestal een nerveus
karakter. In het geval van de roman Eline Vere is dat het gelijknamige,
breekbare, vrouwelijke hoofdpersonage. Eline is overgevoelig en kan
moeilijk samenleven met haar nuchtere en kille aristocratische omgeving.
Al meteen in het begin zegt Betsy over Eline: “Ach, ik weet niet, ze was
zenuwachtig, geloof ik”. De liefde voor muziek is ook een karakteristieke
eigenschap van de nerveuze heldin. Naast de nerveuze vrouwenfiguren
zijn er volgens Anbeek ook volop mannelijke zenuwlijders in de door hem
onderzochte romans te vinden. In Eline Vere treffen we bijvoorbeeld de
nerveuze neef Vincent Vere aan. Het verschil tussen Eline en Vincent is,
dat Eline ten onder gaat aan haar erfelijke eigenschappen, terwijl Vincent
zodanig wordt beïnvloed door de omgeving, vooral door zijn vriend
Lawrence St Clare, dat hij ontstijgt aan zijn milieu. Vincent krijgt een
goede baan in Amerika en houdt zich staande in het leven.
2. Het plot van de naturalistische roman omvat de geschiedenis van een
ontnuchtering. Eline is ontgoocheld over de werkelijkheid van het leven.
Haar voorstelling van het leven is niet reëel, maar haar geluksverlangen
beheerst toch haar hele wezen. Haar leven wordt steeds zwaarder en
haar depressiviteit is haar onverbiddelijke ondergang. Toch zijn er ook
nogal wat naturalistische romans, die wel een positief einde hebben (Klein
en Ruijs, Over Eline Vere, p. 20). We zien, dat het in Eline Vere voor neef
Vincent tenslotte goed afloopt.
87