aan gene zijde van de mensenrechten - Les Amis d'Alain de Benoist

AAN GENE ZIJDE VAN DE MENSENRECHTEN
voorafgegaan, en dus moet de overgang van eenvoudige pluraliteit van individuen
naar het sociale feit worden verklaard. Het traditionele antwoord is het contract of
de markt. In tegenstelling tot het bijbelse begrip van verbond, is het maatschappelijk
verdrag een pakt dat afgesloten wordt tussen gelijke partners. Zoals voor de markt,
geldt hier een belangenberekening. Voor Locke is het doel van elke politieke
associatie economisch: “de eerste en belangrijkste reden waarom mensen zich
verbinden in republieken en zich onderwerpen aan regeringen, is het behoud van
hun eigendom (preservation of property)” 14 . Omdat ze van nature verworven zijn,
worden de rechten opgevat naar het model van het eigendomsrecht. Men begrijpt
dat in de 17 e en 18 e eeuw de theorie van de rechten hét middel werden waarmee de
bourgeoisie probeerde een politieke rol te spelen die in overeenstemming was met
haar economisch gewicht.
Maar tegelijk verliest de politiek haar status van oorzaak om een gevolg te worden.
Vermits het sociale feit niets anders is dan het gevolg van een contract afgesloten
tussen individuen, is de macht niet meer organiserend, maar een secundair product
van de samenleving, een superstructuur die een permanente bedreiging vormt voor
de leden van die samenleving. (Deze rol van superstructuur, aanwezig in het werk
van alle liberale auteurs, zal men ook aantreffen bij Marx). Gelijklopend daarmee
wordt de politieke band geheel geherdefinieerd op basis van een nieuwe juridische
norm die overeenstemt met de subjectieve rechten van het individu. De burgerlijke
samenleving gaat zich tenslotte identificeren met de privé sfeer, dit wil zeggen met
dat deel van de samenleving waarop het politieke leven geen vat heeft, waar de
individuen geacht worden vrij te mogen handelen. “De filosofische inzet van het
moderne natuurrecht, schrijft Marcel Gauchet [...] zal de herdefinitie zijn van de
politiek volgens het subject, enerzijds wat betreft het politieke element, de burger
als subject van het individueel recht, anderzijds wat betreft het politieke geheel, van
de politieke gemeenschap als politiek subject” 15 .
Een drievoudige evolutie heeft zich aldus voltrokken. Enerzijds wordt het begrip wil
in de plaats gesteld van het begrip orde. Anderzijds wordt het individu centraal
gesteld en is het recht zijn attribuut geworden. En tenslotte wordt het recht
geïdentificeerd met ‘gerechtigheid’, begrip dat voortaan een essentieel morele kleur
krijgt. Met Hobbes en zijn navolgers wordt het leven in gemeenschap gezien in het
licht van ieders belang in een wereld waarin de natuur als één geworden totaliteit
geen intrinsieke waarde, noch betekenis noch finaliteit meer heeft. Het recht is
voortaan een individuele zaak, een aan het subject inherente kwaliteit, een moreel
vermogen dat toestemt en toelaat eisen te stellen. De rede wordt fundamenteel een
simpel rekenvermogen. De juridische materie is niet meer de rechtvaardige
oplossing (dikaion, id quod bonum est), maar een geheel van normen en
gesanctioneerd gedrag. De staat en de wet zelf zijn niet meer dan hulpmiddelen om
de individuele rechten te garanderen en de intenties van de contractanten te
dienen.
“Het is slechts door een machtsgreep, tegelijk heimelijk en gewelddadig, dat op het
keerpunt van de moderne tijden, deze wijziging aan het begrip recht kon worden
aangebracht die ook toeliet dit concept op de mens toe te passen; men heeft toen
het recht begrepen als een eigenschap die in essentie in elk menselijk wezen
aanwezig is; in plaats van een instrument van verdeling tussen de leden van een
gemeenschap te zijn (zodat het kon gedefinieerd worden als een systeem van
14 Two treatises of Government, Second Treatise, nr.124, London, Everyman’s Library, 1977.
15 Les tâches de la philosophie politique, in La Revue de la MAUSS (Paris), 1 e sem.2002, blz.282.
10