aan gene zijde van de mensenrechten - Les Amis d'Alain de Benoist

AAN GENE ZIJDE VAN DE MENSENRECHTEN
toe te passen. Bentham had deze aporie van de contracttheorie al aangeklaagd die
erin bestaat de rechten van de staatsburger te gronden op de mensenrechten,
terwijl toch deze laatsten slechts effectief kunnen bestaan vanuit de eersten. Zoals
Julien Freund het opmerkte: “van de ene kant vraagt men respect voor die rechten
net zoals men de beschikkingen van het positief recht respecteert, maar van de
andere kant laat men min of meer duidelijk uitschijnen dat de geldigheid van deze
rechten niet kan afhangen van de gewone wetgevende instanties, vermits die
rechten als universeel gedecreteerd zijn” 148 .
Algemener nog stelt dit het probleem van de verhoudingen tussen politiek en recht.
De ideologie van de mensenrechten gaat er vanuit, zoals we hebben gezien, dat het
natuurrecht aan elk sociaal feit voorafgaat, en puurt daaruit het argument om de
prerogatieven van de politiek te beperken. Welnu het recht, uit zichzelf onmachtig,
veronderstelt altijd iets anders buiten zich om van kracht te worden. Zoals Marcel
Gauchet het stelt: “het standpunt van het recht laat niet toe rekenschap te geven
van het raamwerk binnen hetwelk het recht geldt. Hier moeten we overgaan naar
het politieke standpunt” 149 .
De spanning tussen de mensenrechten en de burgerrechten, te weten de rechten
van de mens als lid van een bijzondere politieke gemeenschap, komt ook naar voor
in de debatten rond de zogenaamde rechten ‘van de tweede generatie’, dat wil
zeggen de collectieve of de sociale rechten.
Deze rechten van de tweede generatie (recht op arbeid, recht op onderwijs, op
medische bijstand enz.) zijn van een heel andere aard dan de individuele rechten.
Soms omschreven als ‘rechten op gelijkheid’ tegenover ‘rechten op vrijheid’, als
‘recht op’ tegenover ‘recht om’, of nog als ‘rights of recipience’ tegenover ‘rights of
action’ 150 . Ze zijn in de eerste plaats vorderingen die het de medeleden mogelijk
maken van de staat positieve prestaties te vragen en te bekomen. Het zijn dus niet
zozeer natuurlijke attributen dan wel attributies die een bepaalde maatschappij, op
een moment van haar geschiedenis, meent te kunnen toekennen aan haar leden.
Niet alleen “vooronderstellen ze een georganiseerde burgerlijke samenleving die hun
effectiviteit garandeert” 151 , maar in de mate zelf dat ze zich uitbreiden tot het begrip
solidariteit, impliceren ze het sociale feit en kunnen dus niet worden afgeleid uit de
prepolitieke natuur van het individu. Tenslotte, in tegenstelling tot de rechten van de
eerste generatie die principieel onbeperkt zijn (men kan ze niet beperken zonder aan
hun grondslagen te raken) zijn ze beperkt, want elke vordering tegenover iemand
anders is beperkt door de prestatiemogelijkheden en middelen van die ander.
Terwijl de theorie van de individuele rechten er naar streeft de macht en het gezag
van de staat te verminderen, maakt de instelling van de collectieve rechten
veelvuldig gebruik van de staat als werktuig om hun doel te bereiken. De staat wordt
niet meer tot onthouding, beperking of afstandelijkheid gehouden, maar integendeel
tot implicatie, engagement, zelfs tot institutie als unieke verschaffer van een steeds
groter pakket diensten. “De erkenning van de sociale rechten die het karakter
hebben van ‘eisen’, schrijft Jean-François Kervégan, impliceert dat aan de
148 o.c. blz. 191. Freund besluit daaruit dat men niet kan zeggen dat een verklaring van de mensenrechten
tot het natuurrecht behoort in de mate zelf dat deze rechten slechts van kracht kunnen worden op het
moment van hun proclamatie: “wij hebben hier te maken met een recht waarvan de natuur onbestemd
blijft” (ibid. blz.192).
149 Les tâches de la philosophie politique, in : La Revue du MAUSS (Paris), 1 e sem. 2002, blz.292.
150 D.D. Raphael: Problems of Political Philosophy. London, Macmillan, 1970.
151 Jean-François Kervégan: Démocratie et droits de l’homme, in : Gérard Duprat (éd.) : L’ignorance du
peuple. Essai sur la démocratie. Paris, PUF, 1998, blz.48
50