aan gene zijde van de mensenrechten - Les Amis d'Alain de Benoist

AAN GENE ZIJDE VAN DE MENSENRECHTEN
van meningsuiting, onvoorwaardelijk gegarandeerd door de Verenigde Staten als
een mensenrecht, is dat niet in Frankrijk, dat andere ‘vaderland van de
mensenrechten’, noch in België, onder voorwendsel dat bepaalde opinies niet waard
zijn als dusdanig te worden erkend. Zo is het ook in de Verenigde Staten toegestaan
zijn bloed te verkopen, terwijl het Franse recht de nietigheid van elk bezwarend
contract bepaalt dat slaat op een product van het menselijk lichaam. Men zou nog
tal van zulke voorbeelden kunnen opsommen.
De mensenrechten kunnen ook interne tegenstrijdigheden vertonen. In een
algemene zin komt het vaak voor dat de rechten die voortvloeien uit de positieve
vrijheid in conflict komen met de rechten die voortvloeien uit de negatieve vrijheid:
het recht op arbeid, bijvoorbeeld, kan belemmerd worden door het eigendomsrecht
of het recht op vrij initiatief. De Franse wet garandeert sedert 1975 het recht op
abortus, maar de wetteksten aangaande de bioethiek die aanvaard werden op
23/6/1994 door het parlement verbieden proeven op het embryo met het argument
dat “het respect voor het menselijk wezen begint van bij de aanvang van het leven”.
Als men ervan uitgaat dat het embryo nog geen menselijk wezen is, waarom zou
het dan verboden zijn erop te experimenteren? Als men aanvaardt dat het wel een
menselijk wezen is, hoe dan de abortus rechtvaardigen?
Hoe in deze omstandigheden de ‘ware’ rechten van de ‘valse’ onderscheiden? Hoe
voorkomen dat de ‘mensenrechten’ een passe-partout formule worden, niet meer
dan een flatus vocis die slechts de – voortdurend veranderende – betekenis heeft
die men er in deze of gene omstandigheid aan geeft. Jean Rivero stelt vast dat wat
hem betreft “de belangrijkste paradox van het lot van de mensenrechten sedert
twee eeuwen ongetwijfeld de tegenstelling is tussen de teloorgang van hun
ideologische wortels en de ontwikkeling van hun inhoud en van hun weerklank op
wereldschaal” 33 . Dat betekent, anders gezegd, dat hoe meer uitbreiding het discours
van de mensenrechten neemt, hoe groter de onduidelijkheid wordt wat betreft de
natuur ervan en hun grondslagen.
Deze vraag naar de grondslagen stelt zich vandaag de dag heel scherp. Het is
inderdaad pas vrij recent dat de problematiek van de mensenrechten “uit de boeken
is getreden om deel uit te maken van de echte geschiedenis”, zoals Marcel Gauchet
het zei 34 . Vanaf de 19 e eeuw was de opgang van de theorie van de mensenrechten
vertraagd, zelfs opgeschort, onder de invloed van de historicistische theorieën,
daarna van de revolutionaire doctrines. Denken in termen van een beweging van de
geschiedenis, in termen van vooruitgang, leidde noodzakelijkerwijs naar het
relativeren van het belang van het recht. Terzelfder tijd bracht de opkomst van de
historische tijd een zeker diskrediet met zich van de abstracte tijdeloosheid die de
‘natuurtoestand’ kenmerkte waaruit de rechten zogezegd voortkwamen. De val van
de totalitaire regimes, het verlies van de revolutionaire heilsverwachtingen, de crisis
van elke toekomstvoorstelling en in het bijzonder van de idee van vooruitgang,
vielen logisch samen met een krachtige terugkeer van de ideologie van de rechten.
Historisch gezien werden de mensenrechten vanaf 1970 eerst tegengesteld aan het
sovjetregime. Na de val van dit regime – door een merkwaardig toeval was het jaar
33 Les droits de l’homme: droits individuels ou droits collectifs? In : Actes du colloque de Strasbourg des 13
et 14 mars 1979, Paris, Librairie générale de droit et de jurisprudence, 1980, blz.21.
34 Les tâches de la philosophie politique, in : La Revue du MAUSS (Paris), 1 e sem. 2002, blz. 279.
16