aan gene zijde van de mensenrechten - Les Amis d'Alain de Benoist

AAN GENE ZIJDE VAN DE MENSENRECHTEN
Inleiding
Men vraagt zich wel eens af wat Europa de wereld heeft bijgebracht, wat zijn
specifiek kenmerk is. En het beste antwoord op deze vraag is wellicht: het begrip
objectiviteit. Al het andere vloeit daaruit voort: de idee van de persoon en van de
vrijheid van de persoon; het algemeen belang in zoverre dat zich van het persoonlijk
belang onderscheidt; het recht als een zoeken naar gerechtigheid (wat het
tegengestelde betekent van wraak); de ethiek van de wetenschap en het respect
voor de empirische gegevens; het filosofische denken voor zover het zich kan
losmaken van een geloof en de filosoof in volle vrijheid laat nadenken over de wereld
en de waarheid; de geest van distantie en de mogelijkheid van zelfkritiek; de
bereidheid tot dialoog; en tenslotte het begrip waarheid zelf.
Het universalisme is een corruptie van de objectiviteit. Daar waar de objectiviteit
wordt bereikt vanuit het particuliere, beweert het universalisme de particulariteit te
definiëren vanuit een arbitrair geponeerd abstract begrip. In plaats van het
‘behoren’, het ‘moeten zijn’ af te leiden uit het zijn, gaat het omgekeerd te werk.
Het universalisme vertrekt niet vanuit een objectieve benadering van de dingen,
maar vanuit een wankele abstractie waaruit een kennis van de natuur van de
dingen zou volgen. Het is de omgekeerd symmetrische denkfout van de metafysica
van de subjectiviteit, die het goede herleidt tot ‘wat goed is voor mij’ of ‘goed is voor
ons’, en het ware tot het innerlijke. De Europese traditie heeft altijd de noodzaak
beklemtoond voor de mens om tegen de onmiddellijke subjectiviteit te vechten. Heel
de geschiedenis van de moderniteit, zegt Heidegger, is de geschiedenis van de
ontplooiing van de metafysica van de subjectiviteit.
Het subjectivisme leidt noodzakelijkerwijs naar het relativisme (alles is even goed),
en sluit aldus aan bij de egalitaire conclusie van het universalisme (allen zijn even
goed). Het relativisme kan slechts de bovenhand halen door het arbitraire van het ik
(of van het wij): mijn gezichtspunt is het belangrijkst omdat dat het mijne is (of het
onze). De begrippen recht en gemeenschappelijk belang verliezen zo elke betekenis.
De ideologie van de mensenrechten is een combinatie van deze beide denkfouten.
Zij is universalistisch in de mate dat ze zich overal opdringt zonder ook maar
rekening te houden met tradities of context of met het feit dat de mens ergens deel
van uitmaakt. Zij is subjectivistisch in de mate dat ze die rechten definieert als
subjectieve attributen van het individu.
“De onschendbaarheid van de mensenrechten, schrijft Marcel Gauchet, is
ongetwijfeld het belangrijkste ideologische en politieke feit van de laatste twintig
jaar” 1 . En hij voegt eraan toe dat de mensenrechten “het ideologisch zwaartepunt”
geworden zijn van alles wat we nu beleven. Zij willen opdringerig de plaats innemen
van elk politiek en sociaal discours dat voorheen steunde op begrippen die vandaag
versleten of gediscrediteerd zijn (traditie, natie, vooruitgang, revolutie), ze willen het
enige kompas zijn in een gedesoriënteerde tijd, een minimale moraal bieden aan een
ontredderde wereld. Ze zijn “de morele horizon van onze tijd”, naar de woorden van
Robert Badinter. Zij moeten “de grondslagen worden van alle samenlevingen”, voegt
Kofi Annan eraan toe. Ze bevatten “in kiem het concept van een echte
wereldregering”, stelt Jean Daniel vast.
1 La démocratie par elle-même, Paris, Gallimard-Tel, 2002, blz. 326.
2