aan gene zijde van de mensenrechten - Les Amis d'Alain de Benoist

AAN GENE ZIJDE VAN DE MENSENRECHTEN
Excursie: de kerk en de mensenrechten
De theologische wortels van de ideologie van de mensenrechten zijn al vaak
beschreven. Lange tijd evenwel, zoals Jacques Maritain zegt, “is de bewering dat die
rechten hun grondslag hadden op christelijke beginselen, als revolutionair ervaren
tegenover de christelijke traditie” 19 . De oorzaak daarvan is duidelijk. Vanuit
historisch oogpunt ligt ze in het agressieve rationalistische karakter van de moderne
formulering van deze rechten, in het klimaat van antiklerikalisme dat heerste bij de
proclamatie ervan , en in de antireligieuze vervolging tijdens de Franse revolutie.
Bovendien kon de katholieke kritiek vanuit leerstellig oogpunt de eliminatie niet
aanvaarden van elke transcendentale dimensie door de integrale subjectivering van
de rechten, eliminatie die tot doel had een gedeelte van de goddelijke
prerogatieven op de mens over te dragen; onaanvaardbaar was voor haar ook het
feit dat deze subjectivering de weg opent naar een onophoudelijke stroom eisen die,
op geen enkele standaard gestoeld, uitmondt in relativisme 20 .
Op 23 april 1791 veroordeelde paus Pius VI uitdrukkelijk de Verklaring van de
rechten van 1789, en hij beoordeelde de artikels ervan als “tegenstrijdig met de
godsdienst en met de samenleving”. Deze veroordeling werd een eeuw lang
herhaald. In 1832 bijvoorbeeld kwalificeerde Gregorius XVI de theorie van de
mensenrechten als “echte waanzin”, een opinie die werd hernomen in de encycliek
Quanta Cura van 1864.
Deze opvattingen beginnen te evolueren vanaf de encycliek Rerum novarum (1891)
van Leo XIII. Vanaf deze datum, en vooral onder invloed van het denken van Pater
Luigi Taparelli d’Azeglio, wiens Saggio teoretico di diretto naturale appogiato al
fatto (Theoretisch essay over het natuurrecht, gebaseerd op de feiten, 5 dln., 1840-
1843) een theologische inhoud trachtte te geven/opnieuw te geven aan het
subjectieve recht, begon het begrip “mensenrechten” binnen te dringen in het
sociaal denken van de kerk.
Na de tweede wereldoorlog versnelde deze evolutie. In 1963 verklaarde Joannes
XXIII in zijn encycliek Pacem in terris dat de universele verklaring van de rechten van
1948 “een stap voorwaarts betekent in de richting van de juridisch-politieke
organisatie van de wereldgemeenschap” (§ 141). Op 7 december 1965 bevestigde
de pastorale constitutie Gaudium et Spes, aangenomen in het kader van het tweede
Vaticaanse concilie, dat “de kerk, krachtens het evangelie dat haar werd
toevertrouwd, de mensenrechten proclameert, en het dynamisme van onze tijd dat
overal een nieuw elan geeft aan deze rechten erkent en hoog acht”. Drie jaar later
verklaarde Paulus VI op zijn beurt: “spreken over de mensenrechten is het algemeen
belang van de mensheid onderlijnen”. En in 1974 verduidelijkte hij dit voor de
algemene vergadering van de UNO: “De heilige stoel steunt moreel voluit het ideaal
dat vervat is in de universele verklaring als een progressieve verdieping van de
mensenrechten die erin worden uitgedrukt”. En tenslotte Joannes-Paulus II in 1979:
“De universele verklaring van de mensenrechten is een mijlpaal op de lange en
moeilijke weg van het mensdom” 21 .
19 Les droits de l’homme, Paris, Desclée de Brouwer, 1989, blz.81-82.
20 cfr. Louis de Vaucelles: Les droits de l’homme, pierre d’achoppement, in : Projet (Paris), sept.-oct. 1988,
blz.115-128.
21 cfr. René Coste: L’Eglise et les droits de l’homme, Paris, Desclée de Brouwer, 1982 ; M. Simoulin :
L’Eglise et les droits de l’homme, in : Les droits de l’homme, n° spécial de Vu de haut, Escurolles, Fideliter,
12