aan gene zijde van de mensenrechten - Les Amis d'Alain de Benoist

AAN GENE ZIJDE VAN DE MENSENRECHTEN
Een goede illustratie van de manier waarop de bevestiging van de soevereiniteit van
het individu noodzakelijkerwijs de politieke organisatie van een samenleving
dwarsboomt, levert de manier waarop de Franse revolutie geprobeerd heeft de
mensenrechten te verzoenen met de burgerrechten, kwestie die in meer dan een
opzicht herinnert aan het oude probleem van de eenheid van lichaam en ziel.
Art. 2 van de verklaring van 1791 bevestigt dat de burgerrechten als uitsluitend doel
hebben de mensenrechten te handhaven. Deze bevestiging wordt herhaald in art.1
van de verklaring van 1793. Daarmee wil het revolutionair recht duidelijk het
subjectief en het objectief recht verzoenen, het natuurrecht en het positief recht,
een band bevestigen tussen het burger zijn en het mens zijn. Maar tijdens de
periode van de Franse revolutie blijkt de ‘natuurlijke’ mens slechts te begrijpen in de
gedaante van burger. Een van de redenen daarvan is waarschijnlijk dat de
revolutionaire macht op een al bestaande staatsmacht volgde, terwijl de
Amerikaanse verklaring van rechten in een totaal verschillende context zocht naar
de opbouw van een totaal nieuwe politieke entiteit 141 . Rousseau van zijn kant had
zich in een bekende passage al uitgesproken voor het primaat van de burger: “men
moet kiezen tussen het vormen van een mens of van een burger; want men kan niet
tegelijk beide samen vormen” 142 . De opstellers van de revolutionaire teksten hangen
zelf een burgerlijke opvatting van de rechten aan, die parallel loopt met een
uitgesproken legicentrisme, en deze strekking wordt nog versterkt door hun wens de
rechten van de staat als prioritair te definiëren. Het principe van de
staatssoevereiniteit haalde het heel snel op dat van de universele rechten van het
individu. “De natie, schreef Mona Ozouf, wordt niet gezien als een samengaan van
vrije en gelijke individuen, maar als begiftigd met een absolute voorrang, en dat
vanaf het begin van de revolutie” 143 . De definitie van de mens als natuurlijk subject,
die het nodig heeft object van een positieve wetgeving te worden om erkend te
worden als rechtssubject, heeft dus het primaat van de burgerrechten geheiligd –
hetgeen de revolutionaire machthebbers toeliet de politieke inlijving van individuen
te rechtvaardigen.
In zijn onderzoek naar de theorie van de mensenrechten en de burgerrechten in de
verklaring van 1789, merkte Karl Marx op dat in het liberale bourgeoisrecht de
gelijktijdige ontwikkeling van beide sferen retorisch mogelijk is, maar concreet
tegenstrijdig in de mate dat het de mens in twee deelt en hem, binnen elke sfeer,
doelstellingen toedicht die onderling onverzoenbaar en onverenigbaar zijn.
Net zoals hij heel goed inzag dat achter het recht op arbeid in de eerste plaats de
macht van het kapitaal schuil ging, zo zag Marx ook heel juist dat achter de
abstracte algemeenheid ‘mens’ waarvan de rechten werden geproclameerd, in de
eerste plaats een spel van privé belangen zat. Dat is de reden dat hij het formalisme
van de mensenrechten aanklaagt en hun instrumentatie ten bate van de bezittende
klasse, die alleen in staat is door haar wetten de grenzen te bepalen binnen welke
de vrijheid van elkeen geldt. De rechten worden geacht voor iedereen te gelden,
maar ze zijn in feite in hoofdzaak gemaakt voor de bourgeoisie. “de zogenaamde
141 Vgl. Marcel Gauchet: La révolution des droits de l’homme. Paris, Gallimard, 1988 ; Stéphane Rials
(éd.) : La Déclaration des droits de l’homme et du citoyen. Paris, Hachette, 1989.
142 Emile ou l’éducation.Paris, Garnier, 1964, livre I, blz. 9.
143 voorwoord tot Ladan Boroumand: La guerre des principes. Les assemblées révolutionnaires face aux
droits de l’homme et à la souverainité de la nation, mai 1789-juillet 1794 ; Paris, Editions de l’Ecole des
hautes études en sciences sociales, 1999, blz. 8. Vgl ook : Elisabeth Guibert-Sledziewski : L’invention
de l’individu dans le droit révolutionnaire, in : La Révolution et l’ordre juridique privé. Rationalité ou
scandale ? Actes du colloque d’Orléans. Paris, CNRS-Université d’Orléans en PUF, 1988, blzz. 141-149.
48