aan gene zijde van de mensenrechten - Les Amis d'Alain de Benoist

AAN GENE ZIJDE VAN DE MENSENRECHTEN
falen van die mensenrechten om het meest elementaire respect te verzekeren voor
de menselijke wezens als persoon. Want hetgeen de doctrine van de mensenrechten
miskent met haar thesis van abstracte gelijkheid, is net dat er geen effectieve
rechten bestaan zonder de erkenning van de verschillen tussen de mensen. Dat is de
kern van de thesis: mensenrechten kunnen niets anders zijn dan rechten op
eigenheid [...] De relativiteit van die rechten vloeit daar gewoon uit voort want ze
gelden slechts binnen een bepaalde historische gemeenschap. Maar meer dan dat,
het is een metafysische stelling die ter tafel ligt, die van de ontologische differentie:
het recht heeft zijn beginsel niet in de mens, zelfs niet in een universele
subjectiviteit, maar het is een element van de wereld; dat is het ontologisch verschil
dat miskend wordt door de affirmatie van de abstracte gelijkheid, en alleen dat
verschil kan de mensenrechten hun volle betekenis geven [...] Het gaat hier dus
allerminst om een absoluut recht van iedereen op verschil, maar om de erkenning
dat alleen rechten die geworteld zijn in tradities, en beleefd in gemeenschappen,
effectiviteit hebben” 122 .
Het is erg gemakkelijk er hier aan te herinneren dat dezelfde samenleving die met
het meeste klem de rechten van het individu verkondigd had, ook die samenleving
is die feitelijk de meest belastende mechanismen van collectieve heteronomie heeft
ingevoerd. We weten vandaag dat de twee fenomenen niet zonder elkaar konden, al
was het maar omdat alleen de staat, snel verworden tot staat-voorzienigheid,
bekwaam was de voor het sociaal weefsel verwoestende effecten van het
opkomende individualisme te verzachten. Welnu, de staatstussenkomst in alle
domeinen is in tegenspraak met de vrije wil, die toch geacht wordt de
aansprakelijkheid van de rechtssubjecten te funderen.
“De ontvoogding van de individuen uit de primordiale dwang die hen bond aan een
gemeenschap die verondersteld werd hen vooraf te zijn gegaan wat betreft het
ordebeginsel, en die zich uitte in zeer effectieve hiërarchische bindingen van mens
tot mens, heeft niet bijgedragen tot een inkrimping van de rol van het gezag, zoals
het gezond verstand dat suggereert, maar integendeel voor een onophoudelijke
groei ervan gezorgd. De onmiskenbare greep van de individuen op verschillende
vlakken heeft evenmin de opkomst verhinderd van een administratief apparaat dat,
buiten en boven de burgerlijke autonomie, steeds meer en steeds dwingender
ingrijpt in de collectieve oriëntaties [...] Hoe groter het recht van de mensen wordt
op inspraak in hun samenleving, hoe groter de organiserende greep van de
bureaucratische staat die aldus de uitoefening verhindert van de rechten die hij
beweert toe te kennen”, aldus Maurice Gauchet 123 .
En hoe zit het vandaag met die ‘heerschappij van de mensenrechten’? In het
dagelijks leven wordt de vraag naar de grondslagen zo goed als nooit gesteld. Onze
tijdgenoten funderen de rechten niet meer op de menselijke natuur, sinds men
beseft dat geen enkele ‘natuurtoestand’ ooit aan het leven in gemeenschap is
voorgegaan, en vooral sinds men geleerd heeft dat de ‘natuur’, voor zover die ons
iets te vertellen heeft, in een totaal andere richting voert dan die van de ideologie
van de mensenrechten. Ze zijn daarom nochtans geen kantianen geworden. Ze
willen eerder het begrip ‘waardigheid’ in stand houden, mits het te ontdoen van
122 Droit, communauté et humanité, Paris, Cerf, 2000, blzz. 90-92. Het abstracte karakter van de formulering
valt bijzonder op in het Frans (‘droits de l’homme’), minder in het Nederlands of in het Duits waar sprake
is van ‘mensenrechten’, ‘Menschenrechte’, of ook minder in het Engels, het Spaans of het Italiaans die
allen een adjectief gebruiken in plaats van een naamwoord (human rights, derechos humanos, diritti
umani).
123 La démocratie contre elle-même, Paris, Gallimard-Tel, 2002, blzz.20-21.
42