aan gene zijde van de mensenrechten - Les Amis d'Alain de Benoist

AAN GENE ZIJDE VAN DE MENSENRECHTEN
3
Mensenrechten en culturele verscheidenheid
De theorie van de mensenrechten dient zich aan als een theorie die altijd en overal
geldig is, dit wil zeggen, als een universele theorie. De universaliteit die
verondersteld wordt inherent te zijn aan elk individu als subject, geeft er de maatstaf
van aan die toepasselijk is op elke empirische realiteit. In die optiek wil de uitspraak
dat die rechten ‘universeel’ zijn niets anders zeggen dan dat ze absoluut waar zijn.
Maar ondertussen weet iedereen dat de ideologie van de mensenrechten een
product van de Verlichting is, dat de idee zelf van mensenrechten tot de specifieke
horizon van de westerse moderniteit behoort. De vraag mag dus gesteld worden of
het feit dat we precies weten waar de oorsprong van die ideologie ligt, niet impliciet
haar pretenties van universaliteit ontkracht. Elke verklaring van de rechten kan
historisch gedateerd worden; vloeit daaruit dan niet voort dat er een spanningsveld,
zelfs een tegenspraak, bestaat tussen de historische contingentie die tot de
uitwerking ervan geleid heeft, en de universaliteit die ze opeist?
Als we een blik werpen op alle menselijke culturen, is het duidelijk dat de theorie van
de rechten eerder uitzondering dan regel is, en dat ze zelfs binnen de westerse
cultuur uitzonderlijk is, vermits die rechten slechts op een bepaald moment, en in
een behoorlijk laat stadium van de geschiedenis van die cultuur zijn gedecreteerd.
Als de rechten ‘er’ sedert alle tijden zouden zijn geweest, aanwezig in de natuur zelf
van de mens, kan men er zich terecht over verwonderen dat slechts een klein
gedeelte van de mensheid er zich van bewust geworden is, en dat men er heel lang
over gedaan heeft om dat te ontdekken. Hoe is het te begrijpen dat het universele
karakter van de rechten slechts in een welomschreven samenleving als ‘evident’
werd aangezien? En hoe zich inbeelden dat deze maatschappij het universele
karakter ervan proclameert zonder er terzelfder tijd het historisch monopolie van op
te eisen, dat wil zeggen zonder zich op te werpen als superieur aan die
maatschappijen die dat karakter niet erkend hebben?
Het begrip zelf ‘universaliteit’ roept onmiddellijk al problemen op. Als men het heeft
over de universaliteit van de rechten, over welk type universaliteit heeft men het
dan? Een geografische, of een filosofische, of een morele universaliteit? Bovendien
botst de universaliteit van de rechten op de vraag die werd opgeroepen door
Raimundo Panikkar: “Heeft het zin zich af te vragen of de voorwaarden tot
universaliteit aanwezig zijn, terwijl de vraag zelf van de universaliteit een alles
behalve universele kwestie is?” 78 .
Zeggen dat alle mensen dragers zijn van dezelfde rechten is één zaak. Zeggen dat
die rechten overal moeten worden erkend in de vorm die de ideologie van die
rechten daaraan geeft, is een heel andere zaak. Want dan stelt zich de vraag wie het
gezag heeft dat standpunt op te leggen, welk de natuur is van dat gezag, en hoe het
zit met de gegrondheid van haar discours. Met andere woorden: wie beslist dat het
zo zal zijn en niet anders?
Elk universalisme heeft de neiging verschillen te ontkennen of weg te moffelen. In
haar canonieke formulering komt de theorie van de rechten over als weinig geneigd
om culturele verschillen te erkennen, en dat om een dubbele reden: enerzijds
omwille van het individualisme en het erg abstracte karakter van het subject
78 La notion des droits de l’homme est-elle un concept occidental?, in : Diogène (Paris), oct.- dec. 1982,
blz.88. De tekst werd hernomen in La Revue du MAUSS (Paris), 1 e sem. 1999, blzz. 211-235.
28