aan gene zijde van de mensenrechten - Les Amis d'Alain de Benoist

AAN GENE ZIJDE VAN DE MENSENRECHTEN
het attribuut zou zijn van de persoon buiten elk sociaal verband, is ondenkbaar. De
‘rechten’ zijn slechts delen die aan deze of gene toekomen, resultaat van een
verdeling volgens rechterlijke beschikking. Het recht slaat dus nooit op een
geïsoleerd wezen, op een individu als dusdanig. Het slaat evenmin op de mens in het
algemeen: de generische mens blijft een leeg kader. “De Grieken, merkt Jean-Pierre
Vernant op, zijn totaal gespeend van de idee van een singulier individu, houder van
universele en onvervreemdbare rechten, idee die voor ons vanzelfsprekend lijkt” 4 –
hetgeen hen niet belet heeft de democratie uit te vinden en meer dan anderen het
begrip vrijheid hoog in het vaandel te voeren.
Een eerste breuk komt er met het christendom. De christelijke godsdienst
proclameert inderdaad de unieke waarde van elk menselijk wezen door het voor te
stellen als een waarde op zich. Als bezitter van een ziel die hem rechtstreeks
verbindt met God, wordt de mens drager van een absolute waarde, dat wil zeggen
van een waarde die niet gebonden is aan zijn persoonlijke kwaliteiten noch aan het
feit dat hij deel uitmaakt van een bepaalde collectiviteit. Gelijklopend daarmee geeft
het christendom een zuiver individuele definitie van vrijheid: de vrijheid wordt het
vermogen van een redelijk wezen om een keuze te maken tussen middelen die naar
een doel leiden, en dit in overeenstemming met de moraal. (“Radix libertatis sicut
subjectum est voluntas, sed sicut causa est ratio”, zei Thomas van Aquino). Dit
beklemtonen van de vrije wil bevat impliciet de idee dat de mens zijn natuur kan
overwinnen en kan kiezen alleen op basis van de rede en zo de wereld kan vormen
naar zijn wil. Aanvankelijk wordt deze wil omschreven als de mogelijkheid om toe te
stemmen. Het hogere leven komt uit een transformatie van de wil onder de werking
van de genade.
Door deze belangrijke antropologische vernieuwingen sloeg het christendom een
brede kloof tussen de oorsprong van de mens (God) en zijn eigen tijdelijk bestaan.
Het onttrekt aan het relationele bestaan van het menselijk wezen zijn ontologische
verankering, die voortaan uitsluitend aan de ziel voorbehouden wordt.
Vanzelfsprekend blijven de betrekkingen tussen mensen belangrijk, maar ze worden
secundair om de eenvoudige reden dat hun leven in gemeenschap, hun samen-zijn,
niet meer samenvalt met hun diepste wezen. Het is niet ten onrechte dat Hegel,
vanuit dit standpunt, de opkomst van het christendom kon doen samenvallen met
het subjectivisme.
Het is vooral in de traditie die het spoor volgt van Augustinus, dat het lidmaatschap
van een bovenaardse stad hoger ingeschat wordt dan hetgeen de mens bindt aan
zijn gelijken. “De christen houdt op deel te zijn van een politiek organisme, schrijft
Michel Villey, hij is een geheel, een oneindige, een waarde op zich. Hij wordt zelf een
doel dat de tijdelijke doeleinden van de politiek overstijgt en zijn persoon is
belangrijker dan de staat. Hier ligt het zaad van de moderne rechten van het
individu die tegenstelbaar zijn aan de staat, onze toekomstige ‘mensenrechten’” 5 .
Door de metafysische bestemming van de mens te proclameren, tracht het
christendom het menselijk recht af te wenden van elke belangstelling voor de
zintuiglijke wereld.
Met kracht ontwikkelt Augustinus de christelijke idee die stelt dat de weg naar het
hogere vooral innerlijk is: “Noli foras ire, in teipsum redi; in interiore homine habitat
veritas” – “ga niet naar buiten, blijf in jezelf, want in de innerlijke mens woont de
4 Le Monde (Paris), 8 juni 1993, blz.2.
5 Philosophie du droit, dl.1 : Définitions et fins du droit, 3 e ed., Paris, Dalloz, 1982, blz.131.
6