De school en leerlingen met gedragsproblemen - Onderwijsraad

is er vanuit deskundigen kritiek op de procedures rondom de indicering: er is te veel nadruk
op de beperkingen van het kind en te weinig aandacht voor de specifieke behoeftes aan zorg
en onderwijs. Niet het belang van het kind, maar beheersing van processen en plaatsing staat
voorop.
Leerlinggebonden (rugzakje)
Een kind met een (geïndiceerde) handicap kan naar het speciaal onderwijs of het regulier
onderwijs. Om de nodige speciale voorzieningen te financieren krijgt het kind in het regulier
onderwijs extra geld (afhankelijk van het cluster rond de duizend euro per jaar) en formatie
mee: het rugzakje. Officieel heet dit leerlinggebonden financiering (op basis van een wet uit
2003). De ouders bepalen of zij kiezen voor speciaal onderwijs of leerlinggebonden financiering.
Als ernstig meervoudig gehandicapte kinderen met leerlinggebonden financiering nog
altijd niet goed opgevangen kunnen worden in het regulier onderwijs, bijvoorbeeld omdat zij
verzorging of verpleging nodig hebben, moeten de ouders een extra indicatie krijgen vanuit
de zorgsector (valt onder het ministerie van VWS). Als een aldus geïndiceerde leerling op een
school (voor basisonderwijs of voortgezet onderwijs) zit, biedt een ambulante begeleider vanuit
een bijbehorend cluster hulp aan de school.
B2.6 De groei van cluster 4-onderwijs (gedragsstoornissen)
De groei van het speciaal onderwijs doet zich met name voor in cluster 4 (gedragsstoornissen
en zeer moeilijk opvoedbare leerlingen). In 2000 zaten 8.690 leerlingen in cluster 4 speciaal
onderwijs en 7.127 leerlingen in het voorgezet speciaal onderwijs. In 2005 was dit uitgegroeid
tot respectievelijk 11.373 en 12.891 leerlingen. Het aantal cluster 4-leerlingen dat met een rugzak
in het regulier onderwijs zit, groeide in dezelfde periode van 457 naar 4.564 (basisschoolleeftijd)
en in het voortgezet speciaal onderwijs van 562 naar 3.573. 12
De groeiende vraag heeft geleid tot wachtlijsten voor indicatiestelling, voor ambulante begeleiding
en voor plaatsing op cluster 4-scholen. Het heeft, kortom, geleid tot capaciteitsproblemen
op het terrein van huisvesting, leraren en ambulante begeleiders, tot een toename
van leerlingen die geen onderwijs kunnen volgen (‘thuiszitters’) en natuurlijk tot hogere (overheids)kosten.
De vraag is niet of de leerlingen die nu een indicatie voor cluster 4 krijgen, gedragsproblemen
hebben (dat is duidelijk), maar wel of deze altijd zo ernstig zijn dat een cluster 4-indicatie
terecht is. De toename van cluster 4 gaat namelijk samen met een afname van deelname aan
het speciaal basisonderwijs. 13 Nemen duurdere tweedelijnsvoorzieningen (speciaal onderwijs)
soms onterecht de plaats in van eerstelijnsvoorzieningen (speciaal basisonderwijs, leerwegondersteunend
onderwijs, praktijkonderwijs)?
Een probleem dat niet voortkomt uit de groei maar er wel door wordt versterkt, is dat het speciaal
onderwijs cluster 4 de groeiende complexe problematiek van sommige leerlingen moeilijk
kan hanteren. Er zijn tevens problemen in het voortgezet speciaal onderwijs met intelligente
leerlingen met een gedragsstoornis zoals hoogbegaafde leerlingen en kinderen met autisme
12 Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, 2006a.
13 Inspectie van het Onderwijs, 2006.
De school en leerlingen met gedragsproblemen 99