De school en leerlingen met gedragsproblemen - Onderwijsraad

De Onderwijsraad heeft in 2004 geadviseerd over zorgleerlingen (Hoe kan onderwijs meer betekenen
voor jongeren?). In dit advies ging de raad in op manieren om, vooral via samenwerking
tussen het onderwijs en andere instanties en professionals, beter dan nu te voorzien in de zorgbehoeften
van leerlingen. Hoofdboodschap was dat het onderwijs regievoerder moet zijn in
deze zorg, maar het niet alleen hoeft te doen.
1.4 Afbakening: over welke leerlingen gaat het?
Gedragsproblemen en gedragsstoornissen
Dit advies richt zich op leerlingen met gedragsproblemen in het regulier onderwijs (basisonderwijs,
voortgezet onderwijs en middelbaar beroepsonderwijs) en het speciaal onderwijs.
Het advies gaat echter niet specifiek in op elke sector apart, maar beschouwt moeilijk gedrag
als een sectoroverstijgend probleem. Daarbij zij opgemerkt dat het middelbaar beroepsonderwijs
toch een wat ander schoolklimaat en een andere doelgroep heeft, waarbij het opleiden
voor een beroep de kern vormt en de pedagogische taak soms enigszins op de achtergrond
komt te staan. Toch kampt ook het middelbaar beroepsonderwijs met gedragsproblemen en
heeft de taak hiervoor een oplossing te zoeken.
Het advies gaat niet in op (voorzieningen en onderwijs voor) kinderen met bijvoorbeeld cognitieve
beperkingen (voor zover deze niet gepaard gaan met gedragsproblemen). Gedragsstoornissen
zijn ernstigere, meer aanhoudende en meer specifiek omschreven gedragsproblemen.
Gedragsstoornissen zijn formeel omschreven in de Diagnostic and Statistical Manual of Mental
Disorders (DSM). Het DSM is de internationale standaard waarin per stoornis de criteria staan
aan de hand waarvan psychiaters hun diagnoses stellen. In de DSM staan de door psychiaters
(h)erkende psychiatrische stoornissen, waaronder ook gedragsstoornissen (zie hoofdstuk 2).
Het verschil tussen gedragsproblemen en gedragsstoornissen is gradueel. Doorgaans (ook in
dit advies) wordt de term gedragsproblemen als overkoepelend begrip gebruikt wanneer het
erom gaat zowel gedragsproblemen als gedragsstoornissen aan te duiden.
Leerlingen die aanzienlijk meer behoefte aan zorg hebben dan gemiddeld, worden doorgaans
aangeduid met de term zorgleerlingen. Het gaat om een brede groep kinderen met uiteenlopende
leer- of gedragsproblemen en lichamelijke en/of verstandelijke handicaps. Het
gaat om beperkingen of problemen die het volgen van onderwijs bemoeilijken. Leerlingen
met gedragsproblemen maken onderdeel uit van de groep zorgleerlingen. Voor de focus
op gedragsproblemen (en niet op andere problemen zoals handicaps) is gekozen omdat de
meeste in het onderwijs ervaren problemen rondom zorg hiermee te maken hebben. Zo is het
beleidstraject Passend onderwijs met name voortgekomen uit de problemen rondom en groei
van voorzieningen voor leerlingen met (een combinatie van leer- en) gedragsproblemen. Ook
de problemen die het regulier onderwijs ervaart, hebben betrekking op leerlingen met dergelijke
gedragsproblemen. 11 Moeilijk gedrag is met name een probleem als het een onderwijsbelemmering
vormt voor leerlingen en leraren. Dat wil zeggen dat de leerprestaties van het
kind zelf achterblijven, hun onderwijsloopbaan minder succesvol verloopt en/of anderzijds de
docent (stress, lagere werkprestaties) en de klas (leerprestaties van andere leerlingen) er last
van hebben. 12
11 Onderwijsraad, 2004.
12 Veel leraren ervaren stress, onzekerheid en gevoelens van incompetentie in de omgang met leerlingen met gedragsproblemen (Goei
& Kleijnen, 2009).
16 Onderwijsraad, februari 2010