De school en leerlingen met gedragsproblemen - Onderwijsraad

atie, of door het bieden van individuele ondersteuning door een remedial teacher. 103 Maatwerk
bieden is doorgaans uitermate lastig doordat leerlingen onderling behoorlijk verschillen wat
betreft leerbehoeften en ontwikkelingskansen.
De CED-groep stelt dat het ideaal van maatwerk behoorlijk hoog gegrepen is voor het regulier
onderwijs. Op een basisschool met circa 200 leerlingen en in een klas met 25 leerlingen is het
weinig realistisch ieder kind individueel maatwerk te willen bieden. Praktijkonderzoek bevestigt
dit. Uit onderzoek blijkt dat leraren veel moeite hebben om met verschillende individuele
handelingsplannen naast elkaar te werken. 104 Vaak leidt dit tot inefficiënt klassenmanagement
en verlies van effectieve lestijd. 105 Om die reden wordt vaak gepleit voor groepshandelingsplannen
waarbij leerlingen met dezelfde behoeften en mogelijkheden zo veel mogelijk worden
geclusterd. Ook het idee van het onderwijscontinuüm gaat uit van groepsgewijs onderwijs
waarbinnen nader wordt gedifferentieerd. Dat gebeurt door middel van zogenoemde onderwijsarrangementen,
die er op diverse niveaus zijn. Per leergebied kunnen bijvoorbeeld op drie
niveaus onderwijsarrangementen worden ontwikkeld. Voor de gemiddelde leerlingen is er een
basisarrangement waarmee zij het vereiste minimumniveau kunnen behalen. Voor de zwakkere
leerlingen (bijvoorbeeld niveau D en E bij de Cito-toetsen) is er een intensief en extra intensief
arrangement om hen tot het vereiste minimumniveau te brengen. Deze intensieve arrangementen
houden vooral in dat leerlingen extra leertijd krijgen, zodat herhaling en extra oefening
mogelijk zijn. Voor de beter presterenden is er een verdiepings- en verrijkingsarrangement.
Toekenning van leerlingen aan een bepaald arrangement gebeurt jaarlijks, per vakgebied, op
basis van leerprestaties uit het leerlingvolgsysteem.
Het idee is dat (basis)scholen op termijn zullen beschikken over arrangementen op verschillende
vakgebieden, steeds op drie niveaus (basis, intensief en verdieping). In ieder geval zou
een school moeten beschikken over arrangementen voor de basisvakken taal/lezen en rekenen/wiskunde,
en mogelijk ook voor sociaalemotionele ontwikkeling. Scholen kunnen zich
ook specialiseren in arrangementen op een bepaald leergebied, bijvoorbeeld taal/lezen, of van
een bepaald niveau, bijvoorbeeld in verdiepende en verrijkende arrangementen. Scholen kunnen
er ook voor kiezen om het niveau van hun basisarrangement bij te stellen; bijvoorbeeld
wanneer bij herhaling blijkt dat een meerderheid van de leerlingen het minimumniveau niet
haalt, ondanks bijstellingen in onderwijsaanbod en manier van lesgeven. Op die manier worden
onderwijsaanbod en ambitieniveau afgestemd op de leerlingenpopulatie.
Momenteel werkt de CED-groep de diverse arrangementen verder uit. Een aantal basisscholen
is bezig met invoering ervan, in de meeste gevallen stapsgewijs, per leergebied. Of deze werkwijze
beter realiseerbaar is dan individuele handelingsplannen moet de praktijk in de komende
jaren uitwijzen, het lijkt kansrijk. De initiatieven zijn echter te recent om al iets te kunnen zeggen
over effecten. Uit een expertmeeting die hierover eind 2007 werd georganiseerd, bleek
dat velddeskundigen positief staan ten opzichte van het onderwijscontinuüm. 106 Aanwezigen
plaatsten wel een kritische kanttekening bij de mogelijkheid voor scholen om hun basisarrangementen
zo nodig naar beneden bij te stellen. Daarmee bestaat het risico dat het ambitieniveau
te laag wordt geformuleerd, wat onbedoeld de leerprestaties van leerlingen kan doen
zakken. Ook zien zij nog wel haken en ogen bij de invoering van deze arrangementen. De verwachting
is dat een omslag in het denken en de cultuur binnen scholen nodig is. De leraar zal
103 Oostdam, 2009.
104 Smeets, Veen, Derriks & Roeleveld, 2007; Inspectie van het Onderwijs, 2009.
105 Oostdam, 2009.
106 CED-groep, 2008.
De school en leerlingen met gedragsproblemen 51