De school en leerlingen met gedragsproblemen - Onderwijsraad

of Opportunities for Persons with Disabilities. 47 Daarnaast is in de Salamanca-verklaring van de
Unesco uit 1994 onder meer opgenomen dat “allen met speciale onderwijsbehoeften toegang
moeten hebben tot reguliere scholen welke hen opnemen in een kindgericht pedagogisch
klimaat dat in staat is aan hun behoeften tegemoet te komen”. Regeringen worden zodoende
opgeroepen wettelijk en beleidsmatig het principe van inclusief onderwijs te onderschrijven,
waarbij alle leerlingen in reguliere scholen worden geplaatst, tenzij er dringende redenen zijn
dat niet te doen.
2.4 Het ontstaan van gedragsproblemen
Genetische kwetsbaarheid en omgeving
Gedragsproblemen (waaronder gedragsstoornissen) komen voort uit een combinatie van
genetische kwetsbaarheid en een reactie op de sociale omgeving, in het bijzonder de thuissituatie.
Genetische kwetsbaarheid wil zeggen dat iemand door zijn genetische aanleg een
risico loopt om bepaalde problemen te ontwikkelen of eerder geneigd is bepaald gedrag te
vertonen. Genetische kwetsbaarheid kan betekenen dat iemand een bepaalde persoonlijkheid
heeft waardoor hij of zij eerder bepaald gedrag zal vertonen. Maar het kan ook om iets heel
specifieks gaan, zoals een (genetisch bepaalde) afwijking in de productie van bepaalde chemische
stoffen (neurotransmitters).
Iemand die genetische kwetsbaar is voor iets, ontwikkelt niet altijd per definitie een stoornis,
er is echter wel een grotere kans dat dit gebeurt. Of en hoe echter een bepaald psychisch probleem
werkelijk tot uiting komt, hangt vaak ook af van wat iemand meemaakt en de manieren
die hij of zij heeft of krijgt aangereikt om met moeilijke situaties (stress, tegenslagen) om te
gaan. Voor sommige stoornissen zijn de genetische factoren waarschijnlijk wél het meest bepalend
, de stoornis zal dan altijd, of bijna altijd, tot uiting komen, ongeacht de situatie waarin het
kind opgroeit. Bij andere gedragsstoornissen (en bij gedragsproblemen van lichtere aard) is de
omgeving waarin het kind opgroeit waarschijnlijk juist heel bepalend. Met hersenonderzoek
en erfelijkheidsonderzoek wordt gepoogd voor diverse stoornissen aan te geven welke genen
‘verantwoordelijk’ zijn en in hoeverre een stoornis erfelijk bepaald is of juist omgevingsgerelateerd.
Uitspraken die verder gaan dan ‘een combinatie van beiden’ zijn op dit moment vaak
nog niet goed mogelijk (zie verder onder biologische risicofactoren).
Kortom: een ontwikkelings- of gedragsprobleem is altijd de uitkomst van complexe interacties
tussen de (genetisch) aanleg van het kind, de thuisomgeving en andere omgevingen zoals de
onderwijssituatie. Gedragsproblemen moeten daarom altijd in context bestudeerd en behandeld
worden. Ouders en leraren reageren op een bepaalde manier op het kind door hun eigen
ervaringen (en biologische aanleg) en het kind reageert weer op opvoeders en leraren met
zijn ervaringen en aanleg. 48 Zowel het kind als de omgeving veranderen onder invloed van die
interacties. In die interacties ontstaan patronen die voortduren.
47 In de Conventie van de Rechten van Mensen met Beperkingen van de Verenigde Naties (2006)geeft artikel 24 expliciet aan dat de
overheid ervoor dient te zorgen dat mensen met een beperking volwaardig kunnen deelnemen aan de maatschappij. Hiervoor is het
nodig dat zij toegang hebben tot alle niveaus van het onderwijs en samen les krijgen met leerlingen zonder beperking.
48 Onderwijsraad, 2008. Dit is het ‘transactioneel’ model of bio-ecologisch model. Deze is gebaseerd op Sameroff & Chandler (1975) en
later verder ontwikkeld door Bronfenbrenner & Ceci (1994).
32 Onderwijsraad, februari 2010