De school en leerlingen met gedragsproblemen - Onderwijsraad

Zij schatten 50% van de leerlingen in als gemiddeld of normaal, 25% als bovengemiddeld en
25% als benedengemiddeld of problematisch. De beelden van leraren blijken bovendien een
sterke neiging te hebben zichzelf te bevestigen. Hoe hoger de verwachtingen van de leraar,
hoe beter een kind presteert en vice versa.
Voor de leraar betekent dit dat het belangrijk is van tijd tot tijd enige distantie te nemen van
het eigen handelen (in relatie tot het desbetreffende kind) en daarop kritisch te reflecteren.
Bijvoorbeeld door na te denken over vragen als: welke (onbewuste) opvattingen heb ik over
dit gedragsprobleem; welke verwachtingen heb ik van dit kind en waar zijn die op gebaseerd;
straal ik die verwachtingen ook daadwerkelijk uit in mijn omgang met het kind of niet. Intervisie
door een groepje leraren kan hierbij helpen.
Kennisbasis leraar
De leraar dient vanzelfsprekend ook te beschikken over bepaalde kennis en vaardigheden
om de bovengenoemde interventies en strategieën op de juiste manier te kunnen gebruiken.
Voor het kunnen omgaan met verschillen tussen leerlingen noemt Oostdam (2009) twee zaken.
Ten eerste is een stevige kennisbasis vereist, bestaande uit vakkennis, onderwijskundige kennis
en pedagogisch-didactische kennis. Ten tweede is het belangrijk om vanuit deze stevige
basiskennis goed naar kinderen te kijken. Door goed te observeren krijgt de leraar zicht op de
onderwijsbehoeften en ontwikkelingskansen van zijn leerlingen. En gewapend met dit inzicht
moet de leraar uiteraard in staat zijn een uitdagende leeromgeving te creëren. Oostdam wijst
ook op de houding en de professionaliteit van de leraar. Om te kunnen omgaan met verschillen
tussen leerlingen is van belang dat leraren steeds reflecteren op de eigen lespraktijk en bereid
zijn zich blijvend te ontwikkelen en te verbeteren (een professionele leergemeenschap).
Van der Wolf en Van Beukering (2009) geven een meer concrete opsomming van vereiste kennis
en vaardigheden:
• kennis van leerlijnen, dat wil zeggen kennis van cruciale leermomenten of ankerpunten:
wat is voorwaardelijk aan kennis/vaardigheden om door te kunnen in de leerstof;
• kennis van leerprincipes;
• kennis van de methoden van de verschillende vak- en vormingsgebieden, dat wil zeggen
kennis van de onderliggende ideeën en leerprincipes en kennis van de didactische
opbouw;
• kennis van diverse instructie- en verwerkingsvormen en het kunnen toepassen daarvan;
• kennis van diverse vormen van feedback en het kunnen geven van gerichte feedback;
• kennis van klassenmanagement en het kunnen toepassen van de principes daarvan, bijvoorbeeld
anticiperende maatregelen kunnen nemen waardoor probleemgedrag wordt
voorkomen.
Gerichte interventies bij probleemgedrag
Wanneer er sprake is van aanhoudend, hardnekkig probleemgedrag zijn meer gerichte interventies
van de leraar nodig. Het meest belangrijk daarbij is volgens diverse auteurs een positieve
grondhouding van de leraar. Dat wil zeggen: hij accepteert mogelijke beperkingen van
de leerling, maar heeft tegelijk vertrouwen in de capaciteiten en eigen mogelijkheden van de
leerling. Ook heeft de leraar de overtuiging de leerling te kunnen helpen die mogelijkheden
verder te ontplooien. 112
112 Van Lieshout, 2009. In bijlage 3 wordt een overzicht gegeven van mogelijke algemene en meer specifieke strategieën die leraren kunnen
gebruiken om gedragsproblemen bij leerlingen tegen te gaan.
De school en leerlingen met gedragsproblemen 55