Gebiedskatern Utrechtse Heuvelrug - Provincie Utrecht

28
3. VERHALEND LANDSCHAP
Een landschap is een levend geheel. Door de
jaren verandert het, soms geleidelijk soms met
grote sprongen. Zo ook de Utrechtse Heuvelrug.
De kernkwaliteiten van het landschap dat wij zo
waarderen zijn geleidelijk in de loop der eeuwen
ontstaan. Dit hoofdstuk vertelt in thematische
verhalen hoe het landschap van de Heuvelrug
zich ontwikkeld heeft. De verhalen verklaren
waarom het huidige landschap eruit ziet zoals
het eruit ziet. Ze vertellen de geschiedenis
achter de kernkwaliteiten. Ze verrijken het begrip
van de kernkwaliteiten en de beleving van het
landschap. Bij elk verhaal is een kaart getekend
met de belangrijkste elementen en structuren in
dit landschap, die dit verhaal beleefbaar maken.
Het verhaal achter het landschap wordt verteld
aan de hand van vier thema’s. De thema’s zijn
zo gekozen dat ze karakteristiek zijn voor de
Utrechtse Heuvelrug.
De Heuvelrug is in zijn kern een hoge
zandopduiking in het omringend laagland. Door
het reliëf is de Heuvelrug een oriëntatiepunt in
de weidse omgeving. Tevens heeft het enorme
invloed op de inrichting en het gebruik van de
Heuvelrug. ‘De hoge rand’ verhaalt over het
ontstaan en de invloed van het reliëf.
Het tweede verhaal gaat over de ontginning van
het land. De Heuvelrug kent een bijzonder lange
KWALITEITSGIDS UTRECHTSE LANDSCHAPPEN - UTRECHTSE HEUVELRUG
bewoningsgeschiedenis. Door de millennia heen
heeft de mens het aanzien van de Heuvelrug
verschillende malen totaal veranderd. Het
‘Ontgonnen land’ vertelt van de eerste bewoning,
de engen en het potstalsysteem, de erosie en
herbebossing.
Het landschap van de Heuvelrug is niet
alleen bepaald door de plattelandsbewoners.
Stedelingen zaten graag op ‘Gezond zand’;
hoog en droog, met schoon water, ver van de
vuile stad, het zompige veen of de natte klei.
Rijke stedelingen hebben al vroeg landgoederen
en buitens gebouwd. Later werden zij gevolgd
door villaparken van de minder welgestelden,
sanatoria en instellingen voor de zieken en
recreatieterreinen voor de rustzoekende massa.
Het vierde verhaal, ‘Strategisch verband’,
beschrijft het militaire belang van de Heuvelrug
en hoe dit zijn stempel op het landschap heeft
gedrukt. Aanvankelijk waren hoogten de meest
strategische plekken in het landschap. Met
de opkomst van de Hollandse steden en de
waterlinies als verdediging, werd de Heuvelrug
minder belangrijk. Later werd het hoge,
‘nutteloze’ zand echter een ideaal landschap
voor kampementen en oefenterreinen.