Gebiedskatern Utrechtse Heuvelrug - Provincie Utrecht

60
grote burchten ter verdediging van de Utrechtse
grenzen, maar deze lagen net buiten de
Heuvelrug, zoals Ter Horst bij Achterberg en
Stoutenburg onder Amersfoort.
De belangrijkste landverbinding liep langs de
zuidelijke voet van de Heuvelrug. Het was de Via
Regia of Heerweg van Utrecht naar Rhenen en
verder naar Keulen, dat zowel kerkelijk, wereldlijk
als economisch gezien het belangrijkste centrum
was van de Rijnlanden. De weg verbond tegelijk
de belangrijkste nederzettingen aan de voet van
de Heuvelrug.
In de voortdurende strijd tussen Utrecht en
Holland had de bisschop ‘t Gooi en de stad
Muiden - aan de monding van de Vecht - al
in de dertiende eeuw aan Holland moeten
overgeven. De grens tussen ‘t Gooi en Utrecht
bleef een voortdurende bron van conflicten en
noopte tot het trekken van nieuwe grenslijnen
tussen het Sticht en ‘t Gooi, die waren
gemarkeerd door grenspalen en greppels of
sloten (Gooyergracht, Hollandse Sloot, Hollandse
Rading).
Omdat de Utrechters de monding van de Vecht
niet meer beheersten, zou hen een alternatieve
verbinding met de Zuiderzee goed uitkomen. De
Laagte bij Pijnenburg vormde de enige plek in
de Heuvelrug waar een waterverbinding mogelijk
was. Hier werd de Praamgracht gegraven, die
echter vooral als turfvaart diende. Diverse
uitgewerkte plannen om door de Laagte van
Pijnenburg een kanaal te graven van de Vecht
naar de Eem, onder meer voor het realiseren
van een zeehaven bij de stad Utrecht, zijn echter
nooit verwezenlijkt.
KWALITEITSGIDS UTRECHTSE LANDSCHAPPEN - UTRECHTSE HEUVELRUG
GRENSPALEN
In 1351 kwamen Utrecht en Holland overeen
om een definitieve ‘Limytscheydinghe
tusschen ‘t Goylant en ‘t Stight’ te bepalen.
Van een punt nabij de Zuiderzee, gemarkeerd
door de zogenoemde Leeuwenpaal vanwege
de leeuw in het Hollandse wapen, werd
een loodrechte lijn getrokken gericht op
de Domtoren. Na 1535 werd de grens
gemarkeerd met sloten (Gooyergracht),
greppels en hardstenen palen. Deze werden
regelmatig vervangen. In de bossen van
de Heuvelrug, langs ‘De Hollandse Sloot’
loopt tegenwoordig een 3,5 kilometer lang,
kaarsrecht fietspad met duidelijke palen
waarop het Hollandse wapen aan de ene,
en het Utrechtse wapen aan de andere
kant. De laatste paal (nummer 22) staat
bij de buurtschap Egelshoek, op de grens
van ‘t Gooi en de Utrechtse venen. Van de
palen zijn nog enkele achttiende-eeuws, de
meesten zijn in 1920 herplaatst.
Leeuwenpaal