Gebiedskatern Utrechtse Heuvelrug - Provincie Utrecht

Vennetjes op de
Heuvelrug
KWALITEITSGIDS UTRECHTSE LANDSCHAPPEN - UTRECHTSE HEUVELRUG 33
het aan de voet van de Heuvelrug in de vorm van
kwelwater naar boven. Hierdoor ontstonden aan
de voet van de Heuvelrug moerassige gebieden,
waar zich veenpakketten ontwikkelden. Deze zijn
later grotendeels afgegraven. Door de goede
kwaliteit van het water hebben deze kwelzones
tegenwoordig vaak een zeer hoge natuurwaarde.
Een deel van het reliëf is later door de mens
veroorzaakt. Door houtkap en overbeweiding
ontstonden stuifzanden, die door de wind
werden opgewaaid (stuifheuvels) of uitgeblazen,
waardoor vennetjes ontstonden. Verder
hebben zand- en grindwinning (‘t Gooi,
Maarn, Henschoten, Kwinteloyen) het reliëf
aangescherpt.
RELIËF EN CULTUURHISTORIE
De Heuvelrug telt tussen de veertig en vijftig
‘toppen’ die allemaal een naam hebben,
de meeste eindigend op ‘berg’. Behalve als
oriëntatie- en uitkijkpunt hadden sommige
heuvels een strategische of mythisch-religieuze
betekenis, zoals de tafelbergen in ‘t Gooi, en de
Koerheuvel en de Heimenberg bij Rhenen. Op
de Heiligenberg en de Focoldusheuvel werden
kloosters gesticht en op menige bergtop stond
een galg, goed zichtbaar ter afschrikking.
In het ontworpen landschap kregen
heuveltoppen een duidelijke rol als
oriëntatiepunt voor zichtlijnen, als uitkijkpunt,
of als centraal punt van lanenstelsels of
sterrenbossen (Amerongse Berg). Op een
aantal toppen verrees een koepel, theehuis of
Wegh der Weegen, Amersfoortse weg
monument (Pyramide van Austerlitz). Omdat
de Heuvelrug toen nauwelijks was bebost, waren
de panorama’s nog weids. Met de opkomst van
het toerisme verschenen uitkijktorens, maar
de toppen waren ook geschikte locaties voor
watertorens, brandweer- en luchtwachttorens.
Het brede, waterarme plateau tussen Amersfoort
en Zeist (Amersfoortse Bergen) bleef het langst
woest en ledig, doorsneden door zandwegen en
aan de randen dooraderd met schapendriften.
De eerste landbouwnederzettingen lagen op
de middelhoge flanken van de Heuvelrug. Met
name in het zuidelijke deel van de Heuvelrug
zijn veel akkercomplexen aangetroffen uit de
ijzertijd en Romeinse Tijd (raatakkers of Celtic