Gebiedskatern Utrechtse Heuvelrug - Provincie Utrecht

40
Vrijwel kale heuvelrug anno 1805
De bossen op de Heuvelrug verdwenen in de
loop der eeuwen vrijwel geheel door houtkap,
ontplagging en begrazing. De omgeving
veranderde in een groot heidegebied (de
velden), waar vooral schapen graasden. Op
sommige plaatsen overleefde het bos omdat het
benut werd als hakhoutbos.
Op de vochtige gronden (de maten) aan de
voet van de Heuvelrug weidde men koeien
en verzamelde men hooi.Tussen de tiende en
twaalfde eeuw werden deze weidegebieden
geleidelijk ontgonnen, waarbij kloosters en
kapittels een belangrijke rol speelden. Het
nieuwe land werd opgedeeld in grote en kleine
leengoederen of gerechten, waarover een ‘heer’
zeggenschap kreeg. De oude bisschoppelijke
domeinen namen dit nieuwe feodale systeem
over. Zo ontstond een nieuwe groep van
landadel met hogere of lagere ‘heerlijke’ rechten,
die zich verschansten in stenen huizen of
kastelen aan de voet van de Heuvelrug, vaak
omringd met een gracht.
Vanuit de dorpen liepen schapendriften en
‘stegen’ de velden en de maten in. Daarnaast
KWALITEITSGIDS UTRECHTSE LANDSCHAPPEN - UTRECHTSE HEUVELRUG
Landschap op de Grebbeberg
ontwikkelde zich een netwerk van zandwegen en
kerkpaden die de heide doorkruisten.
De velden en maten werden gemeenschappelijk
gebruikt door de dorpsbewoners, die zich
daartoe organiseerden in ‘marken’. Veel markeorganisaties
waren niet krachtig genoeg
om zich te handhaven ten opzichte van de
grootgrondbezitters die bezit namen van
de heidevelden. De marken in ‘t Gooi (de
‘Erfgooiers’) en van Leusden konden zich het
langst handhaven. In 1886 werden de markeorganisaties
bij de wet opgeheven.
Door overbegrazing en plaggensteken
ontstonden op de heide stuifzanden, die
Weidegronden aan
voet van Heuvelrug