Ondernemen in familiebedrijven - Windesheim

28
Ondernemen in familiebedrijven
standig systeem? Hier kan verschillend over worden gedacht. Zo beschreven Berle en
Means in 1932 de ontwikkeling van ondernemingen die van één eigenaar (entrepreneurial
firm) transformeren in ondernemingen die door managers worden gecontroleerd
(management control). Zij noemden dit de ‘revolutie van het kapitalisme’. Eén van de
uitgangspunten van deze door managers gecontroleerde ondernemingen was, dat
managers zich moeten inzetten voor het realiseren van de belangen van de aandeelhouders.
De gedachte hierbij is dat aandeelhouders (shareholders) hun vermogen
beschikbaar stellen in ruil voor een vergoeding en dat maximalisatie van deze vergoeding
het uiteindelijke doel van de onderneming is. De maximalisatie van de shareholdersvalue
staat centraal.
Een heel ander perspectief is de stakeholderbenadering. Deze benadering gaat ervan
uit dat het doel van de onderneming niet de maximalisatie van de aandeelhouderswaarde
is, maar de maximalisatie van de stakeholderswaarde (Letza, Sun en
Kirkbride, 2004). Belangrijke stakeholders zijn aandeelhouders maar ook werknemers,
leveranciers, familie en klanten. In deze visie is een onderneming geen verlengstuk
van de aandeelhouders, maar vormt ze een apart systeem. Bij de stakeholderbenadering
gaat het om een optimalisatie van de belangen van alle stakeholders.
Deze verschillende vertrekpunten hebben consequenties voor de opvattingen over
goed bestuur. Moet goed bestuur de belangen van de shareholders waarborgen of de
belangen van alle stakeholders?
Er zijn ook twee visies op de personen die een rol vervullen in een onderneming.
Agent versus steward
Is de mens van nature slecht of van nature goed? Dit is een fundamentele bestaansvraag
die ook terug te vinden is in diverse stromingen van de economische theorie. De
agencytheorie gaat uit van het negatieve scenario, de stewardshiptheorie van het positieve
mensbeeld. Is een manager een agent of een steward?
De agencytheorie (o.a. Bearle en Means, 1932 en Jensen en Meckling, 1976) stelt dat er
tussen eigenaren en managers een principaal-agentrelatie bestaat. Hierbij vervullen
de eigenaren de rol van principaal en de manager de rol van agent. De principaal stelt
een agent aan om de onderneming te leiden. Volgens de agencytheorie ontstaat het
risico dat de agent uit eigenbelang gaat handelen en niet in het belang van de principaal
(de onderneming). Dit risico wordt vergroot doordat de principaal een informatieachterstand
heeft. Om deze risico’s te verkleinen moet de principaal toezicht houden:
er is controle nodig. Als er in ondernemingen een scheiding groeit tussen de
aandeelhouders en het bestuur, ontstaat er een nóg groter agencyprobleem.