Tussen turf en tuinboon. Commerciële activiteiten van de rurale elite ...

hebben, moesten de hoogheemraden eerst weer advies geven en zij behielden zich het
recht voor de maten en de aard van het bouwmateriaal vast te stellen. Er kwam dus een
sluisje voor de grote en middelgrote turfschepen en daarnaast een overtoom waarover de
vele kleinere marktscheepjes getrokken werden zonder dat de sluis openging, om zo te
voorkomen dat er onnodig water in de polder vloeide. Op haar breedste punt bedroeg de
kolk van de sluis 4,5 meter breed (15 voet) en zij was 17 meter (56 voet) lang.
De aanvrager van de vergunning voor het sluisje was heer Dirc Coebel van der
Loo, ambachtsheer van het Hubrechtsgerecht en het naburige Snijdelwijk. In zijn
aanvrage gaf hij aan waarom zijn ingezetenen dit sluisje zo hard nodig hadden. Door de
turfdelving was er van zijn heerlijkheden niet veel meer over en de toestand kon ook niet
verbeteren omdat de inwoners er niet in of uit konden met hun scheepjes. Ofwel, zo
vullen wij aan, ze hadden geen directe toegang tot de turfmarkt in Gouda. Voor de
gewone marktscheepjes met landbouwproducten was de oude overtoom immers goed
genoeg. Toch is het niet alleen uit medelijden dat de rekenmeesters van keizer Karel hem
adviseerden toestemming te geven de kade te laten doorgraven van de Gouwe één van de
belangrijkste aderen voor de handhaving van het boezempeil van Rijnland. Met de
legging van het sluisje werd namelijk tevens een sluisgeld ingevoerd dat uiteraard ook ’s
keizers schatkist ten goede kwam. Het tarief werd twee keer zo hoog als Van der Loo de
keizer had voorgesteld. 39
2.3 Turfwinning en turfproductie
In de late middeleeuwen bestonden drie manieren waarop de turfwinning plaatsvond, de
turfwinning voor eigen gebruik, de commerciële kleinschalige en de commerciële
grootschalige winning. De eerste was het oudste. Deze turfwinning vond plaats binnen
het ruimtelijke en institutionele kader van een gewone cope-achtige ontginning, waarbij
de boerderijen aan de kop van de percelen stonden en zo een lintvormig dorp vormden.
De boeren gebruikten de droge delen van hun land voor gewasverbouw en veeteelt en de
natte delen voor turfwinning voor eigen gebruik. Hierbij besteedden ze veel aandacht aan
het verhogen en verbeteren van hun land. In de oudste Rijnlandse contracten betreffende
verkoop en verhuur van land, vanaf eind veertiende eeuw, komen al voorwaarden voor
die hierop betrekking hebben. Toen het platteland onder invloed van de markt kwam te
staan en boeren turf gingen winnen voor verkoop, ontstond nieuwe regelgeving die erop
was gericht dat men niet meer mocht delven dan men voor eigen gebruik nodig had. Ook
de oudste keuren van de hoogheemraden van Rijnland, overgeleverd vanaf 1392 maar
zeker al eerder van kracht, legden de turfwinning aan banden. Men moest de gegraven
gaten weer dichten (decken, toemaken) en bovendien niet te dicht graven bij
waterkeringen en andere waterstaatkundige werken die voor de waterhuishouding van
belang waren. In de vijftiende eeuw gold zelfs de verplichting het afgegraven land met
elzen te beplanten om zo productie te behouden waarvan het morgengeld betaald kon
worden, de grondbelasting die door het hoogheemraadschap werd geheven. 40 Overigens
is deze regelgeving mijns inziens alleen gericht op het instandhouden van de
39
J.L. van der Gouw, De landscheidingen tussen Delfland, Rijnland en Schieland (Hilversum 1987) 103, 105;
Ibelings, ‘Aspects’, 261; OAR inv.nr. 7990 9 mei 1551, 22 juni 1551, 23 maart 1552, passim, OAR inv. nr.
7991, plattegrond Hubrechtsverlaat 1555.
40
De Boer, Graaf, 254; W.H. TeBrake, Medieval frontier. Culture and ecology in Rijnland (College
station, Texas 1985) 247-248.
13