Tussen turf en tuinboon. Commerciële activiteiten van de rurale elite ...

More documents

Recommendations

Info

en met de gewone belasting over wat er nog restte aan landbouwgrond á 2 stuiver per morgen. Benthoorn werd daarna nog tot 1430 geëxploiteerd. Floris was de zoon van de bekende Floris van Alkemade die in 1408 bezig was met het beroemde molenexperiment bij Leiden, waar de graaf van Holland de hoogheemraden van Delfland en Rijnland op af stuurde. Heeft Van Alkemade junior na 1414 in Benthoorn een molen neergezet om de waterstand te verlagen en de laatste resten turf eruit te kunnen graven? Iets dergelijks gebeurde mogelijk ook in de Hoge Venen. Dit stuk van 536 morgen was in 1477 al grotendeels vergraven toen Willem van Boshuijzen, nazaat van de grootste locale grondeigenaar Floris van Boshuijzen en hoogheemraad van Rijnland, het hele gebied overnam. Pas in 1514 was het geheel uitgeveend. 56 Het meest zuivere voorbeeld van het model dat ik hier voorstel voor de nieuwe commerciële grootschalige turfwinning waarvoor pas vanaf midden veertiende eeuw bronnen zijn, ligt helaas buiten Rijnland en dus buiten het gestelde kader van dit paper. De Leidse patriciër Floris Gijsbrechtsz ontving van de graaf in 1386 een veencomplex onder Bleiswijk en Zevenhuizen van 140 morgen. Hierbij hoorde een erfpacht van 12 penning per morgen met het recht om turf te delven en een verbindingskanaal aan te leggen met Rijnland of Schieland. Bij uitgifte (aan Leidse poorters) voor 1394 bedong hij 2 penning lastgeld per gedolven last turf. 57 3. Poldermolens 3.1 Verspreiding Uit de periode vóór 1517 zijn 31 eerstvermeldingen van poldermolens bekend die hun water uitsloegen op Rijnlands boezem. Een groot aantal molens is bekend geworden doordat de consentverlening van het Hoogheemraadschap van Rijnland is overgeleverd. Voorts zijn er indirecte aanwijzingen die op het bestaan van een poldermolen wijzen. Een belangrijke bron van dit type is de lijst die in 1491 ten behoeve van een proces over de molens werd opgesteld, dat liep van 1486 tot 1491. In de lijst worden dertien bestaande poldermolens opgesomd, waarvan vier voor het eerst worden genoemd terwijl ze beslist al eerder waren gebouwd 58 . Opmerkelijk is de explosie van vergunningen voor molens aan het einde van de vijftiende eeuw: 24 van de 31 molens werden na 1480 gebouwd. Nader beschouwd blijken er in bepaalde jaren ook merkwaardige opeenhopingen te zijn. In de jaren 1483 tot en met 1486 werden 11 toestemmingen verleend voor het stellen van poldermolens, dus juist in de jaren voorafgaand aan het molenproces. Dit roept de vraag op naar de verhouding tussen historische bron en werkelijkheid. Werd inderdaad een derde van het totale aantal poldermolens in drie jaar gebouwd, of trad er in deze jaren wat betreft de registratie en legalisering een clustering op? Het is helaas niet na te gaan of er administratieve redenen waren voor een strengere handhaving van het beleid sinds de instelling van een keur (politieverordening) op de molens in 1460. Wel geven geografische en economische gegevens aanwijzingen dat het om een daadwerkelijke bouwhausse is gegaan. 56 Brand, Over macht, 188-191; Sloof, Bestuursregisters, 438. In 1488 werd een vaart in Benthuizen gemaakt die aansloot bij de Hogeveensevaart, OAR 16, f. 37v. 57 Van Kan, Sleutels, 91. 58 OAR inv.nr. 16, f 57a; Van Dam, Vissen in veenmeren, bijlage 3, molennummers 29, 30, 31, 32. Voor sommige molenstichtingen geeft de molenexpert Bicker-Caarten wel een beredeneerde datum, waarbij de waterhuishoudelijke ontwikkeling van de afwateringseenheid een belangrijk argument is, maar die heb ik in de lijst niet overgenomen. 18
De poldermolens waren over heel Rijnland verspreid maar de meeste werden gezet langs de Rijn, in de zogenaamde Rijnambachten (zie overzichtskaart van de poldermolens). Aarlanderveen, Alphen, Hazerswoude, Hoogmade, Koudekerk, Leiderdorp, Oudshoorn, Zoeterwoude en Zwammerdam waren samen goed waren voor 19 van de 31 molens. Dorpen in Rijnland die een opvallende clustering vertonen zijn voorts Zoeterwoude met 6 stuks en Waddinxveen, waarvoor het aantal niet gespecificeerd is, maar dat groot moet zijn geweest. In Waddinxveen kreeg men namelijk in 1483 toestemming om de bestaande paardemolens in poldermolens om te bouwen en in 1491 gaven de hoogheemraden van Rijnland toestemming voor het stellen van nog een poldermolen. Dit veronderstelt minimaal 3, maar misschien wel veel meer molens. 59 59 Van Dam, Vissen in veenmeren, bijlage 3, molennummers 13 en 33. 19
Page 1 and 2: Tussen turf en tuinboon. Commercië
Page 3 and 4: Sommige van de nieuwe taken waren e
Page 5 and 6: gezet: nadat men eerst het land hee
Page 7 and 8: (ambacht) lag, maar het was evengoe
Page 9 and 10: enadrukken, maar belangrijk is dat
Page 11 and 12: vroegmoderne tijd. Het was alcoholh
Page 13 and 14: hebben, moesten de hoogheemraden ee
Page 15 and 16: nauw gerelateerd waren aan het aant
Page 17: Beide productiewijzen waren ook in
Page 21 and 22: In het volgende ga ik de verspreidi
Page 23 and 24: De molens waren geografisch geconce
Page 25 and 26: De hofstedeëigenaar leverde mogeli
Page 27 and 28: De heren van Wassenaer van Warmont
Page 29 and 30: Ik veronderstel nu dat een vergelij
Page 31: Conclusie In de late middeleeuwen v

Tussen turf en tuinboon. Commerciële activiteiten van de rurale elite ...

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?