Tussen turf en tuinboon. Commerciële activiteiten van de rurale elite ...

Mijn observering over het verband tussen waterstaatstechnologie in casu molens,
adel en prestige vindt enige steun in een opmerking van S. Groenveld, mede op basis van
het werk van H.F.K. van Nierop: rond 1560 vond een versmalling plaats van de groep
hoge edelen (de ridderschap) die bijeen kwamen in de Statenvergaderingen, de toegang
werd beperkt. Opvallend is dat zij bijna allemaal hoogheemraad waren. De vraag die
overblijft is in hoeverre het lid zijn van een hoogheemraadschapscollege, van oudsher
alleen toegankelijk voor de adel, een voldoende verklaring biedt voor de
molenwiekhelmtekens of dat het inderdaad meer om de engere associaties rondom
poldermolens ging. Vast staat in ieder geval dat in de zestiende eeuw het plaatsen van
molenwieken boven een adelijk wapen bijdroeg aan het verhogen van prestige van de
familie.
3.3.2 Tuinbonen
Prestige kan heel goed samengaan met economisch rendement en daarom is het van belang
na te gaan of het water in de grachten eind vijftiende eeuw nog een economische
meerwaarde kan hebben gehad die het eerder niet of veel minder had. Op dit punt is de
voorveronderstelling dat de hofstedes, vooral die langs de Oude Rijn, een betekenis hebben
gehad die vergelijkbaar was met die van de reeds genoemde buitenhuizen in de zeventiende
eeuw. Meestal wordt in de literatuur over de buitenhuizen de prestigewaarde naar voren
geschoven. Maar belangrijke studies van kunsthistorici en historisch-geografen die zich met
buitenhuizen in de duinrand en de droogmakerijen bezig houden, en zich voor wat betreft de
economische aspecten baseren op werk van de economische historici Peter Klein en Herman
Diederiks, hebben mij ervan overtuigd dat vooral in de beginfase deze buitenhuizen in
essentie boerderijen waren, productiecentra van fruit, groenten en hout. 80 In de zeventiende
eeuw was de productie grotendeels commercieel, gericht op de markt van Amsterdam en
andere steden die via de nieuwe trekvaarten makkelijk te bereiken was. Naast deze
tuinbouwcentra die vanuit de steden werden gefinancierd, ontstonden rondom vele kleine
commerciële tuinbouwbedrijven.
80 Erik de Jong, ‘For profit and ornament: the function and meaning of the Dutch Garden Art in the period
of William and Mary 1650-1702’, in: John D. Hunt, (red.) The Dutch garden in the seventeenth century
(Washington D.C. 1990), 13-48: 24; J.D.H. Harten, ‘Stedelijke invloeden op het Hollandse landschap in de
16e, 17e en 18e eeuw’, Holland 10 (1978), 114-134: 122.
28