Tussen turf en tuinboon. Commerciële activiteiten van de rurale elite ...

De heren van Wassenaer van Warmont hadden twee molenwieken als helmteken in
hun heraldische symboliek. Deze tak van de Wassenaers was eigenlijk een lage zijtak van
het geslacht Wassenaer dat tot de oudste, en dus aanzienlijkste, adelijke geslachten van
Holland behoorden. De oude Wassenaers waren onder andere burchtheer van Leiden in de
middeleeuwen en ontleenden hun naam aan hun hof in Wassenaar. Deze hoofdlijn was
echter rond 1500 uitgestorven. Daarop besloot een zijtak, de heren van Duvenvoirde, om te
proberen de goederen en de titel van hun oude achterneven te bemachtigen en dat lukte. In
de eerste helft van de zestiende eeuw bewogen de Duvenvoirdes zich nog uitsluitend op
locaal niveau als heer van hun heerlijkheden. De enige bestuurlijke functies die zij
vervulden waren hoofdingeland en hoogheemraad van Rijnland en Schieland. In de periode
van opstandigheid schoven de Duvenvoirdes vrij snel naar voren in het gewestelijke
bestuursapparaat en in de Generaliteit. Een bekend familielid was Johan van Wassenaer
van Warmont die opklom van admiraal over de oorlogsbodems ‘gedestineert op de
Haarlemmermeer, Leyden ende andere meeren ende wateren’ tot admiraal van de vloot en
ambassadeur. Na familieberaad in 1617 besloten de drie lijnen van de Duvenvoirdes om de
naam Wassenaer aan te nemen en het Wassenaerwapen gekenmerkt door de wassende
maantjes te gaan voeren. Een laat maar betekenisvol hoogtepunt in de familiestrategie was
de koop van de Leidse burcht in 1657, waarmee men de titel baron binnenhaalde voor de
tak Wassenaer van Obdam, een tak die tot eind twintigste eeuw in het bestuur van het
Hoogheemraadschap van Rijnland vertegenwoordigd zou blijven. De heren van
Duvenvoirde van Warmont, met hun stamhuis in Warmond, transformeerden zo in 1617 in
de genoemde Wassenaer van Warmont. 77
Het wapen met de molenwieken van Van Wassenaer van Warmont valt goed op in
het rijtje wapens van hoogheemraden op de grote pronkkaart die het hoogheemraadschap
van Rijnland in 1623 aanbood aan prins Maurits. 78 Er zijn diverse afbeeldingen van de
heraldische tekens van de Wassenaers van Warmont bewaard waarin de molenwieken als
helmteken telkens terugkomen. 79 De vermoedelijk oudste vorm komt voor op een tekening
van meester Jan van Duvenvoirde (1468-1543) en zijn vrouw Maria van Matenesse van
Warmont, die is opgenomen in een handschrift uit 1660. Hier vormen de molenwieken het
enige helmteken, op latere versies is er een tweede helmaan de linkerkant naast geplaatst.
Nader onderzoek moet uitwijzen in hoeverre dit handschrift een betrouwbare bron is en in
hoeverre er oudere overleveringen van dit helmteken bestaan. Nader onderzoek is ook nog
nodig om te zien of er meer van zulke helmtekens voorkwamen. Tevens dient uitgesloten te
worden dat het hier om een korenmolen gaat. Het windrecht was namelijk van oudsher een
bijzonder recht, het hoorde vaak bij het ambachtsgevolg. Maar juist omdat alle
ambachtsheren in principe windrecht konden hebben, zou het bijzonder vreemd zijn om juist
dat als helmteken te voeren.
77 S. Groenveld, ‘Stand en status: Lignes, Duvenvoirdes en Wassenaers’ in: H.M. Brokken (red.), Heren
van Wassenaar van Stand 1200-2000. Achthonderd jaar Nederlandse adelsgeschiedenis (Zoetermeer z.j.
[2000]), 82-94.
78 K. Zandvliet, Prins Maurits' kaart van Rijnland en omliggende gebied; door Floris Balthasar en zijn
zoon Balthasas Florisz. van Berckenrode in 1614 getekend (Alphen aan den Rijn 1989).
79 Groenveld, ‘Stand’, 89, 96, 114, 152.
27