Tussen turf en tuinboon. Commerciële activiteiten van de rurale elite ...

More documents

Recommendations

Info

Over het type en de capaciteit van de molens die in Rijnland gesteld werden is weinig bekend. In de archiefbronnen van het hoogheemraadschap van Rijnland wordt hierover niets specifieks vermeld. Op de lijst van 1491 bijvoorbeeld wordt uitsluitend onderscheid gemaakt tussen grote en kleine molens. Afgaande op diverse omgevingskenmerken, zoals de ondergrond en de poldergrootte, en op kennis uit latere perioden, zoals afbeeldingen, wekken molendeskundigen zoals Bicker-Caarten de indruk dat in Rijnland doorgaans wipmolens werden gebouwd, maar het voorkomen van standaardmolens wordt niet geheel uitgesloten. De wipmolens waren geheel uit hout opgetrokken en de kap was draaibaar zodat de wieken op de wind konden worden gezet. De houten molens waren verplaatsbaar. Zo kregen de inwoners van Zoeterwoude in 1497 toestemming om een poldermolen te plaatsen die zij overgenomen hadden van de buren van Alphen. 60 Poldermolens waren ongetwijfeld krachtige, kapitaalintensieve machines, die bij een veel grotere schaalgrootte hoorden dan de diverse typen opwerkingsvoertuigen die voorheen gangbaar waren, zoals hand-, tred- en paardemolens, om over de hoosvaten geheel te zwijgen. Bij gebrek aan overzichtsliteratuur geven enkele incidentele gegevens uit het archief van het hoogheemraadschap een indicatie van het vermogen van de diverse molentypes. Uitgaande van de poldergrootte blijkt een kleine poldermolen uit 1481 (schatting: 20-100 ha) een capaciteit te hebben die circa vijf keer boven die van een paardemolen uit 1483 lag. Op zijn beurt was een grote poldermolen uit 1485 (schatting: 500 ha) weer vijf keer krachtiger dan een kleine poldermolen. 61 Poldermolenprijzen zijn voor deze periode nog niet systematisch onderzocht voor Rijnland. 62 60 OAR inv.nr. 16 f. 97v b. 61 De paardemolen die in 1481 volgens het consent werd gebruikt bij het Zusterhuis te Warmond bemaalde een perceel land dat kleiner was dan 16 ha, OAR inv. nr. 15 f 78v f: 20 morgen. De kleine molen aan de Groenendijk te Hazerswoude waarvoor in 1483 consent werd aangevraagd, bemaalde volgens Bicker-Caarten, Middeleeuwse watermolens, 79 een polder van circa 132 ha, OAR inv. nr. 15 f 84 c. De grote molen die in 1485 in Zoeterwoude gezet werd bemaalde de Grote Polder met een oppervlakte van circa 400 ha, OAR inv.nr. 16 f 16v d: 500 morgen. Overigens zijn niet alleen het oppervlak van de polder van belang voor de molencapaciteit, maar ook het waterbergend vermogen van de polder, in de vorm van meertjes e.d. en voorts de opvoerhoogte. 62 Een indicatie is het bedrag van 190 Rijns gulden dat in 1491 genoemd werd voor een niet nader aangeduide molen, OAR inv.nr. 16 f 59a. Betrof het alleen de molen of ook het benodigde grondwerk, de arbeidskosten en de transportkosten? 190 Rijns gulden stond in 1491 ongeveer gelijk aan drie jaarlonen van een timmerman. De enige prijzen van kunstwerken die in de Rijnlandse bronnen voorkomen zijn die van de uitwateringssluizen te Spaarndam. Deze kostten in de jaren '50 en '60 circa 600 pond Vlaams, Petra J.E.M. van Dam, ’Geschiedenis, archeologie en waterbouwkunde: theoretische samenwerkingsmodellen voor interdisciplinair onderzoek met als vertrekpunt de laatmiddeleeuwse uitwateringssluizen van Spaarndam' in: Bulletin KNOB 93, 1, 19-30: 46. Omdat rekening gehouden moet worden met de hoge inflatie van de jaren '90, is een vergelijking moeilijk. De nieuwbouwprijs van grafelijke korenwindmolens in Zeeuws- Vlaanderen ontwikkelde zich van circa 812 pond parisis in 1450 tot 1.700 in 1550 en dat was exclusief de aanleg van de molenberg en andere grondwerken, net als bij de Rijnlandse sluizen. A. de Kraker en F. Weemaes, Malen in moeilijke tijden. De geschiedenis van de grafelijke ros-, wind- en watermolens in Noord- Vlaanderen en aangrenzend Zeeland, tussen 1450 en 1610 (Kloosterzande 1996) 86, 98. 20
In het volgende ga ik de verspreiding van de poldermolens verklaren, eerst het ruimtelijke patroon in relatie tot het voorkomen van grondsoorten, dan het chronologische patroon in relatie tot landbouwconjunctuur. Vervolgens stel ik twee aanvullende nieuwe elementen voor: aan de conjunctuur voeg ik de opkomst van de tuinbouw toe; en ter verklaring van grote molens specifiek in de context van hofstedes voer ik het idee in van molens als prestigeobject. 21
Page 1 and 2: Tussen turf en tuinboon. Commercië
Page 3 and 4: Sommige van de nieuwe taken waren e
Page 5 and 6: gezet: nadat men eerst het land hee
Page 7 and 8: (ambacht) lag, maar het was evengoe
Page 9 and 10: enadrukken, maar belangrijk is dat
Page 11 and 12: vroegmoderne tijd. Het was alcoholh
Page 13 and 14: hebben, moesten de hoogheemraden ee
Page 15 and 16: nauw gerelateerd waren aan het aant
Page 17 and 18: Beide productiewijzen waren ook in
Page 19: De poldermolens waren over heel Rij
Page 23 and 24: De molens waren geografisch geconce
Page 25 and 26: De hofstedeëigenaar leverde mogeli
Page 27 and 28: De heren van Wassenaer van Warmont
Page 29 and 30: Ik veronderstel nu dat een vergelij
Page 31: Conclusie In de late middeleeuwen v

Tussen turf en tuinboon. Commerciële activiteiten van de rurale elite ...

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?