Vakinhoudelijke kennisbasis maatschappijleer eerstegraads

3
Domeinen Subdomeinen Omschrijvingen en/of toelichtingen Indicatoren masterniveau Kenmerkende voorbeeldvragen
Vakdomein 2
Maatschappelijke
ontwikkelingen
2.0 Modernisering Bouwstenen van het moderniseringsdenken (19e-eeuwse denkers).
Concept: fundamentele veranderingen op het gebied van economie,
politiek, cultuur en de maatschappij als geheel; ideaaltype; Gemeinschaft
en Gesellschaft (Tönnies).
Visies van onder anderen Durkheim, Marx, Weber, Simmel.
2.1 Processen van commodificatie De notie van vervreemdbaar privé-eigendom, de opkomst van het contract,
de loonarbeid en de opkomst van de arbeidsmarkt als warenmarkt,
waarvan de betekenis expandeerde tot ver buiten de grenzen van de
lokale economie (Marx). Uitbuiting en vervreemding op nationaal en
internationaal niveau (Luxemburg).
Invloed op de cultuur; kolonisatie van de leefwereld (Habermas).
2.2 Processen van differentiatie Van mechanische naar organische solidariteit; toenemende systeem-,
functie- en taakdifferentiatie (Durkheim).
Differentiatie en sociale stratificatie: standen, sociale klassen; imitatie en
distinctie; het grote belang van cultureel kapitaal (Bourdieu).
Differentiatie en cohesie: integratie (Durkheim); socialisering (Parsons)
en anomie (Merton).
2.3 Processen van rationalisering Onttovering van de wereld: secularisering en verwetenschappelijking;
religieuze bricolage.
Toenemende doelrationaliteit; afnemende belang van waarderationaliteit.
Ontstaan moderne, bureaucratische organisatie (Weber); de werknemer
als organisatiemens; kolonisatie van de leefwereld.
2.4 Processen van individualisering Afhankelijkheid van directe omgeving naar abstracte anonieme verbanden;
van collectieve naar individuele identiteit; bevrijding en vervreemding;
optimisme (Maslov; de Erlebnissgesellschaft van Schulze) en pessimisme
(Lasch, Sennett, Inglehart).
2.5 Processen van domesticering Het temmen van natuurlijke en biologische krachten:
- op individueel niveau: civilisatie en normalisatie; toenemende beheersing
en kanalisering van emoties (Elias), disciplinering (Foucault);
- op niveau van samenleving: toenemende afhankelijkheid van technologische
beheersingssystemen; risicomaatschappij (Beck).
2.6 Processen van democratisering Theocratische staatsleer, natuurrecht, charters (onder meer Magna
Carta), opkomst soevereine staat; interne en externe soevereiniteit.
Maatschappelijk contract; wording klassiek liberale (legaliteitsbeginsel,
machtsverdeling, grondrechten, rechterlijke controle), democratische
(algemeen kiesrecht) en sociale rechtsstaat.
2.7 Processen van globalisering Proces van toenemende interdependentie tussen (integratie van) landen,
organisaties en mensen op economisch, politiek, cultureel (media, mensenrechten)
gebied als gevolg van internationale arbeidsdeling, technologische
innovaties en toenemende vrijhandel. Veranderende betekenis van
natiestaat en burgerschap.
De student kan de verschillende trappen van ontwikkeling van het proletariaat
– in de visie van Marx - beschrijven aan de hand van een tekstfragment.
De student kan Durkheims hypothesen over integratie in diverse groeperingen
toepassen op de Nederlandse pluriforme samenleving.
De student kan uitleggen op welke wijze de protestantse ethiek en het ontstaan
van een kapitalistische geest voeding hebben gegeven aan het rationaliseringsproces.
De student kan het begrip Erlebnisgesellschaft plaatsten binnen de discussies
rond nieuwe spiritualiteit en post seculiere cultuur.
De student kan beargumenteren of hij de ideeën van Foucault met betrekking
tot de disciplinering van de burger bevestigd ziet in het moderne arbeidsbestel.
Toon aan dat secularisatie - als een proces van differentiatie en verzuiling –
(ook) als een proces van dedifferentiatie (ofwel integratie) kan worden opgevat.
Hoe uit de religieuze individualisering zich bij jongeren? Illustreer dit met
gegevens uit het SCR.
Uit de gegevens van het SCR is een beeld af te leiden van de gevolgen die de
veranderingen in de tijdsbesteding en consumptie hebben voor de identiteit
van mensen in de moderne samenleving.
Welke van de onderstaande sociologische visies op modernisering sluiten
volgens jou het duidelijkst aan op dit beeld van de moderne mens?
Beargumenteer je antwoord!
- de visies van Weber en Habermas op rationalisering en identiteit;
- de opvattingen van Elias over uitbreiding van het civilisatieproces en
de gevolgen voor de identiteit;
- de visie van Foucault op disciplinering en persoonlijke identiteit.
46 | Kennisbasis hbo-masteropleidingen aardrijkskunde, geschiedenis, maatschappijleer, algemene economie, bedrijfseconomie, godsdienst & levensbeschouwing Kennisbasis hbo-masteropleidingen aardrijkskunde, geschiedenis, maatschappijleer, algemene economie, bedrijfseconomie, godsdienst & levensbeschouwing | 47