Vakinhoudelijke kennisbasis maatschappijleer eerstegraads

3
Domeinen Subdomeinen Omschrijvingen en/of toelichtingen Indicatoren masterniveau Kenmerkende voorbeeldvragen
Vakdomein 4
Arbeid en
verzorgingsstaat
4.1 Het moderne arbeidsbestel 4.1.1 Vraagstukken van ongelijkheid, sociale cohesie en identiteit
Verhouding: sociaaleconomische participatie relateren aan persoonskenmerken
(waaronder sekse, etniciteit, leeftijd en opleidingsniveau).
Deze analyse koppelen aan sociale stratificatie, sociale klasse, segmentering
van de arbeidsmarkt, segregatie (sekse-, functie-, beroepen-).
Binding: het verschijnsel economische integratie en de factoren die een
rol spelen in de economische integratie van onder meer migranten vanuit
verschillende invalshoeken (netwerk- en assimilatietheorie, de notie van
etnische niches).
Vorming: milieu- en seksespecifieke socialisatie (zie 6.1.1).
4.1.2 Verandering
Geschiedenis van de arbeid(sdeling)
Het ontstaan van het moderne arbeidsbestel: veranderingen in de organisatie
en arbeidsverdeling als gevolg van de snelle verbreiding van de
machinale, fabrieksmatige productie; industrialisatie; het tayloristische
en fordistische organisatiemodel; en recente ontwikkelingen m.b.t. de
arbeidsorganisatie (rationalisering), de verhoudingen (collectivisering en
institutionalisering), de arbeidsmarkt (regulering); opkomst zzp-er.
Processen van modernisering
Differentiatie: systeem- en taak- (Durkheim).
Commodificatie: arbeidswaardeleer (Marx); status en leefstijl (Weber).
Rationalisering: bureaucratisering van de staat (Weber).
4.1.3 Internationale vergelijking
Globalisering van de arbeid en de visies daarop, w.o. de kolonialismethese
van Luxemburg, de wereldsysteemtheorie van Frank, Galtung en Wallerstein,
de mondialiseringsthese van Reich en Klein.
4.1.4 Actoren en rechtsstatelijke (juridische) principes
Overheid, werkgever en werknemer, werkgevers- en werknemersorganisaties,
SER, St. van de Arbeid, uitvoeringsorganen sociale zekerheid,
particuliere sector, politieke partijen en sociale bewegingen.
Sociale grondrechten, recht op vereniging, recht op collectieve actie.
4.1.5 Politiek, macht en invloed
De machtsrelaties tussen overheid, werkgevers- en werknemersorganisaties
binnen de arbeidsverhoudingen.
4.1.6 Stromingen, theorieën en visies
Sociologische visies van onder anderen Van Heek; de reproductie- en de
meritocratiethese; het klassieke historisch-materialisme van Marx (klassentegenstellingen,
vervreemding), de integratiethese van Durkheim (van
mechanische naar organische solidariteit), het klassenschema van
Goldthorpe.
4.1.7 Beleid: regels, effecten en dilemma’s
Ontslagrecht; terugtrekkende overheid.
Zie verder 4.2.
De student kan aangeven hoe onderwijs een rol speelt in het vergroten of
verkleinen van sociale ongelijkheid en kan daarbij uitleggen wat onder de
reproductiethese en de meritocratietheorie wordt verstaan.
De student kan aan de hand van teksten processen van segmentering van
de arbeidsmarkt en van seksesegregatie illustreren.
De student kan de (naoorlogse) ontwikkelingen in de beroepenstructuur,
de allocatieprocessen op de arbeidsmarkt en de arbeiderscultuur schetsen,
alsmede hun invloed op sociale ongelijkheid.
De student geeft aan op welke wijze de invoering en verbreding van het tayloristische
en fordistische organisatiemodel heeft bijgedragen tot zowel de groei
van midden- en hogere beroepen en functies als die van lagere beroepen.
De student kan in een betoog de verschillende (historisch-materialistische)
visies op de gevolgen van de globalisering van de arbeid van kritische noten
voorzien.
De student kan de verschillen aangeven tussen Van Heeks visie op de
structuur van sociale ongelijkheid in de naoorlogse, hooggeïndustrialiseerde
samenleving en die van klassieke sociologen als Marx, Durkheim en Goldthorpe.
Uit onderzoeken blijkt, dat in vrijwel alle gevallen een herverdeling van taken
tussen mannen en vrouwen in principe mogelijk is. Waarom gaat de herverdeling
van arbeid en zorgtaken trager dan sommigen hopen?
- Geef tenminste drie sociaaleconomische en drie sociaal-culturele factoren
voor deze ‘trage’ herverdeling van arbeid en zorgtaken op de verschillende
niveaus (micro-, meso- en macro-niveau). Geef telkens een korte toelichting
en illustreer je betoog met SCP-gegevens.
Meer vrouwen verrichten betaald werk. Verder combineren meer vrouwen en
ook steeds meer mannen hun werk (en vrije tijd) met huishoudelijke taken.
- In hoeverre is uit het bronnenmateriaal op te maken dat er sprake is van
rationalisatie van het huishouden?
- Zie je in de veranderingen in de besteding van tijd een ontwikkeling naar
communicatieve rationaliteit, dus een ondersteuning van de theorie van
Habermas? Of zijn uit de gegevens argumenten af te leiden, waarmee je de
kritiek op de theorie van Habermas over communicatieve rationaliteit kunt
staven? Beargumenteer je antwoord.
- In hoeverre verwijzen de auteurs van het SCR naar de gevolgen van de
(ongelijke) verdeling tussen mannen en vrouwen van betaald werk en
huishoudelijke taken voor de seksesegregatie van de arbeidsmarkt?
Internationalisering is een van de kenmerkende ontwikkelingen in het
moderne arbeidsbestel. De theorie van de dubbele arbeidsmarkt voegt
meerdere fundamentele inzichten toe aan het internationaliseringsproces.
- Noem deze en leg uit wat ermee wordt bedoeld.
Geef aan dat Van Heek een nadrukkelijk verband legt tussen enerzijds
industrialisering en anderzijds onderwijs- en allocatieprocessen volgens het
meritocratiebeginsel.
54 | Kennisbasis hbo-masteropleidingen aardrijkskunde, geschiedenis, maatschappijleer, algemene economie, bedrijfseconomie, godsdienst & levensbeschouwing Kennisbasis hbo-masteropleidingen aardrijkskunde, geschiedenis, maatschappijleer, algemene economie, bedrijfseconomie, godsdienst & levensbeschouwing | 55