Adams jas: - Ziekte van Lyme

mode: een tatoeage of andere bewerking van de huid kan
op veel manieren ingezet worden.
Tegenwoordig zijn er ook medische en medisch-kosmetische
toepassingen. Dan heet het geen tatoeëren, maar
dermatografie (letterlijk: huid-schrijven). Nare littekens,
huidverkleuringen, mislukte laserbehandelingen, wijnvlekken,
witte vlekken (vitiligo), ontbrekende tepelhoven
na een borstoperatie, met behulp van dermatografie kan
daar allemaal opmerkelijk veel aan gedaan worden.
Polynesië, Moko en lelijkerds
Kapitein James Cook deed op zijn omzwervingen in de
Stille Zuidzee onder meer Tahiti aan. Aan boord
bevond zich ook de wetenschapper Joseph Banks. In
diens beschrijvingen uit 1769 is veel terug te vinden
over het tatoeëren bij de volkeren van de Stille
Zuidzee. Op Tahiti gebruikte men roet, verkregen uit de
rook van een olierijke noot die bewaard werd in kokosnootschalen.
Voor het inbrengen werd een plat bot of
een schelp gebruikt, waaraan, afhankelijk van de
behandelingsfase, aan één kant drie tot twintig tanden
waren gevijld. Het instrument zag eruit als een haarkam
die haaks aan een stok was bevestigd. Van te
voren waren de vlijmscherpe punten in de kleurstof
gedoopt. De punten van de ‘kam’ werden met flinke
kracht in de huid gedreven door er met een stuk hout
of een steen op te kloppen.
Nadat hij op Tahiti de gezichtstatoeage had ontdekt,
hoorde Banks dat die oorspronkelijk van het eiland
Noonoora (het noordereiland van Nieuw-Zeeland)
afkomstig was. Toen hij later in de buurt van Auckland
aan land kwam, ontdekte hij daar de moko (in de
Maori-taal ‘amoca’), tatoeages ter versiering. De betekenis
van moko - in het bijzonder als gezichtsdecoratie
- bleef hem onduidelijk. Banks stelde vast dat de uitvoering
van moko langs de kust varieerde, maar dat
vooral de spiraalfiguren op het gezicht een constant
gegeven waren.
De Maori-hoofdmannen lieten hun moko graag zien. De
moko’s op hun gezichten verschilden van lijnvoering,
patroon en dikte, terwijl die op hun billen steeds vrijwel
identiek waren. In de onderlinge oorlogen tussen de
Maori's werden de afgehakte hoofden van ongetatoe-
ëerde tegenstanders zonder respect behandeld. De
hoofden die met moko versierd waren, werden daarentegen
zorgvuldig afgesneden en op een paal geconserveerd.
Dit alles was `hoogst vererend' voor de
overwinnaars, maar ook voor de geest van de overledene.
Om moko goed tot zijn recht te laten komen,
moest alle gezichtbeharing verwijderd worden. Dit
gebeurde met behulp van scherpe mosselschelpen.
Een man met een baard werd aangesproken als ‘eweki’,
wat zoveel betekent als ‘oude man’. Een man
zonder gezichts-moko werd als een niemand
beschouwd en ‘papatea’ genoemd: ‘lelijkerd’.
In 1770 kocht Joseph Banks, als eerste Europeaan,
een gedroogd Maori-hoofd met moko. Het werd tentoongesteld
in Londen en trok veel bekijks. Vier jaar
later namen Cook en Banks, na een tweede bezoek aan
de Zuidzee-eilanden, nog meer gedroogde versierde
hoofden mee, die in het hele land werden vertoond.
Handelaren merkten dat er grote belangstelling
bestond voor deze hoofden. Privé-verzamelaars en
musea betaalden er grof geld voor. De Maori's ruilden
de hoofden graag voor vuurwapens, waardoor ze vrij
snel schaars werden. Omstreeks 1831 had de handel
zo'n omvang genomen dat gouverneur Darling wettelijk
vastlegde dat de handel in en het bezit van gedroogde
Maori-hoofden strafbaar waren. Uiteindelijk kwam een
aantal getatoeëerde krijgers als tentoonstellingsmateriaal
in levende lijve met handelaren en missionarissen
mee naar Engeland. Met het overlijden van koning
Tawhiao in 1874 op zeventigjarige leeftijd verdween de
laatste hoogwaardige moko.
19