Adams jas: - Ziekte van Lyme

Een pijnlijk afgelopen dagje strand.
effecten ervan. Een zomerse overdosis zonlicht en je huid
kleurt rood, gaat vervelend kriebelen of zelfs pijn doen. Je
bent verbrand. Maar niet alleen de huid kan verbranden,
ook de oogbol. Gewoonlijk is de kans daarop niet groot,
omdat de ogen goed beschermd worden door de oogleden
en door de schaduw die de wenkbrauwen bieden.
Maar een verblijf in sterk weerkaatsende sneeuw of kijken
in het UV-rijke licht van een lasboog kan respectievelijk
sneeuwblindheid en lasogen veroorzaken, ogen die aanvoelen
alsof er een kruiwagen zand in is leeggestort.
Verbranden is maar een van een heleboel gevolgen, soms
gunstig maar meestal schadelijk, van blootstelling van de
huid aan UV-licht. En ook heeft niet alle UV-licht dezelfde
uitwerking. In het algemeen geldt: hoe korter de golflengte,
hoe schadelijker. Voor het gemak is het hele UV-spectrum
in drie ‘kleuren’ ingedeeld: UVA, UVB en UVC. Het
agressiefst is UVC straling, die golflengten heeft tussen
tweehonderd en 280 nanometer. Op aarde hebben we er
gelukkig geen last van, UVC wordt al boven de stratosfeer
helemaal tegengehouden. Wel van betekenis is UVB, met
golflengten van 280 tot 315 nanometer. Hoewel de ozonlaag
zo veel UVB absorbeert, dat het minder dan vijf procent
uitmaakt van de UV-straling op een zomerse dag, is
het toch voor tachtig procent verantwoordelijk voor zonnebrandverschijnselen.
We zijn veel gevoeliger voor UVB
dan voor de derde ‘kleur’, het UVA (315 tot vierhonderd
nanometer), dat vrijwel ongehinderd door de dampkring
heendringt.
Leven onder de zon dankzij ozon
Hoe korter de golflengte van lichtdeeltjes, ofwel fotonen,
hoe meer energie ze bij een botsing met een of
ander molecuul aan dat molecuul overdragen. Deeltjes
met een lange golflengte, zoals infrarode straling, zijn
als lui deinende zondagszeilers die bij een botsing netjes
‘o, pardon’ mompelen. UV-fotonen met hun korte
golflengte van minder dan ongeveer driehonderd nanometer
zijn daarentegen driftige, springerige types die er
bij een botsing meteen op los timmeren, oftewel allerlei
fotochemische reacties teweeg kunnen brengen.
Organische moleculen die belangrijk zijn voor het
leven, met name eiwitten en DNA-moleculen, die zo’n
kortaangebonden type absorberen kunnen daardoor
gemakkelijk veranderingen ondergaan of beschadigd
raken. De cellen waarin ze dienst doen raken daardoor
verstoord, en kunnen zelfs doodgaan.
Toen de aarde nog jong was, meer dan 2,5 miljard jaar
geleden, kon de schadelijke UV-straling die de zon uitzendt
ongehinderd het aardoppervlak bereiken. Leven
was daar dan ook niet mogelijk. Alleen op plaatsen
waar het UV-licht niet kon komen, zoals in de oer-oceanen
onder deklagen van organisch materiaal, konden
de eerste primitieve organismen zich ontwikkelen en
handhaven.
Die organismen leefden op basis van fotosynthese, het
met behulp van licht omzetten van water en koolzuur in
suikers en zuurstof, en daarmee begonnen ze de aarde
bewoonbaar te maken. De zuurstof die ze produceerden
hoopte zich op in de atmosfeer, en begon hoog
boven de aarde UV-straling met hele korte golflengten
van minder dan 220 nanometer te absorberen.
Getroffen zuurstofmoleculen (O2), die elk uit twee zuurstofatomen
bestonden, vielen uiteen in losse atomen,
die met andere O2 moleculen vervolgens weer moleculen
van drie zuurstofatomen vormden: ozon (O3).
Die ozon in de stratosfeer heeft als gelukkige eigenschap
dat hij al de UV-C straling en een groot deel van
de zeer schadelijke UV-B straling wegvangt. Het was
dus de ozonlaag, in feite maar een heel ijl waasje op
grote hoogte in de stratosfeer, die het mogelijk maakte
dat het leven zo’n vijfhonderd miljoen jaar geleden
het land opkroop. En nog altijd zorgt de ozonlaag dat
wij in het aanschijn van de zon kunnen overleven.
45