Tijdschrift Gezondheid en Politiek jaargang 1985 nr 4

30 Tijdschrift voor Gezondheid en Politiek - december '85
Aardig en discreet
Om te beginnen is er in de gezondheidszorg
sprake van iets dat je het
'bejegeningsbelang' zou kunnen noemen.
Het is prettig als de dokters, de
verpleging, de secretaresse aan de balie
en ga zo maar door aardig, voorkomend,
correct en distreet zijn, kortom
als ze zich fatsoenlijk gedragen. Wie
wil er niet fatsoenlijk bejegend worden?
We hebben hier te doen met een
belang dat àlle patiënten delen: op het
moment dat je 'patiënt' wordt ben je
altijd in zekere mate afhankelijk van
hulpverleners en is het prettig als die
daar geen misbruik van maken. Nu bestaat
'goede bejegening' uit veel elementen.
Hulpverleners die voldoende
tijd voor een patiënt uittrekken en de
bereidheid hebben te luisteren en informatie
te geven, lekker eten in ziekenhuizen,
geen wachttijden in poli's,
waarborgen voor privacy; er zijn lange
lijsten te maken van eisen aan een patiëntvriendelijke
zorg. Zolang er op dit
gebied nog zoveel schrijnende verha-
Ierr de ronde doen in iedere familie en
vriendenkring, zijn er beslist mensen
bereid voor dit belang op te komen -
mits daartoe mogelijkheden zijn.
Toch leiden sommige van de eisen
aan een patiëntvriendelijke zorg tot
verschillen van mening. Wanneer is
een dokter prettig in de omgang? Sommige
patiënten zijn blij als ze af en toe
vaderlijke of moederlijke raadgevingen
krijgen, andere moeten daar niets
van hebben. Bovendien zijn bejegeningskwesties
en opvattingen over
'goede zorg' niet altijd zo makkelijk
van elkaar te scheiden. Neem het
vraagstuk van de privacy. De Cliëntenbond
maakt zich sterk voor het
'recht op privacy' en staat om die reden
wantrouwend tegenover dossiervorming.
De belangenvereniging van
ouders van kinderen met een erfelijke
afwijking pleit juist vóór uitgebreide
dossiervorming, in de hoop dat daarmee
de mogelijkheden voor het geven
van genetische adviezen uitgebreid
kunnen worden. Deze ouders zien dat
als hun recht en als dat van hun kinderen.
Dat beide groepen hun ideaal als
een recht naar voren schuiven, verhindert
niet dat hun idealen of rechten
botsen. Wat de ene groep (patiënten)
vanuit hun visie op goede bejegening
tot een strikt minimum wil beperken,
blijkt voor de andere groep vanuit hun
visie op goede zorg juist iets dat fors
uitgebreid zou moeten worden. 'Het'
belang is niet te vinden.
Hoe stroomt het geld
Hulpverlening is niet zomaar 'een
ontmoeting tussen mensen' die meer
of minder soepel verloopt. Er komt ook
geld aan te pas. Hoeveel geld? Wie betaalt
het? Alleen de zieken of ook de
gezonden, de ouderen het meest of ook
de jongeren ...? Wie verdient het, welk
deel is voor specialisten, welk deel
voor wijkverpleging ...? Kortom er zijn
met gezondheidszorg financiële belangen
gemoeid. De financiële belangen
van patiënten lopen voor een deel
parallel, lijkt me. (Potentiële) patiënten
moeten, op welke manier dan ook,
de zorg betalen en hoe goedkoper de
waar geleverd kan worden hoe beter.
Uit financiëel oogpunt gezien is het
voor (potentiële) patiënten gunstig als
bijvoorbeeld de inkomens in de zorgsector
niet al te hoog zijn en als er
efficiënt gewerkt wordt. Met een brede,
algemene roep om 'niet te dure
zorg' is de kwestie van de financiële
belangen echter bij lange na niet afgehandeld.
Er is meer aan de hand.
Financieringsvraagstukken zijn;
tijd (ook) verdelingsvraagstukken
er valt niet alleen geld te verdelen tu
sen alle hulpverleners aan de ene kal
en alle patiënten aan de andere krul
maar ook tussen patiënten onderIin
En patiënten onderling hebben ni
dezel~?e .J:>elangenbij die ver~elinj
Terwijl bijvoorbeeld rheumapatiènte
erbij gebaat kunnen zijn als nieuw
ontwikkelingen in de fysiotherapie gE
stimuleerd worden, is het in het belan
van diabetici als de eenvoudige appa
ratuur waarmee thuis bloedsuiken
gemeten kunnen worden verder verbe
terd èn collectief gefinancierd wordt
Nu kan er best geld aan rheuma èr
aan diabetes gespendeerd worden
maar oneindig is de hoeveelheid mid
delen die de gezondheidszorg ter be
schikking staan niet. Vroeger of later
botsen de belangen.
Hoe komt een mens terecht in de categorie 'patiënt'?
Mensen kunnen patiënt gaan heten omdat ze, volgens de artsen die hen
onderzoeken afwijkingen vertonen. Iets wel of niet 'afwijkend' noemen is echter
geen vanzelfsprekende beslissing, die gebaseerd is op kennis waaraan niet te
twijfelen valt. De medici zijn het onderling herhaaldelijk oneens over de grens
tussen normaal en abnormaal. En niet-medici twijfelen nog openlijker aan de
indelingen in gezond en ziek zoals die op dit moment gangbaar zijn. Volgens
sommige van hen zijn dokters er op uit heel veel mensen in de categorie 'patiënt'
onder te brengen, zodat hun werkterrein erg groot wordt. Andere critici
proberen hardnekkig de aandacht te vestigen op problemen die de dokters maar.
niet serieus willen nemen, waar ze hun vingers liever niet aan branden. De
vanzelfsprekendheid is ver te zoeken.
Door artsen als patiënt worden aangemerkt is bovendien niet de enige manier
om patiënt te gaan heten. Ook buren, bekenden en andere omstanders kunnen
besluiten dat het welletjes is geweest, dat ze er niet meer tegenop kunnen, dat
ze geen raad meer weten. Ze sturen je naar het spreekuur, of leveren je af bij
de deur van het ziekenhuis en je bent niet meer lastig of tragisch: je bent patiënt.
Een mens kan ook zelf naar een dokter stappen met een klacht, en net zo lang
blijven terugkomen tot er iemand is die luistert en toegeeft met een patiënt van
doen te hebben. Niet-patiënten twijfelen openlijk aan de adekwaatheid van dat
gedrag. Sommige van hen beweren dat mensen zich dikwijls te laat als patiënt
melden en eerder 'opgespoord' moeten worden. Andere zijn geneigd klachten
te begrijpen als vluchten-in-ziekte. Zij wijzen erop dat er veel 'gemakken aan
kleven om het etiket patiënt te dragen en zo ontheven te worden van tal van
dagelijkse verplichtingen. Er zijn overigens ook patiënten die het lef hebben
vraagtekens te zetten bij hun eigen gedrag. Zo beschreef Jet Isarin in
'Eigenwaan' hoe het in elkaar zit dat zij soms graag patiënt wil zijn: als patiënt
ben je slachtoffer, al is het maar van de hulpverleners, en zolang je slachtoffer
bent, heb je tenminste geen schuld aan de ellende van de wereld.
Of hiermee de zaak al niet moeilijk genoeg is...er is nog meer aan de hand.
Huisartsen noemen niet alleen de bezoekers van hun spreekuren en de zieken
bij wie ze thuis visite maken patiënt, maar iedereen die in hun praktijk staat
ingeschreven. Veel beleidsmakers nemen die gewoonte met graagte over:
gezondheidszorg 'plannen' zij niet voor burgers, maar voor patiënten (net zoals
scholen voor leerlingen op poten worden gezet, en openbaar vervoer voor
reizigers). Ook allerlei critici van de gezondheidszorg zijn, sinds de
medicaliseringstheorie zo populair werd, iedere leek, en dus ook zichzelf, patiënt
gaat noemen. Dat maakt hun wereld overzichtelijk: de medici 'medicaliseren'
en dat is fout, de patiënten zijn de goeden.
Valt er aan deze kluwen te ontkomen? Wil de ware patiën topstaan? Helaas,
de ware patiënt bestaat niet. Er is enkel en alleen een gevecht om wie er in de
categorie patiënt thuishoort en wie niet en dat gevecht is nog lang niet
afgelopen ...
lInnemarie Mol