Tijdschrift Gezondheid en Politiek jaargang 1985 nr 4

50 Tijdschrift voor Gezondheid en Politiek - december '85
opvattingen van de gebruikers van die zorg. In drie verschillende
bedrijven verrichtte hij gerichte observaties, hield hij
semi-gestructureerde interviews en verzamelde hij relevante
documentatie. Op grond van dit beschrijvend en explorerend
onderzoek trekt de auteur algemene conclusies over gedrag
en beeldvorming van werknemers ten opzichte van de bedrijfsgezondheidszorg
en zoekt hij verklaringen hiervoor. Deze blijven
grotendeels een hypothetisch karakter dragen.
De schrijver neemt in het verslag de verschillende activiteiten
van een bedrijfsgezondheidsdienst onder de loep: spreekuur,
verzuimbegeleiding, periodiek geneeskundig onderzoek
(POO), ongevallenbehandeling en werkplekbezoek en -onderzoek.
Uit het geheel komt de bedrijfsarts naar voren als een'
(nog steeds) te 'curatief werkend arts: afwachtend en reagerend
op wat hem wordt voorgelegd.
Het spreekuur slokt het merendeel van de tijd van een bedrijfsarts
op. Eén van de functies daarvan is een preventieve: middels
systematische registratie van klachten en aandoeningen
inzicht verwerven in risicofactoren. De realiseerbaarheid van
deze functie van 'stethoscoop op het totale bedrijfsgebeuren'
blijkt echter dubieus. Slechts een minderheid (10%) van werknemers,
die spontaan het spreekuur bezoeken, komt met werkgerelateerde
klachten. Nog niet de helft daarvan leidt tot een
advies de werkplek te verbeteren of aan te passen. Door middel
van gericht oproepen voor het spreekuur worden méér
werknemers met klachten bereikt, maar Plomp concludeert
overtuigend dat het onverantwoord is, op grond van spreekuurgegevens
algemene conclusies te trekken over de gezondheidssituatie
van groepen werknemers.
Werknemers blijken groot belang te hechten aan periodiek
geneeskundig onderzoek (POO) en maken in overgrote meerderheid
van geboden gelegenheden gebruik. Het lijkt de
drempel naar de bedrijfsarts te verlagen en heeft een geruststellende
werking. Het bedrijfsgezondheidkundig nut van POO
is evenwel beperkt: vaak ontbreekt een direct aanknopingspunt
om werkgerelateerde problemen aan de orde te stellen
en wordt hier te weinig gericht naar gevraagd.
Bedrijfsartsen zijn zich over het algemeen onvoldoende bewust
van deze selectiviteit van spreekuur - en POO-contacten. Andere
wegen om bedrijfsgezondheidsproblemen op te sporen zijn
weinig beproefd of ontbreken. Ik vind het bijvoorbeeld een
opvallend gegeven dat minder dan de helft van de werknemers
ooit de bedrijfsarts op de werkvloer had ontmoet. Driepartijenoverleg
(werknemer, werkgever en bedrijfsarts) bleek slechts
incidenteel en weinig gestructureerd plaats te vinden.
Werknemers blijken genuanceerd te denken over hun bedrijfsarts
en een goed beeld te hebben van taak en doelstelling
van de bedrijfsgezondheidszorg. Ze komen echter lang niet
altijd uit zichzelf voor werkgerelateerde problemen naar de
bedrijfsgezondheidsdienst. De doelmatigheid van de zorg lijdt
hieronder.
Obstakels in de relatie tussen werknemers en bedrijfsçezondheidsdienst
ligge.n in de verschillende optiek op het verband
tussen arbeid en gezondheid, èn in de onduidelijkheid' over
de wijze waarop de bedrijfsarts zijn meervoudige taak en verantwoordelijkheid
hanteert.
Vaak is er sprake van een verschil in taxatie van de ernst van
de ervaren gezondheidsproblemen. De bedrijfsarts ageert
slechts op grond van literatuurgegevens of biomedische aanwijzingen;
werknemers veeleer op gevoelsmatige gronden of
in analogie-redeneringen. Er moet, benadrukt door de auteur,
méér rekening gehouden worden met dit verschil in wijze van
inschatten van problemen.
Werknemers beseffen dat een bedrijfsarts het belang van een
individu moet afwegen tegen dat van collectiviteit en bedrijf.
Dat is niet het probleem. Het vertrouwen wordt ondermijnd
door onzekerheid over hoe de bedrijfsarts 'in zijn onafhankelijkheid'
omgaat met tegenstrijdige verwachtingen en belangen.
De belangrijkste wens van de schrijver is dan ook, dat er meer
helderheid komt over de wijze waarop een bedrijfsgezondheidsdienst
afwegingen maakt. Hij denkt dat dit bereikt kan
worden als de bedrijfsgeneeskundige periodieke verantwoording
aflegt aan werkgevers en werknemers. Maar Plomp benadrukt
bovenal dat het nodig is gedragscodes op te stellen.
Plomp stelt voor een contractethiek uit te werken voor de
bedrijfsgezonheidszorg, waarin de bedrijfsarts primair gezondheidkundig
expert en adviseur is, verantwoordelijk voor de
kwaliteit van zijn adviezen. De consequentie is, dat de bedrijfsarts
niet langer mag huiveren zijn partij mee te spelen in het
'politieke' krachtenspel van werkgevers en werknemers. Hij
zal zich - vanuit een duidelijk geprofileerde verantwoordelijkheid
- moeten inlaten met technische, sociale en economische
problemen. Daarnaast zou je uit het onderzoek van Plomp kunnen
concluderen dat de huidige Nederlandse bedrijfsgezondheidszorg
op een wankel methodisch fundament staat. Een
verdere ontwikkeling van kennis en werkmethoden lijkt aangewezen.
Plomp zal dit onderzoek aanvullen met een ander, waarin
hij aandacht besteedt aan de plaats van de bedrijfsgezondheidsdienst
in relatie met andere functionarissen en afdelingen
in het bedrijf. Voorjaar 1986hoopt de auteur hierop te promoveren.
Het nu gepubliceerd onderzoek maakt in ieder geval benieuwd.
KHsBeztog
Hoe
voorkomen wij
kanker?
F. Steenkamp: Hoe voorkomen wij kanker? De persoonlijke en maat-
.schappelijke mogelijkheden van de kankerpreventie.
SUA, AmsterdamJVWW, Utrecht, 1985. 160 blz. f 17.50.
ISBN 9062221246
Frank Steenkamp, bioloog en freelance-journalist, concipieerde
dit boek over de politieke en sociale belemmeringen voor
het bestrijden van kankerrisico's als een handzaam overzicht,
waarin hij niet voorbij zou gaan aan wetenschappelijke onzekerheden,
noch aan de moeilijkheden bij het ombuigen van
leefgewoonten. Hij schreef dit boek als standaardwerk voor
de mondige burger, die zich wil bemoeien met het voorkomen
van kanker.
Hij probeert de wetenschappelijke kennis over kankeroorzaken
steeds in een maatschappelijk kader te plaatsen en houdt
de lezer al in aanvang voor dat ook leefgewoonten 'wel degelijk
politiek zijn!' In alle eenvoud gesteld, luidt zijn advies: de overheid
moet productie- en milieu-eisen stellen; lastige werknemers
en consumenten moeten dit door 'acties' bevorderen.
Door het hele boek heen hanteert hij een mij irriterende,
schoolmeesterachtige stijl ('we' moeten dit of dat; 'wij als burgers
...). Tabellen en grafieken zijn deels overbodig, deels on-