Woonwagenbewoners In Nederland PRIMO 2006 - Woonwagenwijzer

thuislieten. In de dunbevolkte landelijke gebieden, maar later ook in de steden, waren zij hard nodig voor de
verspreiding van allerlei goederen en diensten.
Het enige unieke arbeidskenmerk van woonwagenbewoners is dat zij in gezinsverband rondreisden en
doorgaans niet beschikten over eigen grond of een huis. Daarin weken ze af van Duitse seizoenarbeiders en
van allerlei marskramers die alleen reisden. De beroepen die deze rondtrekkende mensen uitoefenden, waren
dus niet zo uitzonderlijk als vaak wordt voorgesteld. Er zijn genoeg aanwijzingen om het beeld te corrigeren dat
ze alleen waren aan te treffen in de sfeer van armoede en criminaliteit.
Wat ons op de vraag brengt welke economische functie woonwagenbewoners precies vervulden en welke
beroepen zij de afgelopen eeuw uitoefenden. Een onderverdeling naar ambachtslieden, handelaren,
kunstenmakers en seizoenarbeiders is nuttig.
Maar de meeste leden van de groepen die hier centraal staan, oefenden een combinatie van werkzaamheden
uit en in het gezin waren de taken vaak verdeeld; de man matte bijvoorbeeld stoelen of hij maakte manden,
de vrouw handelde in galanterieën en informeerde intussen bij haar klanten of er nog spullen gerepareerd
moesten worden. Er bestond voldoende vraag naar die diensten om er het hele jaar door werk mee binnen
te halen. In die beroepen komt ook een duidelijk verschil tot uitdrukking tussen woonwagenbewoners en
‘zigeuners’. De handel in paarden en het vervaardigen van muziekinstrumenten waren kenmerkend voor
‘zigeuners’. De overige ambulante handel was typisch een gemeenschappelijk terrein.
Uit beroepstellingen blijkt dat mensen die in de loop van de tijd in een woonwagen woonden ook met andere
dan traditionele werkzaamheden de kost verdienden. Tot aan de jaren vijftig was slechts vijftien tot twintig
procent werkzaam in de ambachtelijke sfeer, in 1970 nog maar zo’n vijf procent. Door de tijd heen werkte
gemiddeld vijftien procent van de woonwagenbewoners in (tijdelijke) loondienst. Wegenbouwers, die in de jaren
veertig tot zestig vaak van een woonwagen gebruik maakten, vormden een aparte categorie.
Tot de Tweede Wereldoorlog werkte één op de vijf woonwagenbewoners op de kermis. Na de oorlog slonk hun
aandeel op de woonwagenbevolking tot tien procent. Handel is voor woonwagenbewoners altijd de hoofdbron
van inkomsten geweest. Tot in de jaren veertig trokken ze van huis tot huis en van markt tot markt. Daarna
stapten er veel over op de handel in oude metalen en tweedehands auto’s, met de sloopterreinen naast de
kampen als uitvalsbasis.
In de jaren tachtig ging het in die branche snel bergafwaarts. In 1970 deed 63 procent van de
woonwagenbewoners – de wegenbouwers en kermisreizigers uitgezonderd – een deel van het jaar een beroep
op de Sociale Dienst.
3.1 Ambachtslieden
Venten en repareren langs de weg
Woonwagenbewoners hebben hun ambachtelijke vaardigheden altijd doorgegeven aan hun kinderen. Ze
waren tegelijkertijd ambachtsman en koopman of -vrouw. Ze vervaardigden de voorwerpen zelf en gingen
er vervolgens mee langs de deur. Hele families ventten met eigengemaakte papieren bloemen, paraplu’s,
pantoffels of kleerhangers. De vakbekwaamheid van woonwagenbewoners kwam ook tot uitdrukking bij het
uitvoeren van reparaties.
Vóór de oorlog gooiden huishoudens hun kapotte spullen niet zomaar weg. De meeste mensen konden het zich
niet veroorloven om een nieuwe stoel te kopen als er iemand door de zitting was gezakt. Er was wel geld voor
de stoelenmatter, die een paar keer per jaar het dorp bezocht en de oude stoel weer ‘als nieuw’ kon repareren.
Zo kregen ook oude ketels, paraplu‘s, manden, scharen en messen een tweede kans.
I n f o r m a t i e c d - r o m ‘ W o o n w a g e n b e w o n e r s i n N e d e r l a n d ( 1 8 8 0 - 2 0 0 6 ) ’ 1 3
▼
Index