Woonwagenbewoners In Nederland PRIMO 2006 - Woonwagenwijzer

WOONWAGENBEWONERS EN
ZIGEUNERS IN NEDERLAND
Annemarie Cottaar, Leo Lucassen & Wim Willems
INLEIDING
Hoeveel Nederlanders hebben ooit een voet gezet over de drempel van een woonwagen? Wie heeft wel eens
een woonwagenfamilie bezocht of een wagen van binnen gezien? Wie weet hoe de bewoners hun brood
verdienen? Waarschijnlijk vrijwel niemand. Toch leven er allerlei ideeën over de moraal en de cultuur van
mensen die in een woonwagen wonen. ‘Woonwagenbewoner’ en ‘zigeuner’ zijn zelfs scheldwoorden. Mensen
die in een woonwagen wonen, worden van oudsher geassocieerd met armoede, bedelarij en criminaliteit. Ze
zouden de bevolking misleiden en hun met handel in nietswaardige producten geld uit de zak kloppen. Het
gangbare beeld is dat woonwagenbewoners ‘zwerversbloed’ hebben, dat ze tot één groep behoren en dat ze in
een ver verleden uit het buitenland zijn gekomen.
Over hun geschiedenis is veel gefantaseerd, in boeken, kranten en tijdschriften. Daardoor is over hun
echte levenswijze nog altijd weinig bekend. In dit boek proberen we een aantal van de ideeën over
woonwagenbewoners en ‘zigeuners’ te relativeren. In werkelijkheid reisden ze namelijk rond om aan de kost te
komen, als ketellapper, stoelenmatter, scharenslijper, berenleider, muzikant of kermisreiziger. Dat deden ze uit
noodzaak, traditie of vrije keuze, en zo vulden ze eeuwenlang een gat in de arbeidsmarkt.
De geschiedenis van mensen met ambulante beroepen is sinds de tweede helft van de 19e eeuw onlosmakelijk
verbonden met het ontstaan van de woonwagen. Dat nieuwe vervoermiddel betekende een aanzienlijke
verruiming van de mogelijkheden voor mensen die in gezinsverband rondtrokken om hun goederen, diensten of
arbeidskracht aan de man te brengen. De woonwagen vergrootte de actieradius van de bewoners en maakte
hen economisch flexibeler. Ze hoefden op hun trektochten niet langer te overnachten in goedkope logementen,
boerenschuren of tenten. De wagen of huifkar - opgetrokken uit hout en voorzien van ramen en een kachel -
was comfortabel genoeg om met het hele gezin in te leven.
Het economisch functioneren van deze rondtrekkende mensen is de hele geschiedenis door stelselmatig
genegeerd. Wij zullen laten zien hoe onterecht dat is, gezien alle verschillende ambachten die ze in de
loop van de tijd uitoefenden. De handel, die een grote aanslag deed op het vermogen om zich bij de markt
aan te passen. Alle vormen van amusement, waarmee ze de mensen tot in de kleinste uithoeken wisten te
bereiken. De arbeid op het land en in de boomgaarden, waar velen jaar in jaar uit gewilde krachten waren.
Woonwagenbewoners en ‘zigeuners’ hadden geen monopolie op die producten en diensten. In dat opzicht
waren ze niet heel bijzonder. Bijzonder was wel dat ze niet op een vaste plek in loondienst waren, maar
in gezinsverband rondtrokken om in hun levensonderhoud te voorzien. Jong en oud droegen bij aan het
gezinsinkomen. Bovendien ontwikkelden ze een eigen omgangscultuur. Om al die redenen onderscheidden ze
zichzelf van de ‘burgers’.
I n f o r m a t i e c d - r o m ‘ W o o n w a g e n b e w o n e r s i n N e d e r l a n d ( 1 8 8 0 - 2 0 0 6 ) ’ 5
▼
Index