Woonwagenbewoners In Nederland PRIMO 2006 - Woonwagenwijzer

4 DE ONTWIKKELING VAN EEN
NIEUWE WOONVORM
4.1 Eerst bij de slaapboeren
Mensen die rondtrokken om in hun levensonderhoud te voorzien, beschikten niet over een vaste plaats om
na gedane arbeid uit te rusten. Dat veranderde met de komst van de woonwagen, aan het eind van de 19e
eeuw. Het eigen huis kon voortaan mee op reis. Het platteland, het centrum
van de grote stad en de gebieden achter de landsgrenzen werden op wielen
bereikbaar. De ambulante beroepsbeoefenaren hoefden zich niet langer
zorgen te maken over een plek om de nacht door te brengen of over de vraag
hoe ze aan geld konden komen om een overnachting te betalen.
Prijslijst uit 1934 van een
logement in een onbekende
grote stad.
(Spaarnestad-Archief
Haarlem)
Voor die tijd hadden reizigers met een krappe beurs weinig keuze. Bij een lang
verblijf in een grote stad huurden ze soms een kamer, maar meestal namen
ze hun intrek in een volkslogement. Op het platteland. sliepen ze bij boeren
en in sommige regio’s overnachtten ze in de warme ruimten bij steen- of
pannenbakkerijen. Als de beurs leeg was en geen enkele boer een slaapplaats
aanbood, restte altijd nog een plaatsje onder de blote hemel. Alleen ‘zigeuners’
en enkele kermisreizigers sliepen in tenten. Reizigers maakten hun handel
en diensten graag te gelde op het platteland, omdat daar eten in overvloed
was en ruimschoots gelegenheid om te overnachten. Door werk te verrichten
voor boeren – die hen daarvoor vaak in natura betaalden – wonnen reizigers
voldoende vertrouwen om in het hooi te mogen slapen. Daar komt het begrip
slaapboeren vandaan. Een slaapboer die geen beroep had gedaan op de
specifieke diensten van een reiziger, vroeg wel eens om een tegenprestatie.
Een uurtje houthakken volstond meestal voor één overnachting, met een kop
koffie en brood als ontbijt. Niet iedere boer stond overigens meteen klaar om
reizigers onderdak te verlenen. Er bestond wel degelijk wantrouwen tegen
‘vreemdelingen’ ’s nachts op het erf.
Rondtrekkende mensen waren zich heel goed bewust van het gezegde
‘onbekend maakt onbemind’. Door het opbouwen van een vaste klantenkring
zorgden ze dat ze een goede bekende werden van de boeren. Ze volgden meestal een vaste route, van dorp
tot dorp, en probeerden zoveel mogelijk bij dezelfde mensen aan te kloppen. Herkenning was het wachtwoord
en de beste manier om vertrouwen op te bouwen. Boeren die aan de betrouwbaarheid van hun logés twijfelden,
vroegen wel eens een ventvergunning of een ander identiteitsbewijs als onderpand. Net als in een hotel kreeg
de gast dat de volgende morgen terug. Een vertrouwensband tussen boer en reiziger groeide dus mettertijd,
en daar hadden beiden wat aan. Ze wisselden bijvoorbeeld de laatste nieuwtjes uit. De boer vertelde over de
opbrengsten van het vee en de landbouwproducten, de reiziger verhaalde over wat zich had afgespeeld in de
gehuchten die hij op zijn tocht doorkruiste.
De schuur diende doorgaans als nachtverblijf voor reizigers. Het enige nadeel was dat ze er niet mochten
koken, vanwege het brandgevaar. Soms moesten ze hun lucifers tot de volgende ochtend inleveren, om
te voorkomen dat ze toch een vuurtje zouden stoken. De boerin zorgde voor warm water en als er wat
aardappelen en spek voorradig waren, werden die boven háár haardvuur bereid. De reizigers sliepen in vers
I n f o r m a t i e c d - r o m ‘ W o o n w a g e n b e w o n e r s i n N e d e r l a n d ( 1 8 8 0 - 2 0 0 6 ) ’ 2 6
▼
Index