Woonwagenbewoners In Nederland PRIMO 2006 - Woonwagenwijzer

2 BEELDVORMING
Het beeld van de ambulant
De woonwagenbevolking is vaak als bedreigend ervaren. Maar niet alleen zij. De meeste mensen die
rondtrokken om in hun levensonderhoud te voorzien stuitten op weerstanden. Het beeld dat de bevolking
van West-Europa in vroeger tijden, nog vóór de Industriële Revolutie, nauwelijks van haar plaats kwam en
van generatie op generatie in hetzelfde dorp bleef wonen, was tot voor kort wijd verbreid. Maar ook eeuwen
geleden kwam migratie al op grote schaal voor. Mensen overbrugden toen misschien niet zulke grote afstanden
als tegenwoordig, maar veel van onze voorouders waren heel wat ‘beweeglijker’ dan we lange tijd dachten.
Ze moesten altijd wel een maatschappelijk geaccepteerd motief hebben, anders ondervonden ze geheid
moeilijkheden. Zelfs seizoenarbeiders, studenten, handwerksgezellen, dienstbodes en pelgrims werden
regelmatig gecontroleerd als ze zich van A naar B begaven. Wie zonder acceptabel alibi rondtrok, was per
definitie verdacht. Maar ook mensen met een ambulant beroep gleden in de ogen van de overheid gemakkelijk
af tot criminaliteit.
Er zijn verschillende redenen voor die afwijzende houding van overheden. Allereerst een economische reden:
de wens om over voldoende (goedkope) arbeiders te kunnen beschikken. Van rondtrekkende lieden ‘zonder
baas’ of duidelijk dienstverband – zelfstandigen met een ambulant beroep – werd al snel gezegd dat ze zich
expres aan loonarbeid onttrokken en liever lui dan moe waren. Zo ontstond het beeld dat marskramers,
scharenslijpers, berenleiders, kunstenmakers en muzikanten van de hand in de tand leefden en zich bovendien
wel moesten overgeven aan bedelarij en diefstal. Nuttige mensen hadden immers een vast dienstverband!
De overheid plaatste ambulante beroepsbeoefenaren dan ook moeiteloos in de algemene categorie van
ongeregeld volk, zoals vagebonden, afgedankte huursoldaten en rondzwervende bandieten.
Een andere reden voor de afwerende houding tegenover mensen zonder een duidelijke woon- of verblijfplaats
had te maken met het systeem van armenzorg. Mensen die van buiten kwamen en van wie het vermoeden
bestond dat ze armlastig waren, vormden in principe een bedreiging voor de meestal niet rijkelijk gevulde
armenkas. Daarom probeerden steden en dorpen hen te weren, vooral in tijden dat het economisch slecht ging.
Bovendien leefde het idee dat bedelaars en mensen met een ambulant beroep tot een criminele onderwereld
behoorden, met volstrekt eigen normen en waarden. Zij die hun gezin meenamen op reis, werden beschouwd
als het prototype van’ dat soort mensen’. In de ogen van de burgermaatschappij gaven ze daarmee te kennen
zich tegen de normale samenleving af te zetten en min of meer permanent voor het zwerversleven te hebben
gekozen.
Binnen ‘dat soort mensen’ werd de categorie ‘zigeuners’ onderscheiden als niet-christenen van vreemde
herkomst. Tot in de 18e eeuw stonden ze in Nederland bekend als heidens en Egyptenaren (vanwege een vaag
vermoeden over Egypte als herkomstland). In de ogen van veel overheden waren zij het meest uitheems, dus
het meest bedreigend. Bij haar steeds strengere optreden tegen ‘zigeuners’, beriep de overheid zich op de
kleurrijke beeldvorming die over hen bestond.
Niet iedereen was blind voor het nut en zelfs de noodzaak van ambulante beroepen. Rondtrekkende
beroepsbeoefenaren hadden een duidelijke functie toen er op het platteland nauwelijks winkels waren en veel
dorpen geen ketellapper of stoelenmatter in de buurt hadden. In de publieke opinie bestonden er dan ook
eerlijke en nuttige marskramers, zoals de Teuten uit Limburg en Brabant, of de ‘fatsoenlijke’ kermisreizigers.
Maar de overheersende gedachte was dat de meesten maar deden alsof ze een beroep uitoefenden, als
dekmantel voor bedelarij en diefstal. Zij zouden gemakkelijk hun toevlucht nemen tot minder eerbare praktijken.
I n f o r m a t i e c d - r o m ‘ W o o n w a g e n b e w o n e r s i n N e d e r l a n d ( 1 8 8 0 - 2 0 0 6 ) ’ 9
▼
Index