Historische wortels van het Postmodernisme

Maar het heeft geen zeggenschap over het executoire, dat wat gedaan kan worden. Of een
onderneming mogelijk is, is één ding; of zij rechtvaardig is een ander. Het weten is niet langer
het subject, maar staat daaraan ten dienste; zijn enige (maar aanzienlijke) legitimiteit is het
toelaten [!, in plaats van ‘mogelijk maken’ in de Nederlandstalige vertaling, die eigenlijk
helemaal niet zo denderend is] dat de moraliteit werkelijkheid wordt. Aldus wordt een relatie,
die van het weten naar de samenleving en naar de staat loopt, ingevoerd die in principe de
relatie is tussen middel en doel. […] Aldus wordt de kritische functie van het weten hervonden.
Maar het blijft zo dat dit weten geen andere uiteindelijke legitimiteit heeft dan het dienen van
de door het praktisch subject, de autonome collectiviteit, nagestreefde doelen. Vanuit ons
gezichtspunt is deze verdeling van de rollen in de onderneming van de legitimatie interssant,
omdat daarin veronderstelt wordt dat, in tegenstelling tot de theorie van het subject-systeem,
noch eenwording [unificatie], noch totalisering [totalisatie] van de taalspelen in een
metadiscours mogelijk zijn. Hier maakt, in tegendeel, het aan de prescriptieve uitspraken,
namelijk die, die door het praktische subject worden uitgesproken, toegekende voorrecht, deze
in principe onafhankelijk van wetenschappelijke uitspraken, die alleen nog een functie hebben
als informatie voor het genoemde subject.” 5
Het postmodernisme was dan volgens Lyotard de stand van zaken in het weten aan het einde
van de jaren zeventig van de twintigste eeuw 6 : het besef dat er vele verschillende levens-
vormen bestaan binnen de mensheid die allen voor zichzelf (als groep) een min of meer
samenhangend betekenisgevingskader hanteren om zich in deze wereld te oriënteren; én dat
deze betekenisgevingskaders incommensurabel kunnen zijn en elkaars belangen kunnen
tegenspreken zonder dat er nog een mogelijkheid bestaat een fundament, een universeel
geldende grond in te roepen waarop in geval van conflict kan beslist worden wie al dan niet in
het gelijk gesteld kan worden.
Meteen kan hier een belangrijke kanttekening bij gemaakt worden. Het valt namelijk op hoe
Lyotard hier wijst op het typisch modernistische, streng wetenschappelijke oordeel over de
waarheid dat aan de basis ligt voor het besef van het ontbreken der fundamenten: het is het
onderscheid tussen descriptieve en prescriptieve uitspraken dat in het wetenschappelijke spel
gehanteerd wordt, die aan de legitimeringscrisis van de wetenschap ten grondslag ligt. Hierin
bestaat dan ook de zelfreflexiviteit van het postmodernisme zoals ik eerder poneerde: het ideaal
van de rationele waarheid dat met de opkomst van het modernistische, weten-schappelijke
5 LYOTARD (J.-F.). Op. Cit., p. 102-104. De opmerkingen tussen [ ] zijn van mij.
6 Houdt in het achterhoofd dat ‘La Condition Postmoderne’ als gelegenheidsgeschrift is geschreven voor de
Canadese overheid als antwoord op de specifieke vraag: hoe staat het met het denken in de hedendaagse wereld?
10