Historische wortels van het Postmodernisme

denker, die nochtans ook niet echt thuis hoort bij de ideeën van Baumann of de BCCCS, heeft
alleszins meer postmoderniteit dan postmodernisme in zich en is misschien niets meer dan een
verderzetting van de conservatieve beweging die Walter Benjamin inzette met zijn Het
kunstwerk in de tijd van haar technische reproduceerbaarheid - het verzet tegen de teloorgang
van de romantische ‘authenticiteit’ dus - in een ‘postmodern’ discours. Iets dat dus alleszins
weinig met postmodernisme te maken heeft. Ik zal het verder in dit boek niet meer over deze
denkers der postmoderniteit hebben.
Waar ik het immers over zal hebben is over (de historische wortels van) het postmodernisme.
De bekendste (min of meer) hedendaagse vertegenwoordigers van deze theoretische ‘stroming’
zijn Jean-François Lyotard, Jacques Derrida, Michel Foucault en Richard Rorty. Maar laat ik
vooreerst maar met de deur in huis vallen en u mijn ‘definitie’ van het begrip postmodernisme
presenteren, zodat deze uiteenzetting iets of wat meer concrete substantie krijgt. Het
postmodernisme is volgens mij het zelfreflexief worden van het modernistische denken,
waardoor dit denken haar eigen fundamenten ondergraaft en zichzelf als problematisch gaat
ervaren - of beter nog: waardoor dit modernistische denken zich plots bewust wordt van het feit
dat ze reeds eeuwen bouwt aan een luchtkasteel zonder echte, ware fundamenten. Deze
denkbeweging draagt dan ook twee onderscheidbare fases in zich: ten eerste het aantonen (en
eerst juist met een modernistische methodiek!) van het ontbreken van de fundamenten - een
soort van kritisch-destructief (of ‘celibatief’) postmodernisme -; ten tweede het recht opeisen
om dan ook een eigen luchtkasteel te mogen bouwen - een constructief (‘oppositioneel’)
postmodernisme, een soort ‘verheerlijken’ van de multi-realiteit. Het is echter uiterst belangrijk
deze twee fases als één beweging te zien: eerst is er de paniek om de verdwenen fundamenten
wanneer men hun ontbreken vooreerst bemerkt: men mist nog iets; het vraagt vervolgens een
tijdsverloop om nog bij het ontbreken van deze fundamenten te kunnen berusten: het rustig
worden van de gemoederen is pas mogelijk wanneer zij de evidentie van die ‘fundamenten’
zijn vergeten, wanneer de herinnering aan haar is uitgewist. Er is dus duidelijk sprake van één
en dezelfde beweging die haar beloop heeft doorheen de tijd. Hoewel het namelijk zeker zo is
dat er in een eerste fase vooral een kritische, ontmaskerende beweging valt vast te stellen die
ten dele werkzaam is vanuit een gemis, vanuit de eerbied voor het oude ideaal - In Waarheid: er
is geen Waarheid! -, is in dit moment van ontevredenheid over het concept van de ‘Waarheid’
als repressief reeds een veroordeling van en dus een afmeten tegen een waarde. In die zin zijn
het ‘celibatieve’ en het ‘oppositionele’ postmodernisme - om het in de terminologie van Pieter
Dehon te zeggen 2 - dan ook duidelijk twee kanten van dezelfde medaille: in het ontmaskeren zit
2 Lezing omtrent het oppositionele postmodernisme, gehouden aan de VUB op 15 december 2005; alsook
persoonlijke communicatie.
8