Historische wortels van het Postmodernisme

ontzaglijk werkterrein voor zich open. Alle soorten passie moeten afzonderlijk doordacht,
afzonderlijk nagegaan worden door alle tijden, volkeren, grote en kleine individuen heen; de
hele ratio van de passie, alle waardeschattingen en de daarmee samenhangende kijk op de
dingen dient aan het licht gebracht! Tot dusver heeft alles wat het bestaan kleur gegeven heeft,
nog geen geschiedenis: of bestaat er soms ergens een geschiedenis van de liefde, de hebzucht,
de afgunst, het geweten, de piëteit, de wreedheid? Zelfs van een vergelijkende geschiedenis van
het recht, of zelfs maar van de straf, is geen sprake. Heeft men al eens de verschillende
indelingen van de dag, de gevolgen van het vast-stellen volgens bepaalde regels van arbeid,
feest en rust tot onderwerp van onderzoek gemaakt? Kent men de morele effecten der
voedingsmiddelen? Bestaat er een filosofie van de kostwinning? (Alleen al het telkens opnieuw
losbarstende gekrakeel vóór en tegen het vegetarisme bewijst dat een dergelijke filosofie nog
niet bestaat!) Zijn de ervaringen met het samenleven, bijvoorbeeld de ervaringen van de
kloosters, al bijeengebracht? Is de dialectiek van huwelijk en vriendschap al uiteengezet? De
zeden en gewoonten van de geleerden, kooplieden, kunstenaars, ambachtslieden, - hebben die
hun denkers al gevonden? En er valt zoveel over te denken! Alles wat de mensen tot nu toe als
hun ‘bestaansvoorwaarden’ beschouwd hebben, en alles wat deze beschouwingswijze aan rede,
hartstocht en bijgeloof te zien geeft, - is dat al voldoende doordacht? Alleen al het waarnemen
van de verschillende groei waartoe de menselijke driften al naar gelang van het verschillende
morele klimaat gekomen zijn, is al te veel werk voor de vlijtigsten onder ons; hele generaties en
systematisch samenwerkende generaties van geleerden zijn nodig om in dit verband de
gezichtspunten en het materiaal uitputtend te behandelen. Hetzelfde geldt voor het opsporen
van de oorzaken voor de verscheidenheid van het morele klimaat (‘waarom schijnt hier deze
zon van een fundamenteel moreel oordeel, een primaire waardemeter - en ginds een andere?’).
Weer een ander werkterrein wordt gevormd door het vaststellen van de onjuistheid van al deze
redenen en van heel de essentie van het morele oordeel tot nu toe. Gesteld dat al dit werk
gedaan zou zijn, dan zou de neteligste van alle vragen op de voorgrond treden: of de
wetenschap in staat is doeleinden voor het handelen te verschaffen, nadat zij bewezen heeft ze
te kunnen wegnemen en vernietigen - en dan zou er een experimenteren op zijn plaats zijn,
waar elke soort heroïsme bevrediging in zou kunnen vinden, een eeuwenlang experimenteren,
dat alle grote werken en opofferingen van de geschiedenis tot nu toe in de schaduw zou kunnen
stellen. Tot op heden heeft de wetenschap haar cyclopische bouwwerken nog niet opgericht;
ook daarvoor zal de tijd komen.”, “11 Het bewustzijn. - De bewustheid is de laatste en
uiteindelijke ontwikkeling van het organische en dus ook het minst voltooid en krachtig. Uit de
bewustheid vloeien ontelbare fouten voort, die maken dat een dier, een mens eerder dan nodig
zou zijn te gronde gaat ‘aan het noodlot’, zoals Homerus zegt. Zou het behoudende verbond
40