Historische wortels van het Postmodernisme

in verbazende mate verzwakt en het gevoel voor zedelijkheid zozeer verfijnd en op een hoger
plan gebracht, dat het even goed als vervluchtigd bestempeld worden kan. Derhalve vallen ons,
de laatgeborenen, fundamentele inzichten in het ontstaan van de moraal moeilijk, ze blijven
ons, wanneer wij ze desondanks gevonden hebben, in de keel steken en willen er niet uit:
omdat ze grof klinken! Ofwel omdat ze de zedelijkheid schijnen te lasteren! Zo bij voorbeeld
meteen al de voornaamste stelling: zedelijkheid is niets anders (dus met name niet meer!) dan
gehoorzaamheid jegens zeden, van welke aard deze ook mogen zijn; zeden echter zijn de
traditionele wijze van handelen en waarderen. In zaken, waarin geen traditie de scepter zwaait,
bestaat geen zedelijkheid; en hoe minder het leven door traditie bepaald wordt, des te kleiner
wordt de kring der zedelijkheid. De vrije mens is onzedelijk omdat hij in alles van zich zelf en
niet van een traditie afhankelijk wil zijn: in alle oorspronkelijke toestanden der mensheid
betekent ‘slecht’ zo veel als ‘individueel’, ‘vrij’, ‘eigenmachtig’, ‘ongewoon’, ‘onvoorzien’,
‘onberekenbaar’ - steeds gemeten naar de maatstaf van zulke toestanden: wordt een handeling
verricht niet omdat de traditie haar voorschrijft, maar uit andere motieven (bij voorbeeld
vanwege het individueel nut), zelfs ook vanuit juist die motieven welke voorheen de traditie
gegrondvest hebben, dan heet zij onzedelijk en wordt zelfs door degene die haar verricht als
zodanig ervaren: want zij is niet verricht uit gehoorzaamheid jegens de traditie. […] De
zelfoverwinning wordt niet geëist vanwege de nuttige gevolgen welke zij heeft voor het
individu, maar wel opdat de heerschappij van de zede, de traditie bevestigd wordt, alle
individuele tegengestelde lust en voordeel ten spijt: de enkeling moet zich opofferen, - zo eist
het de zedelijkheid der zede. De moralisten daarentegen, die gelijk de navolgers van Socrates
het individu de moraal der zelfbeheersing en ascese voorhouden als zijn hoogsteigen voordeel,
als zijn hoogstpersoonlijke sleutel tot het geluk, vormen de uitzondering - en wanneer het ons
anders voorkomt, dan is dat omdat wij onder hun nawerking opgevoed zijn: zij allen gaan een
nieuwe weg onder opperst misprijzen van alle vertegenwoordigers van de zedelijkheid der
zede., - zij maken zich los uit de gemeenschap, als onzedelijken, en zijn, in laatste instantie,
slecht. Zo ook kwam een deugdzaam Romein van de oude stempel iedere Christen die ‘in de
eerste plaats zijn eigen zaligheid nastreefde’ - slecht voor. - Overal waar een gemeenschap en
bijgevolg een zedelijkheid der zede bestaat heerst ook de gedachte, dat de straf voor het
schenden der zede in de eerste plaats de gemeenschap treft: die bovennatuurlijke straf, welker
openbaring en grens zo moeilijk te begrijpen is en met een zo bijgelovige angst wordt
nagespeurd. De gemeenschap kan de enkeling verplichten de eerstkomende schade welke zijn
daad ten gevolge had aan enkeling of gemeenschap te vergoeden, zij kan ook een soort wraak
nemen op de enkeling voor het feit dat door zijn toedoen, als vermeende nawerking van zijn
daad, de goddelijke onweerswolken des toorns zich samengepakt hebben boven de gemeen-
34