Historische wortels van het Postmodernisme

onmogelijkheid van de objectieve descriptieve uitspraak als zodanig. Aangezien Derrida echter
een leerling was van Michel Foucault lijkt het me aangewezen eerst wat meer over deze laatste
te vertellen.
Foucault (1926-1984) hield zich, in de voetsporen van Friedrich Nietzsche, voornamelijk bezig
met het thema van de macht en de insluiting en uitsluiting die inherent in elk soort discours
vervat zit, en had daarbij veel oog voor de geschiedenis en het aspect van het worden. Hij is
vooral bekend omwille van zijn werk omtrent de geschiedenis van de praktische toepassing en
de verschuivende betekenis van de concepten waanzin, kliniek en gevangenis en zijn werk
omtrent de geschiedenis van de (westerse) seksuele praktijk en moraal. Op die manier
benadrukte hij het relatieve, want tijdsgebonden, karakter van de menselijke waarden en
gewoonten en het insluitings- / uitsluitingsmechanisme dat aan elk soort discours, elk ideaal of
zelfs elke manier van spreken inherent is. (Zelf gebruikt Foucault het woord ‘dispositief’ om
een min of meer samenhangend wereldbeeld of kennissysteem (een soort Kuhniaanse
paradigmatische matrix) aan te duiden.) Op die manier benadrukte hij ook het machtsaspect dat
in elke menselijke interactie besloten ligt. Verder bestreed hij ook de objectivering van het zelf
- de idee van het ik dat voor zichzelf transparant is, en dus de eigen drijfveren kent, die zo
typisch is voor het modernistische denken - en wees hij op het repressieve karakter van de
(kapitalistisch-wetenschappelijke) samenleving en op de normalisatiepraktijken die de
afwijkingen in onze maatschappij moeten corrigeren. Hij besteedde (vooral in zijn latere werk)
ook aandacht aan de mogelijkheden tot verzet tegen dit aspect van repressie van de
alomtegenwoordige macht. Hij had ook veel aandacht voor het denken van de oude Grieken,
dat hij als een leerrijk alternatief zag voor onze huidige manier van denken.
Derrida (1930-2004) nam enkele van de belangrijkste thema’s van Foucault over. Zo zou hij als
filosofoof van de deconstructie vooral bekendheid verwerven vanwege zijn aandacht voor de
insluitings- / uitsluitingsmechanismen en de (morele) vooroordelen en uitgangspunten die aan
teksten en denkkaders stilzwijgend ten grondslag liggen. Zijn gehele denken is dan ook
doortrokken van het concept van de blinde vlek. Verder richtte hij zoals gezegd zijn aandacht
vooral op de onmogelijkheid van een objectieve descriptieve uitspraak, of anders gezegd: hij
had vooral ook aandacht voor het onuitdrukkelijke en het negatieve spreken. Zoals Foucault
hem had geleerd, was hij er als geen ander van doortrokken dat elke opsplitsing iets in twee
splitst en hoe elke medaille ook een achterkant heeft. Hij wordt dan ook wel eens de vader van
het differentiedenken genoemd dankzij dit diepe besef dat alles wat betekenis heeft slechts
betekenis heeft ten opzichte van iets anders, door de differentie met wat het niet is. Ook hij had
12