Een kosten-baten analyse van wetgeving en zelfregulering - SEO ...
Een kosten-baten analyse van wetgeving en zelfregulering - SEO ...
Een kosten-baten analyse van wetgeving en zelfregulering - SEO ...
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Stichting voor Economisch Onderzoek<br />
der Universiteit <strong>van</strong> Amsterdam<br />
Goed(koop) geregeld:<br />
<strong>E<strong>en</strong></strong> <strong>kost<strong>en</strong></strong>-<strong>bat<strong>en</strong></strong> <strong>analyse</strong> <strong>van</strong><br />
<strong>wetgeving</strong> <strong>en</strong> <strong>zelfregulering</strong><br />
Barbara Baarsma<br />
Carl Koopmans<br />
José Mulder<br />
Michiel de Nooij<br />
Corine Zijderveld<br />
Amsterdam, maart 2004
“Het doel der Stichting is het verricht<strong>en</strong> <strong>van</strong> economische onderzoeking<strong>en</strong>, zowel op het<br />
terrein der sociale economie als op dat der bedrijfseconomie, t<strong>en</strong> di<strong>en</strong>ste <strong>van</strong> wet<strong>en</strong>schap <strong>en</strong><br />
onderwijs, mede t<strong>en</strong> nutte <strong>van</strong> overheid <strong>en</strong> bedrijfslev<strong>en</strong>”<br />
(art. 2 der stichtingsakte)<br />
<strong>SEO</strong>-rapport nr. 720<br />
ISBN 90-6733-250-X<br />
Copyright © 2004 <strong>SEO</strong> Amsterdam. Behoud<strong>en</strong>s de in of kracht<strong>en</strong>s de Auteurswet 1912<br />
gestelde uitzondering<strong>en</strong> mag niets uit deze uitgave word<strong>en</strong> verveelvoudigd <strong>en</strong>/of op<strong>en</strong>baar<br />
gemaakt op welke wijze dan ook zonder de voorafgaande schriftelijke toestemming <strong>van</strong> de<br />
Stichting voor Economisch Onderzoek te Amsterdam.
Dankwoord<br />
De auteurs <strong>van</strong> dit rapport will<strong>en</strong> hun oprechte dank uitsprek<strong>en</strong> voor de nuttige op- <strong>en</strong> aanmerking<strong>en</strong><br />
die zij hebb<strong>en</strong> ont<strong>van</strong>g<strong>en</strong> <strong>van</strong> de led<strong>en</strong> <strong>van</strong> de begeleidingscommissie, te wet<strong>en</strong> ir.<br />
K.F.H. Tangerman, drs. E.P. Rolink, drs. ing. H.J. Verkerk <strong>en</strong> drs. D. J. Gerrits<strong>en</strong> (all<strong>en</strong> <strong>van</strong><br />
het Ministerie <strong>van</strong> EZ), drs. H.J.J. <strong>van</strong> Breem<strong>en</strong> (Ver<strong>en</strong>iging VNO-NCW), mr. Th.J.M. <strong>van</strong><br />
Mierlo (Sociaal-Economische Raad), dr. G.J. Veerman (Ministerie <strong>van</strong> Justitie), drs. F.H.<br />
Hoek (Algem<strong>en</strong>e Rek<strong>en</strong>kamer; deelname op persoonlijke titel) <strong>en</strong> dr. A.M. Onderstal (C<strong>en</strong>traal<br />
Planbureau). Ook will<strong>en</strong> de auteurs gaarne de deskundig<strong>en</strong> bedank<strong>en</strong> waarmee in het<br />
kader <strong>van</strong> dit onderzoek gesprekk<strong>en</strong> zijn gevoerd. De lijst met gesprekspartners is achter in<br />
dit rapport bij de literatuurlijst opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.<br />
De led<strong>en</strong> <strong>van</strong> de begeleidingscommissie <strong>en</strong> de gesprekspartners zijn niet verantwoordelijk<br />
voor de inhoud <strong>van</strong> dit onderzoek; deze verantwoordelijkheid berust volledig bij de auteurs.
Kernpunt<strong>en</strong><br />
Deze <strong>kost<strong>en</strong></strong>-<strong>bat<strong>en</strong></strong> <strong>analyse</strong> heeft drie hoofdconclusies:<br />
I. De regulerings<strong>kost<strong>en</strong></strong> – dat wil zegg<strong>en</strong> de <strong>kost<strong>en</strong></strong> voor de totstandkoming, naleving<br />
(inclusief administratieve last<strong>en</strong>) <strong>en</strong> aanpassing <strong>van</strong> de regulering – zijn bij<br />
<strong>zelfregulering</strong> lager dan bij <strong>wetgeving</strong>. Dit geldt zeker indi<strong>en</strong> 100 proc<strong>en</strong>t nale-<br />
ving (volledige effectiviteit) niet noodzakelijk is om publieke belang<strong>en</strong> op e<strong>en</strong><br />
acceptabele wijze te borg<strong>en</strong>; <strong>wetgeving</strong> is dan vaak e<strong>en</strong> duur alternatief, omdat<br />
de nalevings<strong>kost<strong>en</strong></strong> veelal hoger zijn dan bij <strong>zelfregulering</strong>. <strong>E<strong>en</strong></strong> dergelijke algem<strong>en</strong>e<br />
uitspraak is niet voor de overige <strong>kost<strong>en</strong></strong>- <strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong>post<strong>en</strong> te do<strong>en</strong>.<br />
II. De mogelijkhed<strong>en</strong> voor <strong>zelfregulering</strong> zijn in praktijk hoogstwaarschijnlijk nog<br />
niet volledig b<strong>en</strong>ut. De overheid neigt nog sterk naar <strong>wetgeving</strong>. Als er binn<strong>en</strong><br />
de overheid wel voor <strong>zelfregulering</strong> wordt gekoz<strong>en</strong>, wordt te snel naar het instrum<strong>en</strong>t<br />
certificering gekek<strong>en</strong>. Dit leidt tot e<strong>en</strong> verschuiving <strong>van</strong> de handhavingslast<strong>en</strong><br />
<strong>van</strong> publieke naar private middel<strong>en</strong>.<br />
III. Uit het literatuuronderzoek <strong>en</strong> de onderzochte cases komt naar vor<strong>en</strong> dat er in<br />
de praktijk nog nauwelijks e<strong>en</strong> systematische afweging <strong>van</strong> <strong>wetgeving</strong> versus<br />
<strong>zelfregulering</strong> plaatsvindt. <strong>E<strong>en</strong></strong> geschikt afweginsginstrum<strong>en</strong>t is e<strong>en</strong> <strong>kost<strong>en</strong></strong><strong>bat<strong>en</strong></strong><br />
<strong>analyse</strong> – e<strong>en</strong> tot nog toe niet of nauwelijks toegepast instrum<strong>en</strong>t.<br />
Toepassing <strong>van</strong> het in dit rapport ontwikkelde afwegingsinstrum<strong>en</strong>t is<br />
noodzakelijk om e<strong>en</strong> betere keuze tuss<strong>en</strong> <strong>zelfregulering</strong> <strong>en</strong> <strong>wetgeving</strong> (<strong>en</strong><br />
regulering in het algeme<strong>en</strong>) te kunn<strong>en</strong> mak<strong>en</strong>.<br />
Dit rapport is ge<strong>en</strong> pleidooi voor <strong>wetgeving</strong> of voor <strong>zelfregulering</strong>. De keuze voor e<strong>en</strong><br />
<strong>van</strong> beide instituties zal per case gemaakt di<strong>en</strong><strong>en</strong> te word<strong>en</strong>. Het rapport is erop gericht<br />
om de mogelijkhed<strong>en</strong> <strong>van</strong> <strong>zelfregulering</strong> binn<strong>en</strong> de overheid meer structureel<br />
<strong>en</strong> systematisch mee te weg<strong>en</strong> bij ord<strong>en</strong>ings- <strong>en</strong> (de)reguleringsvraagstukk<strong>en</strong>.<br />
Deze KBA kan daaraan bijdrag<strong>en</strong>, niet zo zeer <strong>van</strong>wege de inv<strong>en</strong>tarisatie <strong>van</strong> mone-<br />
taire <strong>en</strong> kwantificeerbare effect<strong>en</strong>, maar wel <strong>van</strong>wege de ord<strong>en</strong>ing in <strong>kost<strong>en</strong></strong>- <strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong>post<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> het schets<strong>en</strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong> g<strong>en</strong>eriek KBA kader, waardoor de afweging tuss<strong>en</strong><br />
<strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong> de verschill<strong>en</strong>de instituties meer wordt gestroomlijnd.<br />
Immers, het grootste voordeel <strong>van</strong> e<strong>en</strong> KBA ligt niet in de cijfers, maar in de discipliner<strong>en</strong>de<br />
werking er<strong>van</strong>.
Sam<strong>en</strong>vatting<br />
De sam<strong>en</strong>vatting is opgebouwd in drie del<strong>en</strong>: e<strong>en</strong> korte beschrijving <strong>van</strong> de onderzoeksvraag,<br />
het onderzoek <strong>en</strong> het antwoord.<br />
De vraag<br />
Stel er is e<strong>en</strong> probleem. Niet zo maar e<strong>en</strong> probleem, maar e<strong>en</strong> probleem waarbij e<strong>en</strong> publiek<br />
belang in het geding is. <strong>E<strong>en</strong></strong> publiek belang bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> dat geschaad kan word<strong>en</strong>, <strong>en</strong> wel in<br />
die mate dat overheidsingrijp<strong>en</strong> gerechtvaardigd zou kunn<strong>en</strong> zijn. Hoe kan dit probleem dan<br />
het best word<strong>en</strong> opgelost, met overheidsregulering (<strong>wetgeving</strong>) of met <strong>zelfregulering</strong>? Voor<br />
deze vraag te beantwoord<strong>en</strong>, definiër<strong>en</strong> we eerst de c<strong>en</strong>trale begripp<strong>en</strong> <strong>zelfregulering</strong> <strong>en</strong> <strong>wetgeving</strong>.<br />
Zelfregulering houdt in dat maatschappelijke partij<strong>en</strong> in bepaalde mate zelf verantwoordelijkheid<br />
nem<strong>en</strong> voor het opstell<strong>en</strong> <strong>en</strong>/of uitvoer<strong>en</strong> <strong>en</strong>/of handhav<strong>en</strong> <strong>van</strong> regels, indi<strong>en</strong> nodig<br />
binn<strong>en</strong> e<strong>en</strong> wettelijk kader. In dit onderzoek gaat het om geconditioneerde <strong>zelfregulering</strong>: de<br />
overheid stelt dan e<strong>en</strong> doel <strong>en</strong> maakt daarbij gebruik <strong>van</strong> het middel <strong>zelfregulering</strong>. Bij zuivere<br />
overheidsregulering of <strong>wetgeving</strong> stelt de overheid e<strong>en</strong> doel <strong>en</strong> stelt tev<strong>en</strong>s ook de midde-<br />
l<strong>en</strong> vast om tot het gestelde doel te kom<strong>en</strong> <strong>en</strong> zorgt daarbij voor toezicht <strong>en</strong> handhaving.<br />
De c<strong>en</strong>trale onderzoeksvraag luidt dan als volgt:<br />
“Kan op basis <strong>van</strong> e<strong>en</strong> <strong>kost<strong>en</strong></strong>-<strong>bat<strong>en</strong></strong> <strong>analyse</strong> (KBA) in het algeme<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
gesteld dat (geconditioneerde) <strong>zelfregulering</strong> minder <strong>kost<strong>en</strong></strong> of meer <strong>bat<strong>en</strong></strong> met<br />
zich meebr<strong>en</strong>gt dan <strong>wetgeving</strong>?”<br />
Het onderzoek<br />
Deze vraag is beantwoord op basis <strong>van</strong> e<strong>en</strong> theoretische studie (welke <strong>kost<strong>en</strong></strong>- <strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong>post<strong>en</strong><br />
zijn op basis <strong>van</strong> de theorie te verwacht<strong>en</strong>?) <strong>en</strong> e<strong>en</strong> empirische studie <strong>van</strong> 4 cases. De<br />
cases hebb<strong>en</strong> betrekking op (1) de taximarkt, (2) de kinderop<strong>van</strong>g, (3) de schade aan kabels,<br />
buiz<strong>en</strong> <strong>en</strong> leiding<strong>en</strong> door graafwerkzaamhed<strong>en</strong>, <strong>en</strong> (4) de registratie <strong>van</strong> stroomstoringscijfers.<br />
Voor deze cases is e<strong>en</strong> k<strong>en</strong>getall<strong>en</strong> KBA uitgevoerd conform de in de OEI-leidraad<br />
beschrev<strong>en</strong> methodiek. 1 Hierbij is onderscheid gemaakt naar (a) de sector (de bedrij-<br />
1 Eijg<strong>en</strong>raam et al., 2000.
v<strong>en</strong>/instelling<strong>en</strong>), (b) de overheid, <strong>en</strong> (c) de consum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> (<strong>en</strong> de maatschappij in het alge-<br />
me<strong>en</strong>). De <strong>kost<strong>en</strong></strong>- <strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong>post<strong>en</strong> zijn onderverdeeld in directe, indirecte <strong>en</strong> externe effect<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> – omdat dat uit de theoretische studie volgde – in de effect<strong>en</strong> op regulerings<strong>kost<strong>en</strong></strong>.<br />
Deze regulerings<strong>kost<strong>en</strong></strong> hebb<strong>en</strong> betrekking op de totstandkoming, naleving <strong>en</strong> aanpassing<br />
<strong>van</strong> de regulering.<br />
Het antwoord<br />
De conclusies <strong>van</strong> het theoretische <strong>en</strong> praktische onderzoek zijn hieronder bondig weergegev<strong>en</strong>.<br />
Daarna kom<strong>en</strong> we terug op de c<strong>en</strong>trale onderzoeksvraag.<br />
Conclusie (1): Directe <strong>en</strong> indirecte effect<strong>en</strong> zijn eig<strong>en</strong>lijk te case-specifiek om in e<strong>en</strong> g<strong>en</strong>erieke<br />
<strong>analyse</strong> e<strong>en</strong> doorslaggev<strong>en</strong>de factor te zijn. Regulerings<strong>kost<strong>en</strong></strong> spel<strong>en</strong> in<br />
nag<strong>en</strong>oeg alle cases e<strong>en</strong> rol <strong>en</strong> er is in algem<strong>en</strong>e zin dus wel iets over te zegg<strong>en</strong>:<br />
in de meeste gevall<strong>en</strong> zijn de regulerings<strong>kost<strong>en</strong></strong> (inclusief administratieve<br />
last<strong>en</strong>) bij <strong>zelfregulering</strong> lager dan bij <strong>wetgeving</strong>.<br />
Conclusie (2): De op papier bestaande <strong>bat<strong>en</strong></strong> door hogere effectiviteit <strong>van</strong> <strong>wetgeving</strong> kun-<br />
n<strong>en</strong> in praktijk te niet word<strong>en</strong> gedaan door hogere nalevings<strong>kost<strong>en</strong></strong>. Dit geldt<br />
sterker indi<strong>en</strong> 100 proc<strong>en</strong>t naleving (volledige effectiviteit) niet noodzakelijk<br />
is om publieke belang<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> acceptabele wijze te borg<strong>en</strong>; <strong>wetgeving</strong> is dan<br />
vaak e<strong>en</strong> duur alternatief, omdat de nalevings<strong>kost<strong>en</strong></strong> veelal hoger zijn dan bij<br />
<strong>zelfregulering</strong>.<br />
Conclusie (3): Behalve de reeds bek<strong>en</strong>de vorm<strong>en</strong> <strong>van</strong> reguleringsfal<strong>en</strong> zijn er nog andere<br />
vorm<strong>en</strong> <strong>van</strong> algem<strong>en</strong>e <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong> overheidsbemoei<strong>en</strong>is, namelijk de <strong>kost<strong>en</strong></strong><br />
<strong>van</strong> belastingheffing. In de afweging <strong>zelfregulering</strong> versus <strong>wetgeving</strong> di<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
deze <strong>kost<strong>en</strong></strong> te word<strong>en</strong> meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>: daar waar de verstor<strong>en</strong>de effect<strong>en</strong> <strong>van</strong><br />
belastingheffing wel spel<strong>en</strong> bij <strong>wetgeving</strong>, spel<strong>en</strong> ze (nag<strong>en</strong>oeg) niet bij zelf-<br />
regulering.<br />
Conclusie (4): Het g<strong>en</strong>erieke kader dat op basis <strong>van</strong> de theorie is opgesteld, hoeft niet<br />
wez<strong>en</strong>lijk te word<strong>en</strong> aangepast op basis <strong>van</strong> de cases. Wel kunn<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele<br />
<strong>kost<strong>en</strong></strong>- <strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong>post<strong>en</strong> word<strong>en</strong> toegevoegd.<br />
Conclusie (5): Het lijkt erop dat er binn<strong>en</strong> de overheid e<strong>en</strong> bias richting certificering bestaat.<br />
Dit zou ertoe kunn<strong>en</strong> leid<strong>en</strong> dat de toedeling <strong>van</strong> de handhavings<strong>kost<strong>en</strong></strong> verschuift<br />
<strong>van</strong> publieke naar private middel<strong>en</strong>. Deze verschuiving <strong>van</strong> <strong>kost<strong>en</strong></strong><br />
di<strong>en</strong>t mee te word<strong>en</strong> g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> bij de afweging <strong>van</strong> <strong>zelfregulering</strong> (certifice-<br />
ring) versus <strong>wetgeving</strong>. In mindere mate zou dit ook kunn<strong>en</strong> (gaan) geld<strong>en</strong>
voor andere <strong>zelfregulering</strong>sinstrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, zoals algem<strong>en</strong>e voorwaard<strong>en</strong> <strong>en</strong> de<br />
standaardregeling.<br />
Conclusie (6): Doordat de <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong> <strong>wetgeving</strong> nauwelijks zijn te bepal<strong>en</strong> (weg<strong>en</strong>s gebrek<br />
aan tijdschrijfgegev<strong>en</strong>s <strong>en</strong> het geaggregeerde niveau <strong>van</strong> de data), wordt de<br />
KBA <strong>van</strong> <strong>zelfregulering</strong> versus <strong>wetgeving</strong> ernstig bemoeilijkt.<br />
Conclusie (7): De beschikbaarheid <strong>van</strong> kwantitatieve gegev<strong>en</strong>s t.b.v. de KBA is zeer beperkt.<br />
Dit hangt sam<strong>en</strong> met het feit dat er op dit mom<strong>en</strong>t nog (nag<strong>en</strong>oeg)<br />
ge<strong>en</strong> KBA’s <strong>van</strong> <strong>wetgeving</strong> <strong>en</strong> <strong>zelfregulering</strong> zijn uitgevoerd. Uit het<br />
literatuuronderzoek <strong>en</strong> de onderzochte cases komt naar vor<strong>en</strong> dat er in de<br />
praktijk nog nauwelijks e<strong>en</strong> systematische afweging <strong>van</strong> <strong>wetgeving</strong> versus<br />
<strong>zelfregulering</strong> plaatsvindt. De huidige methodiek<strong>en</strong> (BET <strong>en</strong> U&H) bied<strong>en</strong> in<br />
dit opzicht te weinig soelaas. <strong>E<strong>en</strong></strong> geschikt afweginsginstrum<strong>en</strong>t is e<strong>en</strong><br />
<strong>kost<strong>en</strong></strong>-<strong>bat<strong>en</strong></strong> <strong>analyse</strong> – e<strong>en</strong> tot nog toe niet of nauwelijks toegepast<br />
instrum<strong>en</strong>t. Toepassing <strong>van</strong> het in dit rapport ontwikkelde afwegingsinstru-<br />
m<strong>en</strong>t is noodzakelijk om e<strong>en</strong> betere keuze tuss<strong>en</strong> <strong>zelfregulering</strong> <strong>en</strong> <strong>wetgeving</strong><br />
(<strong>en</strong> regulering in het algeme<strong>en</strong>) te kunn<strong>en</strong> mak<strong>en</strong>.<br />
Conclusie (8): De mogelijkhed<strong>en</strong> voor <strong>zelfregulering</strong> zijn in praktijk hoogstwaarschijnlijk<br />
nog niet volledig b<strong>en</strong>ut. De overheid neigt nog sterk naar <strong>wetgeving</strong>.<br />
Dan kom<strong>en</strong> we nu het antwoord op de c<strong>en</strong>trale onderzoeksvraag (de vraag of <strong>zelfregulering</strong><br />
over het algeme<strong>en</strong> goedkoper is dan <strong>wetgeving</strong>). Kort door de bocht gered<strong>en</strong>eerd luidt het antwoord<br />
op deze vraag:<br />
⇒ “nee, in algem<strong>en</strong>e zin kan dat niet gesteld word<strong>en</strong>, omdat de totale effect<strong>en</strong> te case-spe-<br />
cifiek zijn;<br />
⇒ ev<strong>en</strong>min kan overig<strong>en</strong>s gesteld word<strong>en</strong> dat <strong>wetgeving</strong> minder kost of meer <strong>bat<strong>en</strong></strong> ople-<br />
vert;<br />
⇒ sterker nog: als er al algem<strong>en</strong>e uitsprak<strong>en</strong> gedaan kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>, wijz<strong>en</strong> die in het voor-<br />
deel <strong>van</strong> <strong>zelfregulering</strong>.”<br />
Lat<strong>en</strong> we e<strong>en</strong>s verder kijk<strong>en</strong> <strong>en</strong> de vraag opsplits<strong>en</strong> in twee deelvrag<strong>en</strong>:<br />
1. Zijn er bepaalde <strong>kost<strong>en</strong></strong>- <strong>en</strong>/of <strong>bat<strong>en</strong></strong>post<strong>en</strong> die vaak voorkom<strong>en</strong> (in de meeste cases) (<strong>en</strong><br />
die dus bepal<strong>en</strong>d kunn<strong>en</strong> zijn bij de afweging <strong>wetgeving</strong> versus <strong>zelfregulering</strong>)?
2. Zijn er bepaalde <strong>kost<strong>en</strong></strong>- <strong>en</strong>/of <strong>bat<strong>en</strong></strong>post<strong>en</strong> die zeer groot zijn <strong>en</strong> dus dominant zijn (<strong>en</strong><br />
die dus bepal<strong>en</strong>d kunn<strong>en</strong> zijn bij de afweging <strong>wetgeving</strong> versus <strong>zelfregulering</strong>)?<br />
Het antwoord op vraag 1 is ‘ja, er zijn <strong>kost<strong>en</strong></strong>- <strong>en</strong>/of <strong>bat<strong>en</strong></strong>post<strong>en</strong> gevond<strong>en</strong> die in de meeste<br />
cases voorkom<strong>en</strong>’. Bov<strong>en</strong>g<strong>en</strong>oemde conclusie 1 geeft al aan dat directe <strong>en</strong> indirecte effect<strong>en</strong><br />
in algem<strong>en</strong>e zin ge<strong>en</strong> doorslaggev<strong>en</strong>de factor zijn bij e<strong>en</strong> g<strong>en</strong>erieke afweging tuss<strong>en</strong> <strong>wetgeving</strong><br />
<strong>en</strong> <strong>zelfregulering</strong>, omdat deze effect<strong>en</strong> veelal te case-specifiek zijn. Regulerings<strong>kost<strong>en</strong></strong> vorm<strong>en</strong><br />
daar<strong>en</strong>teg<strong>en</strong> wel e<strong>en</strong> doorslaggev<strong>en</strong>de factor in het voordeel <strong>van</strong> <strong>zelfregulering</strong>. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong><br />
is geblek<strong>en</strong> dat <strong>wetgeving</strong> gepaard gaat met e<strong>en</strong> verstor<strong>en</strong>d effect <strong>van</strong> belastingheffing,<br />
terwijl dat bij <strong>zelfregulering</strong> (veel minder of) niet het geval is omdat deze regulering (voornamelijk)<br />
met private middel<strong>en</strong> wordt gefinancierd. T<strong>en</strong> slotte vorm<strong>en</strong> de <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong> meta-<br />
toezicht e<strong>en</strong> <strong>kost<strong>en</strong></strong>post in het nadeel <strong>van</strong> <strong>zelfregulering</strong>. Hiermee wordt gedoeld op de<br />
<strong>kost<strong>en</strong></strong> die de overheid moet mak<strong>en</strong> om de sector <strong>van</strong> afstand in de gat<strong>en</strong> te houd<strong>en</strong>; in het<br />
geval <strong>van</strong> <strong>wetgeving</strong> is de overheid direct betrokk<strong>en</strong> <strong>en</strong> is er (veel) minder noodzaak tot der-<br />
gelijke algem<strong>en</strong>e alertheid <strong>van</strong> de kant <strong>van</strong> de overheid.<br />
Vraag 2 is moeilijk in algem<strong>en</strong>e zin te beantwoord<strong>en</strong>, zeker omdat de om<strong>van</strong>g <strong>van</strong> de monetaire<br />
waard<strong>en</strong> <strong>van</strong> de effect<strong>en</strong> niet bek<strong>en</strong>d zijn (zie conclusie 7). Dominantie <strong>van</strong> effect<strong>en</strong><br />
is daarom moeilijk vast te stell<strong>en</strong>. Wel is geblek<strong>en</strong> dat nalevings<strong>kost<strong>en</strong></strong> e<strong>en</strong> dominante rol<br />
spel<strong>en</strong> bij de afweging <strong>wetgeving</strong> <strong>en</strong> <strong>zelfregulering</strong> (zie conclusie 2: de afruil effectiviteit <strong>en</strong><br />
nalevings<strong>kost<strong>en</strong></strong>).<br />
Eig<strong>en</strong>lijk gaat het ook niet om e<strong>en</strong> keuze tuss<strong>en</strong> of <strong>zelfregulering</strong> of <strong>wetgeving</strong>, maar is het<br />
meer e<strong>en</strong> kwestie <strong>van</strong> de optimale mix <strong>van</strong> <strong>zelfregulering</strong> <strong>en</strong> <strong>wetgeving</strong>. Wetgeving <strong>en</strong> zelfre-<br />
gulering sluit<strong>en</strong> elkaar niet uit. <strong>E<strong>en</strong></strong> voorbeeld hier<strong>van</strong> is de mogelijkheid om beide instituties<br />
met elkaar te combiner<strong>en</strong>, waarbij de totstandkoming op particulier initiatief plaatsvindt <strong>en</strong> de<br />
resulter<strong>en</strong>de regulering wordt omgezet of ingebed in <strong>wetgeving</strong>. Zo word<strong>en</strong> de voordel<strong>en</strong> die<br />
met <strong>zelfregulering</strong> zijn te behal<strong>en</strong> in de totstandkomingsfase gecombineerd met de voordel<strong>en</strong><br />
<strong>van</strong> de (veronderstelde) grotere effectiviteit <strong>van</strong> <strong>wetgeving</strong>. Ook kan <strong>zelfregulering</strong> die-<br />
n<strong>en</strong> als aanvulling op <strong>wetgeving</strong> <strong>en</strong> omgekeerd.
Inhoud<br />
1 Inleiding ...........................................................................................................................1<br />
1.1 C<strong>en</strong>trale onderzoeksvraag.......................................................................................2<br />
1.2 Onderzoeksaanpak <strong>en</strong> -method<strong>en</strong>...........................................................................2<br />
1.3 Leeswijzer...............................................................................................................3<br />
2 Afbak<strong>en</strong>ing <strong>en</strong> methodiek.................................................................................................5<br />
2.1 Wetgeving <strong>en</strong> <strong>zelfregulering</strong> ....................................................................................5<br />
2.1.1 Het reguleringsproces...............................................................................9<br />
2.2 De methodiek <strong>van</strong> <strong>kost<strong>en</strong></strong>-<strong>bat<strong>en</strong></strong> <strong>analyse</strong>................................................................10<br />
2.2.1 Kernpunt<strong>en</strong> KBA-methodiek..................................................................11<br />
2.2.2 KBA-methodiek in dit onderzoek...........................................................14<br />
2.3 De selectie <strong>van</strong> de cases........................................................................................24<br />
3 Case Taximarkt...............................................................................................................27<br />
3.1 Inleiding................................................................................................................27<br />
3.2 Beschrijving <strong>van</strong> het nul- <strong>en</strong> projectalternatief.......................................................28<br />
3.2.1 Kanttek<strong>en</strong>ing..........................................................................................29<br />
3.3 De <strong>kost<strong>en</strong></strong>- <strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong>post<strong>en</strong> ...................................................................................30<br />
3.3.1 Concurr<strong>en</strong>tie...........................................................................................31<br />
3.3.2 Meer gebruik <strong>van</strong> de taxi.........................................................................32<br />
3.3.3 Belastingvoordeel....................................................................................33<br />
3.3.4 Vestigingsklimaat....................................................................................33<br />
3.3.5 Externe effect<strong>en</strong>......................................................................................33<br />
3.3.6 Regulerings<strong>kost<strong>en</strong></strong>...................................................................................34<br />
3.3.7 Totaalbeeld.............................................................................................35<br />
3.4 T<strong>en</strong>tatieve conclusies............................................................................................36<br />
3.4.1 Andere reguleringsopties.........................................................................37<br />
4 Case Kinderop<strong>van</strong>g........................................................................................................39<br />
4.1 Inleiding................................................................................................................39<br />
4.2 Beschrijving <strong>van</strong> het nul- <strong>en</strong> projectalternatief.......................................................40<br />
4.3 De <strong>kost<strong>en</strong></strong>- <strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong>post<strong>en</strong> ...................................................................................41<br />
4.4 De actor<strong>en</strong>............................................................................................................42<br />
4.5 T<strong>en</strong>tatieve conclusies............................................................................................46
4.5.1 Andere reguleringsopties......................................................................... 47<br />
5 Case Kabels, Buiz<strong>en</strong> <strong>en</strong> Leiding<strong>en</strong>.................................................................................. 49<br />
5.1 Inleiding ............................................................................................................... 49<br />
5.2 Beschrijving <strong>van</strong> het nul- <strong>en</strong> projectalternatief ...................................................... 50<br />
5.2.1 Kanttek<strong>en</strong>ing.......................................................................................... 50<br />
5.3 De <strong>kost<strong>en</strong></strong>- <strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong>post<strong>en</strong>................................................................................... 51<br />
5.3.1 Directe schade (voor verhaal) ................................................................. 52<br />
5.3.2 Verhaal <strong>van</strong> schade................................................................................. 54<br />
5.3.3 Directe schade na verhaal ....................................................................... 56<br />
5.3.4 Indirecte effect<strong>en</strong>.................................................................................... 56<br />
5.3.5 Externe effect<strong>en</strong>..................................................................................... 56<br />
5.3.6 Regulerings<strong>kost<strong>en</strong></strong>................................................................................... 57<br />
5.4 T<strong>en</strong>tatieve conclusies............................................................................................ 58<br />
5.4.1 Andere reguleringsopties......................................................................... 59<br />
6 Case Registratie Storingscijfers....................................................................................... 63<br />
6.1 Inleiding ............................................................................................................... 63<br />
6.1.1 Aanleiding tot de case ............................................................................. 64<br />
6.2 Beschrijving <strong>van</strong> het nul- <strong>en</strong> projectalternatief ...................................................... 65<br />
6.3 De <strong>kost<strong>en</strong></strong>- <strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong>post<strong>en</strong>................................................................................... 67<br />
6.3.1 Directe effect<strong>en</strong>...................................................................................... 70<br />
6.3.2 Indirecte effect<strong>en</strong>.................................................................................... 72<br />
6.3.3 Externe effect<strong>en</strong>..................................................................................... 72<br />
6.3.4 Regulerings<strong>kost<strong>en</strong></strong>................................................................................... 72<br />
6.4 De actor<strong>en</strong>............................................................................................................ 79<br />
6.5 T<strong>en</strong>tatieve conclusies............................................................................................ 81<br />
7 Conclusies...................................................................................................................... 83<br />
7.1 G<strong>en</strong>erieke KBA-kader.......................................................................................... 83<br />
7.2 Terug naar de c<strong>en</strong>trale onderzoeksvraag............................................................... 98<br />
7.3 Hoofdconclusies................................................................................................. 101
1 Inleiding<br />
“Om e<strong>en</strong> publiek belang te borg<strong>en</strong> ‘kiest’ e<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>leving tuss<strong>en</strong> coördinatie via de markt of via politieke<br />
besluitvorming, waarbij de institutie met de laagste transactie<strong>kost<strong>en</strong></strong> de voorkeur g<strong>en</strong>iet. […] Het is […] niet<br />
voldo<strong>en</strong>de om te lat<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> dat ofwel de markt ofwel politieke besluitvorming ondoelmatig is. De cruciale<br />
vraag is welke <strong>van</strong> beide alternatiev<strong>en</strong> het minst ondoelmatig is.” 2<br />
Stel er is e<strong>en</strong> probleem. Niet zo maar e<strong>en</strong> probleem, maar e<strong>en</strong> probleem waarbij e<strong>en</strong> publiek<br />
belang in het geding is. <strong>E<strong>en</strong></strong> publiek belang bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> dat geschaad kan word<strong>en</strong>, <strong>en</strong> wel in<br />
die mate dat overheidsingrijp<strong>en</strong> gerechtvaardigd zou kunn<strong>en</strong> zijn. Hoe kan dit probleem dan<br />
het best word<strong>en</strong> opgelost, met overheidsregulering (<strong>wetgeving</strong>) of met <strong>zelfregulering</strong>? 3 Deze<br />
vraag valt uite<strong>en</strong> in twee deelvrag<strong>en</strong> die achtere<strong>en</strong>volg<strong>en</strong>s beantwoord moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong>:<br />
1. Di<strong>en</strong><strong>en</strong> beide instituties hetzelfde doel <strong>en</strong> kan met alle twee het nagestreefde doel word<strong>en</strong><br />
bereikt (effectiviteitsvraag)?<br />
2. Er<strong>van</strong> uitgaande dat met beide instituties hetzelfde doel kan word<strong>en</strong> bereikt, wordt e<strong>en</strong><br />
vervolgvraag rele<strong>van</strong>t: welk <strong>van</strong> beide instituties is het meest efficiënt?<br />
In dit onderzoek staat de tweede vraag c<strong>en</strong>traal. 4 Het antwoord is <strong>van</strong> belang bij het formule-<br />
r<strong>en</strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong> verdere strategie t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> <strong>van</strong> <strong>zelfregulering</strong>, met name als het gaat om het<br />
neerzett<strong>en</strong> <strong>van</strong> <strong>zelfregulering</strong> als e<strong>en</strong> alternatief voor (of als aanvulling op) <strong>wetgeving</strong>. Het<br />
antwoord di<strong>en</strong>t als input bij het strev<strong>en</strong> <strong>van</strong> het Ministerie <strong>van</strong> Economische Zak<strong>en</strong> (EZ)<br />
om de mogelijkhed<strong>en</strong> <strong>van</strong> <strong>zelfregulering</strong> binn<strong>en</strong> de (rijks)overheid meer structureel <strong>en</strong> systematisch<br />
mee te weg<strong>en</strong>, bijvoorbeeld bij ord<strong>en</strong>ings- <strong>en</strong> (de)reguleringsvraagstukk<strong>en</strong>. Het<br />
Ministerie <strong>van</strong> EZ heeft daarom aan de Stichting voor Economisch Onderzoek (<strong>SEO</strong>) de<br />
opdracht gegev<strong>en</strong> om e<strong>en</strong> vergelijk<strong>en</strong>de <strong>analyse</strong> <strong>van</strong> de <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong> <strong>zelfregulering</strong><br />
versus <strong>wetgeving</strong> uit te voer<strong>en</strong>.<br />
2 Bov<strong>en</strong>berg et al., 2003, pp. 20-21.<br />
3 Voor definities <strong>van</strong> deze begripp<strong>en</strong> verwijz<strong>en</strong> wij naar hoofdstuk 2, paragraaf 2.1.<br />
4 De eerste vraag is aan bod gekom<strong>en</strong> in de inv<strong>en</strong>tarisatiestudie die <strong>SEO</strong> in de eerste helft <strong>van</strong> dit jaar<br />
voor het Ministerie <strong>van</strong> EZ heeft uitgevoerd (<strong>SEO</strong>, 2003a). In die studie kom<strong>en</strong> de voor- <strong>en</strong><br />
nadel<strong>en</strong> <strong>van</strong> <strong>zelfregulering</strong> als institutie aan de orde <strong>en</strong> wordt aangegev<strong>en</strong> wanneer <strong>zelfregulering</strong><br />
wel e<strong>en</strong> optie is <strong>en</strong> wanneer niet. Ook zijn de in praktijk geld<strong>en</strong>de valkuil<strong>en</strong> <strong>en</strong> succesfactor<strong>en</strong><br />
<strong>van</strong> e<strong>en</strong> groot aantal verschijningsvorm<strong>en</strong> <strong>van</strong> <strong>zelfregulering</strong> (instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>) in kaart gebracht.<br />
1
2 Hoofdstuk 1<br />
1.1 C<strong>en</strong>trale onderzoeksvraag<br />
De c<strong>en</strong>trale onderzoeksvraag luidt als volgt:<br />
“Kan op basis <strong>van</strong> e<strong>en</strong> <strong>kost<strong>en</strong></strong>-<strong>bat<strong>en</strong></strong> <strong>analyse</strong> in het algeme<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gesteld dat<br />
(geconditioneerde) <strong>zelfregulering</strong> minder <strong>kost<strong>en</strong></strong> of meer <strong>bat<strong>en</strong></strong> met zich meebr<strong>en</strong>gt<br />
dan <strong>wetgeving</strong>?”<br />
1.2 Onderzoeksaanpak <strong>en</strong> -method<strong>en</strong><br />
In dit onderzoek gaat het niet om e<strong>en</strong> ‘gewone’ Kost<strong>en</strong>-Bat<strong>en</strong> Analyse (KBA). In e<strong>en</strong> KBA<br />
word<strong>en</strong> doorgaans project<strong>en</strong> of maatregel<strong>en</strong> afgezet teg<strong>en</strong> e<strong>en</strong> ‘nulalternatief’. In dit onderzoek<br />
word<strong>en</strong> twee instituties – <strong>wetgeving</strong> <strong>en</strong> <strong>zelfregulering</strong> – met elkaar vergelek<strong>en</strong>:<br />
Nulalternatief Projectalternatief<br />
Wetgeving (geconditioneerde) Zelfregulering<br />
Ons uitgangspunt bij het vergelijk<strong>en</strong> <strong>van</strong> het nul- <strong>en</strong> het projectalternatief is dat het doel <strong>van</strong><br />
<strong>wetgeving</strong> <strong>en</strong> <strong>zelfregulering</strong> hetzelfde is. Dat wil echter niet zegg<strong>en</strong> dat beide instituties ev<strong>en</strong><br />
effectief zijn <strong>en</strong> dat beide instituties op dezelfde termijn effect sorter<strong>en</strong>. Voor zover mogelijk<br />
zal hiermee rek<strong>en</strong>ing word<strong>en</strong> gehoud<strong>en</strong> in de KBA (zo kijk<strong>en</strong> we ook naar minder geslaagde<br />
reguleringstraject<strong>en</strong>).<br />
Daar waar de effect<strong>en</strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong> project vaak in concrete term<strong>en</strong> ingevuld word<strong>en</strong>, zijn de<br />
effect<strong>en</strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong> institutie wat abstracter omdat de concrete effect<strong>en</strong> pas dan blijk<strong>en</strong> als de<br />
institutie wordt toegepast op e<strong>en</strong> specifiek probleem (e<strong>en</strong> case). In het geval e<strong>en</strong> institutie<br />
wordt toegepast om e<strong>en</strong> specifiek probleem op te loss<strong>en</strong>, komt de <strong>analyse</strong> al veel dichter bij<br />
e<strong>en</strong> ‘gewone’ KBA te ligg<strong>en</strong>. Daarom is er in dit onderzoek voor gekoz<strong>en</strong> om aan de hand<br />
<strong>van</strong> vier praktische cases te kom<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> g<strong>en</strong>eriek, dus meer algeme<strong>en</strong> geld<strong>en</strong>d, kader <strong>van</strong><br />
<strong>kost<strong>en</strong></strong>- <strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong>post<strong>en</strong>. Per case word<strong>en</strong> de verschill<strong>en</strong>de <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong> gecategoriseerd<br />
per institutie. Het onderzoek omvat dus twee del<strong>en</strong>:<br />
1. <strong>E<strong>en</strong></strong> case-specifieke b<strong>en</strong>adering: Wat zijn in e<strong>en</strong> viertal geselecteerde cases de totale <strong>kost<strong>en</strong></strong><br />
<strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong> per institutie, waarbij de totale <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong> zo mogelijk kwantitatief ingevuld<br />
word<strong>en</strong>, per post uitgesplitst word<strong>en</strong> naar de stapp<strong>en</strong> in het reguleringsproces,<br />
<strong>en</strong> naar verschill<strong>en</strong>de spelers gediffer<strong>en</strong>tieerd word<strong>en</strong>?;
Inleiding 3<br />
2. <strong>E<strong>en</strong></strong> g<strong>en</strong>erieke b<strong>en</strong>adering: Wat kan op basis <strong>van</strong> de cases in het algeme<strong>en</strong> word<strong>en</strong> ge-<br />
zegd over de <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong> <strong>zelfregulering</strong> versus de <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong> <strong>wetgeving</strong>?<br />
Kan op basis <strong>van</strong> deze KBA’s de hypothese dat (geconditioneerde) <strong>zelfregulering</strong><br />
over het algeme<strong>en</strong> goedkoper is dan <strong>wetgeving</strong> word<strong>en</strong> aang<strong>en</strong>om<strong>en</strong>?.<br />
Om de <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong> institutie te kunn<strong>en</strong> bepal<strong>en</strong>, di<strong>en</strong>t bek<strong>en</strong>d te zijn hoe de<br />
institutie in praktijk wordt opgezet, toegepast <strong>en</strong> gehandhaafd. Allereerst is daarom gekek<strong>en</strong><br />
hoe het reguleringsproces – dat wil zegg<strong>en</strong> <strong>van</strong> de totstandkoming <strong>van</strong> regels, via naleving in<br />
de praktijk tot aanpassing <strong>van</strong> de regulering – eruit ziet voor de verschill<strong>en</strong>de instituties (i.c.,<br />
geconditioneerde <strong>zelfregulering</strong> <strong>en</strong> <strong>wetgeving</strong>).<br />
Het onderzoek is uitgevoerd op basis <strong>van</strong> uitgebreid literatuur- <strong>en</strong> docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>onderzoek,<br />
op basis <strong>van</strong> e<strong>en</strong> uitgebreide websearch <strong>en</strong> op basis <strong>van</strong> e<strong>en</strong> aantal interviews (zie de lijst met<br />
gesprekspartners achter de literatuurlijst). Daarnaast is gebruik gemaakt <strong>van</strong> de k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong><br />
inzicht<strong>en</strong> die bij eerdere onderzoek<strong>en</strong> op het gebied <strong>van</strong> <strong>zelfregulering</strong> zijn verkreg<strong>en</strong>. Voorbeeld<strong>en</strong><br />
zijn de eerder g<strong>en</strong>oemde <strong>SEO</strong>-inv<strong>en</strong>tarisatiestudie <strong>en</strong> de daarin opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> fact-<br />
sheets voor verschill<strong>en</strong>de <strong>zelfregulering</strong>sinstrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> alsmede de workshop die op 18<br />
september 2003 is gehoud<strong>en</strong> t<strong>en</strong> bate <strong>van</strong> het vervaardig<strong>en</strong> <strong>van</strong> de roadmap <strong>zelfregulering</strong>. 5<br />
1.3 Leeswijzer<br />
Dit tuss<strong>en</strong>rapport bevat, op de kernpunt<strong>en</strong> <strong>en</strong> de literatuurlijst na, zev<strong>en</strong> hoofdstukk<strong>en</strong>. In<br />
hoofdstuk 2 wordt het onderzoeksveld afgebak<strong>en</strong>d <strong>en</strong> het reguleringsproces geschetst. Ook<br />
wordt de KBA-methodiek toegelicht <strong>en</strong> word<strong>en</strong> de cases geselecteerd.<br />
De hoofdstukk<strong>en</strong> 3 tot <strong>en</strong> met 6 beschrijv<strong>en</strong> elk e<strong>en</strong> case. Per case wordt eerst kort e<strong>en</strong> inlei-<br />
ding gegev<strong>en</strong>, waarna het nul- <strong>en</strong> projectalternatief word<strong>en</strong> gedefinieerd. Vervolg<strong>en</strong>s word<strong>en</strong><br />
de verschill<strong>en</strong>de <strong>kost<strong>en</strong></strong>- <strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong> post<strong>en</strong> gecategoriseerd <strong>en</strong> wordt aangegev<strong>en</strong> welke <strong>kost<strong>en</strong></strong>-<br />
<strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong>post<strong>en</strong> voor welke actor <strong>van</strong> belang zijn. T<strong>en</strong> slotte wordt bij elke case e<strong>en</strong> t<strong>en</strong>tatieve<br />
conclusie gegev<strong>en</strong> (is <strong>zelfregulering</strong> of <strong>wetgeving</strong> goedkoper in deze case?) <strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
de implicaties <strong>van</strong> de case voor het g<strong>en</strong>erieke KBA kader geschetst. De lezer die alle<strong>en</strong> in de<br />
5 Tijd<strong>en</strong>s deze workshop werd<strong>en</strong> de theoretische inzicht<strong>en</strong> uit de inv<strong>en</strong>tarisatiestudie met de hulp <strong>van</strong><br />
circa 40 ervaringsdeskundig<strong>en</strong> getoetst aan de praktijk <strong>van</strong> vier cases: (1) <strong>zelfregulering</strong><br />
(contractuele instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>) in ziek<strong>en</strong>huiz<strong>en</strong>, (2) informatie-uitwisseling over kabels, leiding<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
buiz<strong>en</strong> (KLIC), (3) ket<strong>en</strong>garantiestelsels <strong>en</strong> voedselveiligheid <strong>en</strong> (4) geschilbeslecht<strong>en</strong>de instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>.<br />
Dit heeft geresulteerd in de roadmap <strong>zelfregulering</strong>. Dit is e<strong>en</strong> internet-hulpmiddel<br />
(wegwijzer) waarmee pot<strong>en</strong>tiële gebruikers <strong>van</strong> <strong>zelfregulering</strong> kunn<strong>en</strong> nagaan of <strong>zelfregulering</strong> in<br />
hun geval e<strong>en</strong> haalbare optie <strong>en</strong> zo ja, welk instrum<strong>en</strong>t dan voor de hand ligt. De roadmap is te<br />
vind<strong>en</strong> op www.seo.nl <strong>en</strong> op www.<strong>zelfregulering</strong>.nl.
4 Hoofdstuk 1<br />
g<strong>en</strong>erieke b<strong>en</strong>adering is geïnteresseerd kan de casespecifieke b<strong>en</strong>adering, i.c. de hoofdstuk-<br />
k<strong>en</strong> 3 tot <strong>en</strong> met 6, overslaan zonder dat de lijn <strong>van</strong> het onderzoek wordt onderbrok<strong>en</strong>.<br />
T<strong>en</strong> slotte word<strong>en</strong> in hoofdstuk 7 de conclusies gegev<strong>en</strong> door invulling <strong>van</strong> het g<strong>en</strong>erieke<br />
KBA kader <strong>en</strong> beantwoording <strong>van</strong> de c<strong>en</strong>trale onderzoeksvraag.<br />
Box 1 vat deze leeswijzer sam<strong>en</strong>.<br />
Box 1: Leeswijzer<br />
De afbak<strong>en</strong>ing: wat is <strong>zelfregulering</strong> <strong>en</strong> wat is <strong>wetgeving</strong>? Hoe<br />
ziet het reguleringsproces eruit?<br />
De methodiek: wat is e<strong>en</strong> Kost<strong>en</strong>-Bat<strong>en</strong> Analyse <strong>en</strong> hoe voer<strong>en</strong><br />
wij die uit? Wie zijn de rele<strong>van</strong>te actor<strong>en</strong>? Wat zijn de<br />
rele<strong>van</strong>te <strong>kost<strong>en</strong></strong>- <strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong>post<strong>en</strong>?<br />
De beschrijving <strong>van</strong> e<strong>en</strong> viertal cases: het nul- <strong>en</strong> projectalternatief,<br />
categorisering <strong>van</strong> de <strong>kost<strong>en</strong></strong>- <strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong>post<strong>en</strong>,<br />
t<strong>en</strong>tatieve conclusies.<br />
De conclusies: invulling <strong>van</strong> het g<strong>en</strong>erieke KBA kader <strong>en</strong><br />
beantwoording <strong>van</strong> de c<strong>en</strong>trale onderzoeksvraag.<br />
Hoofdstuk 2<br />
Hoofdstukk<strong>en</strong><br />
3 - 6<br />
Hoofdstuk 7
2 Afbak<strong>en</strong>ing <strong>en</strong> methodiek<br />
In dit hoofdstuk wordt het onderzoeksterrein afgebak<strong>en</strong>d door in paragraaf 2.1 de c<strong>en</strong>trale<br />
begripp<strong>en</strong> te definiër<strong>en</strong> (<strong>wetgeving</strong>, <strong>zelfregulering</strong> <strong>en</strong> publieke belang<strong>en</strong>). Tev<strong>en</strong>s wordt het<br />
reguleringsproces geschetst (paragraaf 2.1.1). Vervolg<strong>en</strong>s wordt de KBA-methodiek kort<br />
toegelicht (paragraaf 2.2.1) <strong>en</strong> gev<strong>en</strong> we aan op welke wijze wij deze methodiek toepass<strong>en</strong><br />
(paragraaf 2.2.2). Paragraaf 2.3, t<strong>en</strong> slotte, beschrijft de selectie <strong>van</strong> de cases.<br />
2.1 Wetgeving <strong>en</strong> <strong>zelfregulering</strong><br />
In dit onderzoek gaat het om problem<strong>en</strong> waarbij publieke belang<strong>en</strong> in het geding zijn, die in<br />
die mate geschaad kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> dat overheidsregulering gerechtvaardigd is. Dat betek<strong>en</strong>t<br />
dat de overheidsregulering <strong>en</strong> <strong>zelfregulering</strong> in dit onderzoek gericht zijn op het borg<strong>en</strong> <strong>van</strong><br />
publieke belang<strong>en</strong>.<br />
Wat zijn dat eig<strong>en</strong>lijk publieke belang<strong>en</strong>? Het gaat om belang<strong>en</strong> die niet als <strong>van</strong>zelf door burgers<br />
<strong>en</strong> bedrijv<strong>en</strong> word<strong>en</strong> behartigd <strong>en</strong> om zak<strong>en</strong> <strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die kwetsbaar zijn. 6 De Wet<strong>en</strong>-<br />
schappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) is in het bek<strong>en</strong>de rapport uit 2002 ingegaan<br />
op de borging <strong>van</strong> publieke belang<strong>en</strong>. Volg<strong>en</strong>s de WRR zijn publieke belang<strong>en</strong> maat-<br />
schappelijke belang<strong>en</strong> waarvoor de overheid de verantwoordelijkheid op zich neemt. 7 Met de<br />
introductie <strong>van</strong> het begrip publiek belang geeft de WRR allereerst aan dat de overheid zich<br />
maatschappelijke belang<strong>en</strong> pas dan hoeft aan te trekk<strong>en</strong>, wanneer de markt of de sam<strong>en</strong>le-<br />
ving daarin niet op e<strong>en</strong> bevredig<strong>en</strong>de wijze voorziet. De eerste vraag is dus welke maatschappelijke<br />
belang<strong>en</strong> de overheid aanmerkt als publiek belang (de ‘wat vraag’). 8 De vervolg-<br />
vraag is op welke wijze deze belang<strong>en</strong> behartigd di<strong>en</strong><strong>en</strong> te word<strong>en</strong> <strong>en</strong> wie de operationele<br />
6 Van d<strong>en</strong> Heuvel <strong>en</strong> Vos, 2003.<br />
7 Hier dreigt wel het gevaar <strong>van</strong> de cirkelred<strong>en</strong>ering: iets is e<strong>en</strong> publiek belang omdat het onder de<br />
verantwoordelijkheid <strong>van</strong> de overheid valt, <strong>en</strong> het valt onder de overheid omdat het e<strong>en</strong> publiek<br />
belang is.<br />
8 De auteurs <strong>van</strong> het rapport ‘De calculus <strong>van</strong> het publiek belang’ (pp. 5-6) hebb<strong>en</strong> comm<strong>en</strong>taar op<br />
de zi<strong>en</strong>swijze <strong>en</strong> definitie <strong>van</strong> de WRR. Zij stell<strong>en</strong> dat niet alle<strong>en</strong> de politiek bepaalt wat publieke<br />
belang<strong>en</strong> zijn, maar dat de wet<strong>en</strong>schap hier ook iets over te zegg<strong>en</strong> heeft. “Publieke belang<strong>en</strong><br />
vloei<strong>en</strong> voort uit externe effect<strong>en</strong>, dat wil zegg<strong>en</strong> die effect<strong>en</strong> die optred<strong>en</strong> als de actie <strong>van</strong> één<br />
partij of als de transactie tuss<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de partij<strong>en</strong> voor- of nadel<strong>en</strong> met zich meebr<strong>en</strong>g<strong>en</strong><br />
voor e<strong>en</strong> niet bij de actie of transactie betrokk<strong>en</strong> partij.” <strong>E<strong>en</strong></strong> publiek belang is volg<strong>en</strong>s h<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
complex extern effect – dus: waarbij veel belanghebb<strong>en</strong>d<strong>en</strong> e<strong>en</strong> rol spel<strong>en</strong> – waar<strong>van</strong> de realisatie<br />
door free-ridergedrag – dus: wel profiter<strong>en</strong>, maar niet meebetal<strong>en</strong> – wordt verhinderd. “De<br />
behartiging <strong>van</strong> publieke belang<strong>en</strong> is dus niet veel anders dan het internaliser<strong>en</strong> <strong>van</strong> externe<br />
effect<strong>en</strong> door free-ridergedrag in te damm<strong>en</strong> met behulp <strong>van</strong> publiekrechtelijke dwang.”<br />
5
6 Hoofdstuk 2<br />
verantwoordelijkheid draagt (de ‘hoe vraag’). Hier is niet de ‘wat vraag’, maar wel de ‘hoe<br />
vraag’ <strong>van</strong> belang: het borg<strong>en</strong> <strong>van</strong> publieke belang<strong>en</strong> met <strong>zelfregulering</strong> of met <strong>wetgeving</strong>.<br />
Volg<strong>en</strong>s econom<strong>en</strong> is overheidsregulering pas gerechtvaardigd als markt<strong>en</strong> niet goed werk<strong>en</strong>.<br />
Dat is het geval als op de markt de concurr<strong>en</strong>tie in sterke mate in het geding komt, als sprake is <strong>van</strong><br />
informatieasymmetrie tuss<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de actor<strong>en</strong> 9, als markt<strong>en</strong> ontbrek<strong>en</strong> (we sprek<strong>en</strong> dan <strong>van</strong><br />
externe effect<strong>en</strong>), of als sprake is <strong>van</strong> publieke goeder<strong>en</strong> die beter door de overheid kunn<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> voortgebracht. Econom<strong>en</strong> lev<strong>en</strong> echter niet in e<strong>en</strong> sociaal vacuüm <strong>en</strong> wet<strong>en</strong> dat er<br />
ook bepaalde politieke (niet-economische) red<strong>en</strong><strong>en</strong> zijn voor overheidsregulering. Deze<br />
hebb<strong>en</strong> betrekking op paternalistische motiev<strong>en</strong>, het rechttrekk<strong>en</strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong> onrechtvaardige (inkom<strong>en</strong>s)verdeling<br />
of het oploss<strong>en</strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong> maatschappelijke onev<strong>en</strong>wichtigheid.<br />
In tabel 1 word<strong>en</strong> de situaties, waarin overheidsregulering (<strong>wetgeving</strong>) w<strong>en</strong>selijk kan zijn,<br />
sam<strong>en</strong>gevat <strong>en</strong> toegelicht.<br />
Tabel 1: Situaties waarin <strong>wetgeving</strong> w<strong>en</strong>selijk kan zijn<br />
Niet goed werk<strong>en</strong>de markt<strong>en</strong> Politieke overweging<strong>en</strong><br />
♦ Gebrek aan concurr<strong>en</strong>tie. Dit is het geval als sprake is<br />
<strong>van</strong> e<strong>en</strong> (natuurlijk) monopolie (zoals bij het elektriciteitsnet),<br />
of als sprake is <strong>van</strong> e<strong>en</strong> economische<br />
machtspositie of de dreiging daar<strong>van</strong> als gevolg <strong>van</strong><br />
e<strong>en</strong> fusie of overname.<br />
♦ Externe effect<strong>en</strong>. Dat wil zegg<strong>en</strong> dat niet alle effect<strong>en</strong><br />
<strong>van</strong> de productie <strong>en</strong> consumptie, die wel effect hebb<strong>en</strong><br />
op de productiemogelijkhed<strong>en</strong> <strong>en</strong> welvaart <strong>van</strong> ander<strong>en</strong>,<br />
e<strong>en</strong> prijskaartje hebb<strong>en</strong> (d<strong>en</strong>k aan milieuvervuiling).<br />
♦ Informatieasymmetrie of het gebrek aan volledige<br />
<strong>en</strong>/of kosteloze informatie. <strong>E<strong>en</strong></strong> dergelijk gebrek aan<br />
transparantie speelt bijvoorbeeld op ongereguleerde<br />
verzekeringsmarkt<strong>en</strong>.<br />
♦ Publieke goeder<strong>en</strong>. Goeder<strong>en</strong>, zoals dijk<strong>en</strong> <strong>en</strong> def<strong>en</strong>sie,<br />
die gek<strong>en</strong>merkt word<strong>en</strong> door ‘non-exclusiviteit’<br />
(het is onmogelijk om m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> <strong>van</strong> het gebruik uit te<br />
sluit<strong>en</strong>) <strong>en</strong> ‘non-rivaliteit’ (het gebruik door de <strong>en</strong>e<br />
consum<strong>en</strong>t gaat niet t<strong>en</strong> koste <strong>van</strong> het gebruik door<br />
e<strong>en</strong> ander).<br />
Bron: <strong>SEO</strong>, 2003c, p. 23.<br />
9 Overheid, produc<strong>en</strong>t <strong>en</strong> consum<strong>en</strong>t.<br />
♦ Paternalistische motiev<strong>en</strong>. Zelfs e<strong>en</strong><br />
goed geïnformeerd individu kan bepaalde<br />
beslissing<strong>en</strong> nem<strong>en</strong> die in de<br />
og<strong>en</strong> <strong>van</strong> de overheid niet goed zijn<br />
voor hem of haar. Standaard voorbeeld<strong>en</strong><br />
in dit verband zijn de beslissing<br />
om te rok<strong>en</strong> <strong>en</strong> om ge<strong>en</strong><br />
autogordels te gebruik<strong>en</strong>.<br />
♦ Ongelijke welvaartsverdeling. In<br />
situaties waar de marktuitkomst als<br />
onrechtvaardig wordt beschouwd, is<br />
ingrijp<strong>en</strong> gericht op het bereik<strong>en</strong><br />
<strong>van</strong> e<strong>en</strong> rechtvaardiger uitkomst,<br />
zoals bij de progressieve inkom<strong>en</strong>sbelasting.<br />
♦ Onev<strong>en</strong>wichtigheid, zoals bij hoge<br />
inflatie of bij hoge werkloosheid in<br />
e<strong>en</strong> bepaalde sector.
Afbak<strong>en</strong>ing <strong>en</strong> methodiek 7<br />
Echter, in die situaties waar overheidsregulering noodzakelijk zou zijn, omdat er sprake is<br />
<strong>van</strong> marktfal<strong>en</strong> of politieke motiev<strong>en</strong>, is het ook mogelijk dat naast of in de plaats <strong>van</strong> <strong>wetgeving</strong><br />
<strong>zelfregulering</strong> ontstaat of wordt gestimuleerd.<br />
Zelfregulering is hier gedefinieerd conform de definitie zoals g<strong>en</strong>oemd door het Ministerie<br />
<strong>van</strong> Economische Zak<strong>en</strong> in de probleemstell<strong>en</strong>de onderzoek bij de offerteaanvraag:<br />
Zelfregulering houdt in dat maatschappelijke partij<strong>en</strong> in bepaalde mate zelf verantwoordelijkheid<br />
nem<strong>en</strong> voor het opstell<strong>en</strong> <strong>en</strong>/of uitvoer<strong>en</strong> <strong>en</strong>/of handhav<strong>en</strong><br />
<strong>van</strong> regels, indi<strong>en</strong> nodig binn<strong>en</strong> e<strong>en</strong> wettelijk kader.<br />
In de eerder g<strong>en</strong>oemde inv<strong>en</strong>tarisatiestudie <strong>van</strong> <strong>SEO</strong> zijn 21 verschill<strong>en</strong>de instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
onderscheid<strong>en</strong>, die tev<strong>en</strong>s ingezet kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> bij zelfsturing. 10 Deze instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong><br />
<strong>van</strong>uit het oogpunt <strong>van</strong> de gebruikers in vijf verschill<strong>en</strong>de clusters ingedeeld word<strong>en</strong>,<br />
zoals in tabel 2 weergegev<strong>en</strong>.<br />
Tabel 2: De geclusterde <strong>zelfregulering</strong>sinstrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
Informer<strong>en</strong>de<br />
Gedragsgerichte<br />
Techniek gerichte<br />
instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
♦ Keurmerk ♦ Gedragscode ♦ Normalisatie<br />
♦ Certificering 11 ♦ Reclamecode ♦ Nederlandse Techniek<br />
♦ Erk<strong>en</strong>ningsregeling ♦ Protocol Afspraak<br />
♦ Ket<strong>en</strong>garantiestelsel ♦ Her<strong>en</strong>akkoord ♦ Regulering door techniek<br />
♦ Visitatie ♦ Conv<strong>en</strong>ant<br />
♦ Kartel<br />
Contractuele instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> Geschilbeslecht<strong>en</strong>de instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> (bij lop<strong>en</strong>de <strong>en</strong> structurele<br />
geschill<strong>en</strong>)<br />
♦ Overleg over algem<strong>en</strong>e ♦ Arbitrage ♦ Private ombudsman<br />
Voorwaard<strong>en</strong> ♦ Bind<strong>en</strong>d advies ♦ Tuchtrecht<br />
♦ Standaardregeling ♦ Mediation<br />
Bron: <strong>SEO</strong>, 2003a.<br />
Wetgeving definiër<strong>en</strong> we als volgt: 12<br />
Bij zuivere overheidsregulering of <strong>wetgeving</strong> stelt de overheid e<strong>en</strong> doel <strong>en</strong> stelt<br />
tev<strong>en</strong>s ook de middel<strong>en</strong> vast om tot het gestelde doel te kom<strong>en</strong> <strong>en</strong> zorgt daarbij<br />
voor toezicht <strong>en</strong> handhaving.<br />
10 De Publiekrechtelijke Beroepsorganisatie (PBO) is hier niet opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>, omdat dat instrum<strong>en</strong>t<br />
zeer dicht teg<strong>en</strong> overheidsregulering aanligt of daar volg<strong>en</strong>s sommig<strong>en</strong> zelfs onder valt.<br />
11 Certificering komt vaker terug in dit rapport; voor e<strong>en</strong> definitie zie box 5.<br />
12 <strong>SEO</strong>, 2003a, p. 51.
8 Hoofdstuk 2<br />
De overheid kan ook e<strong>en</strong> doel stell<strong>en</strong> <strong>en</strong> daarbij gebruik mak<strong>en</strong> <strong>van</strong> het middel zelfregule-<br />
ring. In dat geval sprek<strong>en</strong> we <strong>van</strong> ‘geconditioneerde <strong>zelfregulering</strong>’ (of eig<strong>en</strong>lijk: wettelijk geconditioneerde<br />
<strong>zelfregulering</strong>). In de bov<strong>en</strong>staande definitie <strong>van</strong> <strong>zelfregulering</strong> komt geconditio-<br />
neerde <strong>zelfregulering</strong> reeds naar vor<strong>en</strong> als gesprok<strong>en</strong> wordt over het zelf nem<strong>en</strong> <strong>van</strong> verantwoordelijkheid<br />
“indi<strong>en</strong> nodig binn<strong>en</strong> e<strong>en</strong> wettelijk kader”. In praktijk is er dus e<strong>en</strong> soort<br />
glijd<strong>en</strong>de schaal tuss<strong>en</strong> <strong>wetgeving</strong> <strong>en</strong> <strong>zelfregulering</strong> (<strong>en</strong> niet puur het e<strong>en</strong> of het ander). Wet-<br />
geving <strong>en</strong> <strong>zelfregulering</strong> sluit<strong>en</strong> elkaar niet uit. Het gebruik <strong>van</strong> <strong>zelfregulering</strong> binn<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
wettelijk kader past bij e<strong>en</strong> overheid die de eig<strong>en</strong> verantwoordelijkheid <strong>van</strong> burgers <strong>en</strong> maat-<br />
schappelijke organisaties respecteert <strong>en</strong> tracht te stimuler<strong>en</strong>. 13 Geconditioneerde <strong>zelfregulering</strong><br />
kan pas als alternatief voor traditionele <strong>wetgeving</strong> word<strong>en</strong> beschouwd als wettelijke<br />
condities inderdaad ruimte lat<strong>en</strong> voor zelfreguler<strong>en</strong>de activiteit<strong>en</strong>. De onderzoeksvraag (de<br />
vraag of <strong>zelfregulering</strong> over het algeme<strong>en</strong> goedkoper is dan <strong>wetgeving</strong>) is in zijn algeme<strong>en</strong>heid<br />
dus eig<strong>en</strong>lijk niet te beantwoord<strong>en</strong>, omdat het meer e<strong>en</strong> kwestie <strong>van</strong> de optimale mix <strong>van</strong><br />
<strong>zelfregulering</strong> <strong>en</strong> <strong>wetgeving</strong> is (het is niet of-of). 14<br />
<strong>E<strong>en</strong></strong> laatste mogelijkheid is vrije <strong>zelfregulering</strong>. Dit speelt echter alle<strong>en</strong> dan e<strong>en</strong> rol als duide-<br />
lijk is dat overheidsregulering of niet gerechtvaardigd is of niet te verwacht<strong>en</strong> is; deze vrije<br />
vorm <strong>van</strong> <strong>zelfregulering</strong> valt daarom buit<strong>en</strong> het bestek <strong>van</strong> dit onderzoek. Vrije <strong>zelfregulering</strong><br />
is, met andere woord<strong>en</strong>, ge<strong>en</strong> substituut voor <strong>wetgeving</strong>.<br />
Box 2 vat de verschill<strong>en</strong>de <strong>zelfregulering</strong>svorm<strong>en</strong> <strong>en</strong> overheidsregulering sam<strong>en</strong>.<br />
Box 2: De mate <strong>van</strong> overheidsbetrokk<strong>en</strong>heid neemt toe in de richting <strong>van</strong> de pijl<strong>en</strong><br />
Vrije <strong>zelfregulering</strong> Geconditioneerde <strong>zelfregulering</strong> Overheidsregulering<br />
Sam<strong>en</strong>vatt<strong>en</strong>d is het onderzoeksgebied als volgt afgebak<strong>en</strong>d: de effect<strong>en</strong> <strong>van</strong> geconditio-<br />
neerde <strong>zelfregulering</strong> t<strong>en</strong> opzichte <strong>van</strong> <strong>wetgeving</strong> bij het borg<strong>en</strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong> bepaald publiek<br />
belang. We gaan dus niet in op de ‘wat vraag’ (wat is het publieke belang) <strong>en</strong> ook niet op de<br />
effectiviteitsvraag (wanneer is e<strong>en</strong> bepaald instrum<strong>en</strong>t effectief).<br />
13 Volg<strong>en</strong>s: Ministerie <strong>van</strong> BZK, 2003, Programma Andere Overheid, <strong>en</strong> Bak<strong>en</strong><strong>en</strong>de, 2003: “De overheid<br />
moet ruimte mak<strong>en</strong> voor initiatief <strong>en</strong> creativiteit <strong>van</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> <strong>en</strong> organisaties zelf. […] Minder<br />
staat <strong>en</strong> meer maatschappij, onder andere door het fors terugdring<strong>en</strong> <strong>van</strong> het aantal regels,<br />
beperking <strong>van</strong> de administratieve last<strong>en</strong> <strong>en</strong> het uitdunn<strong>en</strong> <strong>van</strong> het subsidiewoud.” (p. 513).<br />
14 Dit werd tijd<strong>en</strong>s de kick-off meeting geconstateerd door e<strong>en</strong> <strong>van</strong> de led<strong>en</strong> <strong>van</strong> de begeleidingscommissie.
Afbak<strong>en</strong>ing <strong>en</strong> methodiek 9<br />
2.1.1 Het reguleringsproces<br />
Om de <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong> institutie te kunn<strong>en</strong> bepal<strong>en</strong>, di<strong>en</strong>t bek<strong>en</strong>d te zijn hoe de<br />
institutie in praktijk wordt opgezet, toegepast <strong>en</strong> gehandhaafd.<br />
Voor wat betreft de totstandkoming <strong>van</strong> regulering zijn twee fundam<strong>en</strong>tele theorieën <strong>van</strong><br />
belang: de public interest theorie <strong>en</strong> de private interest theorie. 15 Volg<strong>en</strong>s de eerste theorie komt<br />
regulering door de overheid tot stand op verzoek <strong>van</strong> het publiek om marktfal<strong>en</strong> te herstell<strong>en</strong><br />
(zie tabel 1 in paragraaf 2.1, eerste kolom). 16 De tweede theorie, ook wel de belang<strong>en</strong>groeptheorie<br />
g<strong>en</strong>oemd, stelt dat overheidsregulering totstandkomt door inm<strong>en</strong>ging <strong>van</strong><br />
belang<strong>en</strong>groep<strong>en</strong>. Stigler (1971, 1974) stelt dat belang<strong>en</strong>groep<strong>en</strong> zull<strong>en</strong> prober<strong>en</strong> om toetredingsbarrières<br />
op te werp<strong>en</strong>. Titel- <strong>en</strong> beroepsbescherming zijn voorbeeld<strong>en</strong> <strong>van</strong> zo’n toe-<br />
tredingsbarrière.<br />
Naleving <strong>van</strong> de opgestelde regels di<strong>en</strong>t gestimuleerd of afgedwong<strong>en</strong> te word<strong>en</strong>. Pegrum<br />
(1965) b<strong>en</strong>adrukt dat naleving niet plaatsvindt wanneer er e<strong>en</strong> sterke weerstand teg<strong>en</strong> de<br />
regels is. Naast het verbied<strong>en</strong> <strong>van</strong> bepaalde handelwijz<strong>en</strong> di<strong>en</strong><strong>en</strong> regels als handvat voor het<br />
gedrag <strong>en</strong> beleid.<br />
Regulering kan leid<strong>en</strong> tot verstoring<strong>en</strong>, waardoor efficiëntiewinst<strong>en</strong> niet (volledig) b<strong>en</strong>ut<br />
kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. 17 Ook is het mogelijk dat opgestelde regels door technologische ontwikkeling<strong>en</strong><br />
niet langer functioneel zijn. In deze gevall<strong>en</strong> is het noodzakelijk dat de regulering<br />
wordt aangepast.<br />
In elk <strong>van</strong> de fas<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> het reguleringsproces kunn<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong> e<strong>en</strong><br />
rol spel<strong>en</strong>. Op basis <strong>van</strong> de literatuur kom<strong>en</strong> we tot de volg<strong>en</strong>de fasering 18:<br />
Fase 1 De totstandkoming <strong>van</strong> regels (onder te verdel<strong>en</strong> in de ontwikkelingsfase, de<br />
implem<strong>en</strong>tatiefase <strong>en</strong> de uitvoeringsfase),<br />
Fase 2 De naleving in de praktijk via controle <strong>en</strong> dwang (de activiteit<strong>en</strong> die nodig zijn<br />
om e<strong>en</strong> bepaalde mate <strong>van</strong> naleving te bewerkstellig<strong>en</strong> of af te dwing<strong>en</strong>),<br />
Fase 3 De aanpassing <strong>van</strong> de regulering (in het geval <strong>van</strong> herregulering, bijkom<strong>en</strong>de<br />
regulering of deregulering).<br />
15 In praktijk spel<strong>en</strong> er ook andere aspect<strong>en</strong> e<strong>en</strong> rol bij regulering, zoals jurisprud<strong>en</strong>tie, de Europese<br />
verwachting<strong>en</strong> <strong>en</strong> eis<strong>en</strong>, uitvoeringsproblem<strong>en</strong>, technische ontwikkeling<strong>en</strong> of bezuiniging<strong>en</strong>.<br />
16 Posner, 1974.<br />
17 Friedman, 1994.<br />
18 Er zijn ook wel andere indeling<strong>en</strong> te vind<strong>en</strong>. Donner (1993, p. 161) geeft de volg<strong>en</strong>de indeling:<br />
afweging <strong>van</strong> belang<strong>en</strong> (opstell<strong>en</strong> regulering), uitvoering, toezicht <strong>en</strong> handhaving. In ’t Veld<br />
(1993, p. 56) hanteert e<strong>en</strong> iets andere indeling: regelgeving, uitvoering, controle <strong>en</strong> handhaving.
10 Hoofdstuk 2<br />
In het onderzoek zal deze driedeling – totstandkoming, naleving <strong>en</strong> aanpassing – word<strong>en</strong><br />
verwerkt in het g<strong>en</strong>erieke KBA kader (zie paragraaf 2.2.2).<br />
2.2 De methodiek <strong>van</strong> <strong>kost<strong>en</strong></strong>-<strong>bat<strong>en</strong></strong> <strong>analyse</strong><br />
Kost<strong>en</strong>-<strong>bat<strong>en</strong></strong><strong>analyse</strong>s word<strong>en</strong> veelvuldig toegepast, bijvoorbeeld bij de evaluatie <strong>van</strong> infrastructurele<br />
project<strong>en</strong>, milieu-investering<strong>en</strong> <strong>en</strong> ander nieuw beleid. Praktische voorbeeld<strong>en</strong><br />
<strong>van</strong> rec<strong>en</strong>te KBA’s betreff<strong>en</strong> de zeetoegang Noordzeekanaalgebied, de technologiesubsidies<br />
<strong>van</strong> Economische Zak<strong>en</strong>, het participer<strong>en</strong> in de ontwikkeling <strong>van</strong> de Joint Strike Fighter, het<br />
aanlegg<strong>en</strong> <strong>van</strong> de tweede Maasvlakte, <strong>en</strong> het verhog<strong>en</strong> <strong>van</strong> collegegeld<strong>en</strong>. 19 Er bestaat e<strong>en</strong><br />
door het C<strong>en</strong>traal Planbureau <strong>en</strong> andere onderzoeksbureaus opgestelde leidraad voor<br />
KBA’s. 20 Dit is e<strong>en</strong> richtlijn voor e<strong>en</strong> integrale <strong>en</strong> transparante beschrijving <strong>en</strong> afweging <strong>van</strong><br />
effect<strong>en</strong> <strong>van</strong> grote infrastructurele project<strong>en</strong> door middel <strong>van</strong> e<strong>en</strong> maatschappelijke <strong>kost<strong>en</strong></strong>-<br />
<strong>bat<strong>en</strong></strong><strong>analyse</strong> (MKBA). We sprek<strong>en</strong> meestal kortweg <strong>van</strong> e<strong>en</strong> KBA. De leidraad is het resultaat<br />
<strong>van</strong> het Onderzoeksprogramma Economische Effect<strong>en</strong> Infrastructuur, kortweg OEEI. 21<br />
Ondanks het feit dat deze leidraad in eerste instantie is geschrev<strong>en</strong> voor grote infrastructurele<br />
project<strong>en</strong>, is het e<strong>en</strong> belangrijke inspiratiebron voor dit onderzoek geweest. Door het<br />
volg<strong>en</strong> <strong>van</strong> deze handleiding word<strong>en</strong> zoveel mogelijk dubbeltelling<strong>en</strong> voorkom<strong>en</strong> <strong>en</strong> is het<br />
gevaar dat er post<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gemist zo klein mogelijk. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> is e<strong>en</strong> voordeel <strong>van</strong> het<br />
gebruik <strong>van</strong> de leidraad dat deze breed geaccepteerd is als KBA-methodiek <strong>en</strong> dus ge<strong>en</strong> dis-<br />
cussie oproept.<br />
In paragraaf 2.2.1 wordt e<strong>en</strong> aantal algem<strong>en</strong>e kernpunt<strong>en</strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong> KBA beschrev<strong>en</strong>. In<br />
paragraaf 2.2.2 gev<strong>en</strong> we aan hoe wij deze methodiek in dit onderzoek toepass<strong>en</strong>. Daarna<br />
wordt aangegev<strong>en</strong> welke actor<strong>en</strong> we onderscheid<strong>en</strong> (paragraaf 2.2.2.2) <strong>en</strong> welke categorieën<br />
<strong>kost<strong>en</strong></strong>- <strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong>post<strong>en</strong> (paragraaf 2.2.2.1). De resultat<strong>en</strong> word<strong>en</strong> in paragraaf 2.2.2.3<br />
sam<strong>en</strong>gevat.<br />
19 Zie: CPB 2001, Cornet 2001, Koning <strong>en</strong> Minne 2001, CPB/NEI/RIVM 2001, Canton 2001.<br />
20 Eijg<strong>en</strong>raam et al., 2000.<br />
21 Sinds januari <strong>van</strong> 2003 is de E <strong>van</strong> ‘Economische’ weggelat<strong>en</strong> <strong>en</strong> sprek<strong>en</strong> we <strong>van</strong> OEI (Overzicht<br />
Effect<strong>en</strong> Infrastructuur). Het doel <strong>van</strong> de naamswijziging is om het integrale karakter te b<strong>en</strong>adrukk<strong>en</strong>,<br />
zodat ook de effect<strong>en</strong> word<strong>en</strong> meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> die wel invloed hebb<strong>en</strong> op de welvaart,<br />
maar niet of moeilijk in geld zijn uit te drukk<strong>en</strong> (zoals milieu- <strong>en</strong> natuureffect<strong>en</strong>, ruimtelijke<br />
effect<strong>en</strong> <strong>en</strong> veiligheidseffect<strong>en</strong>).
Afbak<strong>en</strong>ing <strong>en</strong> methodiek 11<br />
2.2.1 Kernpunt<strong>en</strong> KBA-methodiek 22<br />
Er zijn diverse methodiek<strong>en</strong> ontwikkeld om de <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong> project of beleidsvoorstel<br />
te bepal<strong>en</strong>. We noemd<strong>en</strong> al de bek<strong>en</strong>de OEI-leidraad voor infrastructurele project<strong>en</strong>.<br />
In de gezondheidszorg wordt (e<strong>en</strong> variant op) figuur 1 gehanteerd. In de eerste stap<br />
wordt de reikwijdte <strong>van</strong> het onderzoek bepaald. Wordt de KBA <strong>van</strong>uit e<strong>en</strong> maatschappelijk<br />
perspectief uitgevoerd of word<strong>en</strong> alle<strong>en</strong> de <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong> voor e<strong>en</strong> specifieke partij geïn-<br />
v<strong>en</strong>tariseerd? In e<strong>en</strong> KBA word<strong>en</strong> doorgaans alle maatschappelijke effect<strong>en</strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong> bepaald<br />
beleidsvoorstel of project geïnv<strong>en</strong>tariseerd <strong>en</strong> gewaardeerd. Deze effect<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> positief<br />
(<strong>bat<strong>en</strong></strong>) of negatief (<strong>kost<strong>en</strong></strong>) zijn. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> wordt in de eerste stap de tijdshorizon <strong>van</strong> het<br />
onderzoek bepaald. Sommige acties kunn<strong>en</strong> langdurige effect<strong>en</strong> met zich meebr<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. Om<br />
effect<strong>en</strong> op verschill<strong>en</strong>de mom<strong>en</strong>t<strong>en</strong> in de tijd met elkaar vergelijkbaar te mak<strong>en</strong>, wordt <strong>van</strong><br />
alle bedrag<strong>en</strong> de contante waarde berek<strong>en</strong>d. Het Ministerie <strong>van</strong> Financiën (1995) heeft voorgeschrev<strong>en</strong><br />
dat de hierbij gebruikte r<strong>en</strong>te- of discontovoet 4 proc<strong>en</strong>t moet zijn.<br />
In de tweede stap word<strong>en</strong> de <strong>kost<strong>en</strong></strong>- <strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong>categorieën bepaald. Het is belangrijk dat alle<br />
rele<strong>van</strong>te <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong> word<strong>en</strong> g<strong>en</strong>oemd, zelfs <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong> die lastig te kwantificer<strong>en</strong><br />
zijn. Effect<strong>en</strong> die niet in geld gewaardeerd kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>, di<strong>en</strong>t te word<strong>en</strong> opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> als<br />
Pro Memorie post (PM post), zodat die toch in de afweging kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> meegewog<strong>en</strong>.<br />
In de derde stap word<strong>en</strong> de <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong> geoperationaliseerd. T<strong>en</strong> eerste moet word<strong>en</strong><br />
bepaald in welke e<strong>en</strong>hed<strong>en</strong> de <strong>kost<strong>en</strong></strong> word<strong>en</strong> gemet<strong>en</strong> (bijvoorbeeld <strong>kost<strong>en</strong></strong> per verpleegdag<br />
of per behandeling). Vervolg<strong>en</strong>s moet het volume word<strong>en</strong> bepaald: hoe groot zijn de effect<strong>en</strong>?<br />
T<strong>en</strong> slotte moet word<strong>en</strong> bepaald hoe de <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong> in geld word<strong>en</strong> gewaardeerd.<br />
De <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong> kunn<strong>en</strong> dan word<strong>en</strong> uitgerek<strong>en</strong>d <strong>en</strong> het saldo <strong>van</strong> <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong> kan<br />
word<strong>en</strong> bepaald. Het saldo <strong>van</strong> de <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong> (de netto contante waarde) maakt duidelijk<br />
of het beleid of project aantrekkelijk is voor de sam<strong>en</strong>leving.<br />
Figuur 1: Stapp<strong>en</strong>plan voor <strong>kost<strong>en</strong></strong>-<strong>bat<strong>en</strong></strong> onderzoek<br />
Reikwijdte<br />
- perspectief<br />
- tijdshorizon<br />
Inv<strong>en</strong>tarisatie<br />
bepaal <strong>kost<strong>en</strong></strong>- <strong>en</strong><br />
<strong>bat<strong>en</strong></strong>post<strong>en</strong><br />
Bron: Oost<strong>en</strong>brink, Koopmanschap <strong>en</strong> Rutt<strong>en</strong>, 2000.<br />
Operationalisatie<br />
- id<strong>en</strong>tificatie e<strong>en</strong>hed<strong>en</strong><br />
- volumemeting<br />
- waarderingsmethod<strong>en</strong><br />
22 Deze paragraaf steunt in belangrijke mate op Eijg<strong>en</strong>raam et al., 2000, <strong>en</strong> <strong>SEO</strong>, 2003d.
12 Hoofdstuk 2<br />
In e<strong>en</strong> KBA word<strong>en</strong> twee alternatiev<strong>en</strong> met elkaar vergelek<strong>en</strong>. De keuze <strong>van</strong> het project-<br />
alternatief én het nulalternatief zijn belangrijk. In box 3 staat e<strong>en</strong> bespreking <strong>van</strong> beide alternatiev<strong>en</strong>.<br />
Box 3: De te vergelijk<strong>en</strong> alternatiev<strong>en</strong><br />
Door de uitvoering <strong>van</strong> e<strong>en</strong> project beleeft de maatschappij e<strong>en</strong> andere ontwikkeling dan zonder de<br />
uitvoering <strong>van</strong> het project. Maatschappelijke besluitvorming is het kiez<strong>en</strong> voor één <strong>van</strong> deze ontwikkelingstraject<strong>en</strong>:<br />
één <strong>van</strong> de projectalternatiev<strong>en</strong> of het nulalternatief. Projecteffect<strong>en</strong> zijn de<br />
verschill<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> e<strong>en</strong> projectalternatief <strong>en</strong> het nulalternatief. Voor het met<strong>en</strong> <strong>van</strong> deze effect<strong>en</strong> is<br />
derhalve het nulalternatief ev<strong>en</strong> bepal<strong>en</strong>d als e<strong>en</strong> projectalternatief.<br />
Ook zonder project moet<strong>en</strong> we er het beste <strong>van</strong> zi<strong>en</strong> te mak<strong>en</strong>. Het nulalternatief voor e<strong>en</strong> project<br />
is daarom e<strong>en</strong> combinatie <strong>van</strong> de beste, andere aanw<strong>en</strong>ding <strong>van</strong> de beschikbare investeringsmiddel<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> de best mogelijke andere oplossing<strong>en</strong> voor het probleem dat we met het project will<strong>en</strong> oploss<strong>en</strong>.<br />
Het nulalternatief is daarom gewoonlijk iets anders dan ‘niets do<strong>en</strong>’ <strong>en</strong> ook iets anders dan<br />
‘bestaand beleid’. Als beste alternatieve besteding <strong>van</strong> investeringsmiddel<strong>en</strong> wordt vaak e<strong>en</strong> risicovrije<br />
belegging teg<strong>en</strong> 4 proc<strong>en</strong>t reële r<strong>en</strong>te gebruikt. De beste alternatieve beleidsinvulling kan bijvoorbeeld<br />
bestaan uit b<strong>en</strong>uttingsmaatregel<strong>en</strong> of uit kleinere investering<strong>en</strong>. Er dreigt ernstige overschatting<br />
<strong>van</strong> de r<strong>en</strong>tabiliteit als het nulalternatief te mager w ordt ingevuld.<br />
De projectalternatiev<strong>en</strong> gev<strong>en</strong> weer welke beleidskeuzes gemaakt word<strong>en</strong> <strong>en</strong> welke gevolg<strong>en</strong> dit<br />
heeft. Er kan voor één projectalternatief word<strong>en</strong> gekoz<strong>en</strong> (de afweging is dan of er wel of ge<strong>en</strong> brug<br />
wordt aangelegd), of er kunn<strong>en</strong> meerdere project alternatiev<strong>en</strong> word<strong>en</strong> vergelek<strong>en</strong> met het nulalternatief<br />
(bijvoorbeeld het aanlegg<strong>en</strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong> brug of het lat<strong>en</strong> var<strong>en</strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong> pont, beide versus de<br />
optie <strong>van</strong> ge<strong>en</strong> brug).<br />
Bron: Eijg<strong>en</strong>raam et al., 2000, p. 34.<br />
Bij het inv<strong>en</strong>tariser<strong>en</strong> <strong>van</strong> alle effect<strong>en</strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong> project kan e<strong>en</strong> KBA gestructureerd word<strong>en</strong><br />
door onderscheid te mak<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de soort<strong>en</strong> effect<strong>en</strong>.<br />
Het eerste onderscheid is dat tuss<strong>en</strong> de directe <strong>en</strong> de indirecte effect<strong>en</strong>. Directe effect<strong>en</strong><br />
vloei<strong>en</strong> rechtstreeks voort uit het project. Deze kom<strong>en</strong> tot uiting in productie<strong>kost<strong>en</strong></strong>, omzet,<br />
toegevoegde waarde <strong>en</strong> arbeidsproductiviteit in de sector waar het project direct op aangrijpt.<br />
Indirecte effect<strong>en</strong> vloei<strong>en</strong> voort uit e<strong>en</strong> direct effect. Het gaat dus om uitstralingseffect<strong>en</strong>:<br />
zo kunn<strong>en</strong> <strong>kost<strong>en</strong></strong>verlaging<strong>en</strong> (deels) word<strong>en</strong> doorgegev<strong>en</strong> aan de andere bedrijv<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> zo uiteindelijk bij de consum<strong>en</strong>t terechtkom<strong>en</strong>. T<strong>en</strong> slotte zijn er nog externe effect<strong>en</strong>,<br />
dat wil zegg<strong>en</strong> effect<strong>en</strong> die onbedoeld <strong>en</strong> buit<strong>en</strong> de markt om <strong>van</strong> invloed zijn op het welzijn<br />
of de productie <strong>van</strong> ander<strong>en</strong>. 23 Negatieve externe effect<strong>en</strong> zijn bijvoorbeeld milieu-effect<strong>en</strong>.<br />
Netwerkeffect<strong>en</strong> zijn e<strong>en</strong> voorbeeld <strong>van</strong> positieve externe effect<strong>en</strong>. Sociale effect<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
veelal als aparte categorie externe effect<strong>en</strong> g<strong>en</strong>oemd. Sam<strong>en</strong>vatt<strong>en</strong>d:<br />
23 In de ‘oude’ OEI-leidraad uit 2000 werd<strong>en</strong> de externe effect<strong>en</strong> nog onder directe effect<strong>en</strong><br />
geschaard. Sindsdi<strong>en</strong> is de leidraad verbeterd (conform de verbeteracties), <strong>en</strong> zijn o.m. de<br />
externe effect<strong>en</strong> als aparte categorie opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.
Afbak<strong>en</strong>ing <strong>en</strong> methodiek 13<br />
− directe effect<strong>en</strong>: effect<strong>en</strong> in de betreff<strong>en</strong>de sector (incl. afnemers);<br />
− indirecte effect<strong>en</strong>: effect<strong>en</strong> in het overige deel <strong>van</strong> de markt (andere sector<strong>en</strong>, andere<br />
afnemers, andere overhed<strong>en</strong> etc.);<br />
− externe effect<strong>en</strong> (incl. sociale effect<strong>en</strong>): effect<strong>en</strong> buit<strong>en</strong> de markt.<br />
<strong>E<strong>en</strong></strong> tweede onderscheid is dat tuss<strong>en</strong> geprijsde <strong>en</strong> niet-geprijsde effect<strong>en</strong>. Als e<strong>en</strong> goed of<br />
di<strong>en</strong>st op e<strong>en</strong> markt wordt verhandeld dan kan e<strong>en</strong> effect makkelijk <strong>van</strong> e<strong>en</strong> ‘waarde’ (of<br />
prijs) word<strong>en</strong> voorzi<strong>en</strong>. 24 Niet-geprijsde effect<strong>en</strong> word<strong>en</strong> niet via verhandeling op de markt<br />
<strong>van</strong> e<strong>en</strong> prijskaartje voorzi<strong>en</strong>, omdat er ge<strong>en</strong> markt <strong>en</strong> dus ge<strong>en</strong> marktprijs is. Soms kan e<strong>en</strong><br />
effect waarvoor ge<strong>en</strong> markt bestaat toch in geld gewaardeerd word<strong>en</strong>. Zo word<strong>en</strong> bij infrastructuurproject<strong>en</strong><br />
op het gebied <strong>van</strong> reizigersvervoer de minut<strong>en</strong> ‘reistijdwinst’ vaak<br />
gewaardeerd op basis <strong>van</strong> <strong>en</strong>quêtes onder reizigers. Externe effect<strong>en</strong> zijn in feite altijd ongeprijsd<br />
(indi<strong>en</strong> ze wel geprijsd kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>, vall<strong>en</strong> ze onder directe of indirecte effect<strong>en</strong>).<br />
<strong>E<strong>en</strong></strong> derde onderscheid sluit aan bij de verschill<strong>en</strong>de groep<strong>en</strong> waar de positieve <strong>en</strong> negatieve<br />
effect<strong>en</strong> terechtkom<strong>en</strong>. <strong>E<strong>en</strong></strong> veel gebruikte indeling naar groep<strong>en</strong> is geografisch <strong>van</strong> aard: is<br />
het effect lokaal, regionaal of nationaal? Ook is het belangrijk om verschill<strong>en</strong>de typ<strong>en</strong> acto-<br />
r<strong>en</strong> te onderscheid<strong>en</strong>, zoals de overheid, het bedrijfslev<strong>en</strong> <strong>en</strong> consum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>. De toedeling <strong>van</strong><br />
<strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong> over deze actor<strong>en</strong> is <strong>van</strong> groot belang. Zo zou het kunn<strong>en</strong> dat de totale<br />
<strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong>uit maatschappelijk oogpunt gelijk zijn aan de totale <strong>bat<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong> het project, maar dat<br />
bijvoorbeeld de consum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> erop achteruitgaan (<strong>kost<strong>en</strong></strong>) terwijl het bedrijfslev<strong>en</strong> profiteert<br />
(<strong>bat<strong>en</strong></strong>). Dergelijke verschill<strong>en</strong> spel<strong>en</strong> naast het saldo <strong>van</strong> de <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong> vaak e<strong>en</strong> door-<br />
slaggev<strong>en</strong>de bij de beslissing omtr<strong>en</strong>t e<strong>en</strong> project. Het is ook mogelijk om bij consum<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
onderscheid te mak<strong>en</strong> naar de verschill<strong>en</strong>de inkom<strong>en</strong>sklass<strong>en</strong> waar de <strong>kost<strong>en</strong></strong> of <strong>bat<strong>en</strong></strong><br />
terechtkom<strong>en</strong> <strong>en</strong> zo rek<strong>en</strong>ing te houd<strong>en</strong> met herverdelingseffect<strong>en</strong>.<br />
Bij e<strong>en</strong> KBA word<strong>en</strong> de positieve <strong>en</strong> negatieve effect<strong>en</strong> meestal over e<strong>en</strong> periode <strong>van</strong> dertig<br />
jaar verdisconteerd. De <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong> na meer dan dertig jaar word<strong>en</strong> dus niet in de beslissing<br />
meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.<br />
In veel gevall<strong>en</strong> wordt e<strong>en</strong> KBA voorafgegaan door e<strong>en</strong> pilot-achtige KBA, ook wel e<strong>en</strong><br />
k<strong>en</strong>getall<strong>en</strong> KBA (KKBA) g<strong>en</strong>oemd. In andere gevall<strong>en</strong> wordt alle<strong>en</strong> e<strong>en</strong> KKBA uitgevoerd,<br />
omdat e<strong>en</strong> volledige KBA tijdrov<strong>en</strong>d <strong>en</strong> duur is. In het geval <strong>van</strong> e<strong>en</strong> KBA word<strong>en</strong> zelf<br />
allerlei primaire data verzameld, modell<strong>en</strong> gebouwd <strong>en</strong> kan de doorlooptijd al gauw oplop<strong>en</strong><br />
tot e<strong>en</strong> jaar <strong>en</strong> groeit het onderzoeksbudget ev<strong>en</strong>redig mee. <strong>E<strong>en</strong></strong> KKBA, daar<strong>en</strong>teg<strong>en</strong>,<br />
schetst op e<strong>en</strong> globale wijze, gebruikmak<strong>en</strong>d <strong>van</strong> bestaand of e<strong>en</strong>voudig nieuw model-<br />
24 Verhandeling via de markt leidt niet altijd tot duidelijkheid omtr<strong>en</strong>t de waarde. Het verschil tuss<strong>en</strong><br />
prijs <strong>en</strong> waarde is het consum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>surplus, hetge<strong>en</strong> vaak lastig waarneembaar is.
14 Hoofdstuk 2<br />
instrum<strong>en</strong>tarium <strong>en</strong> uitkomst<strong>en</strong> <strong>van</strong> eerdere studies, de effect<strong>en</strong> <strong>van</strong> de verschill<strong>en</strong>de<br />
variant<strong>en</strong> op hoofdlijn<strong>en</strong>.<br />
Het blijkt mogelijk om ook de <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong> niet-infrastructurele maatregel<strong>en</strong> te<br />
bepal<strong>en</strong> met behulp <strong>van</strong> e<strong>en</strong> KBA conform de leidraad. 25 In dit onderzoek zull<strong>en</strong> wij de leidraad<br />
toepass<strong>en</strong> bij het vergelijk<strong>en</strong> <strong>van</strong> de twee instituties: <strong>wetgeving</strong> (nulalternatief) <strong>en</strong><br />
geconditioneerde <strong>zelfregulering</strong> (het projectalternatief). In de volg<strong>en</strong>de paragraaf werk<strong>en</strong> we<br />
uit hoe deze algem<strong>en</strong>e KBA-methodiek in het onderhavige onderzoek wordt toegepast.<br />
2.2.2 KBA-methodiek in dit onderzoek<br />
Er wordt hier gewerkt met e<strong>en</strong> k<strong>en</strong>getall<strong>en</strong> KBA. Om spraakverwarring te voorkom<strong>en</strong> sprek<strong>en</strong><br />
we in de rest <strong>van</strong> dit rapport gewoon <strong>van</strong> KBA. Verder zijn er nog twee beperking<strong>en</strong> t<strong>en</strong><br />
opzichte <strong>van</strong> e<strong>en</strong> ‘gewone’ KBA.<br />
- <strong>E<strong>en</strong></strong> eerste aanpassing heeft betrekking op het feit dat we de effect<strong>en</strong> niet expliciet indel<strong>en</strong><br />
naar geografische groep<strong>en</strong> (het gaat hier met name om nationale effect<strong>en</strong>).<br />
- <strong>E<strong>en</strong></strong> tweede aanpassing <strong>van</strong> de hier gehanteerde KBA t<strong>en</strong> opzichte <strong>van</strong> de KBA volg<strong>en</strong>s<br />
leidraad, betreft de termijn waarop effect<strong>en</strong> word<strong>en</strong> meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Hier word<strong>en</strong> <strong>van</strong>wege<br />
de beschikbare tijd <strong>en</strong> onderzoeksruimte niet alle korte termijn effect<strong>en</strong> meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. 26<br />
Het g<strong>en</strong>erieke KBA kader bestaat uit e<strong>en</strong> tabel met op de horizontale as de actor<strong>en</strong> <strong>en</strong> op de<br />
verticale as de verschill<strong>en</strong>de <strong>kost<strong>en</strong></strong>- <strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong> post<strong>en</strong> gecategoriseerd volg<strong>en</strong>s de OEI lei-<br />
draad (zie tabel 3).<br />
In paragraaf 2.2.2.2 gaan we kort in op de verschill<strong>en</strong>de actor<strong>en</strong>. Allereerst wordt in para-<br />
graaf 2.2.2.1 ingegaan op de verschill<strong>en</strong>de categorieën <strong>kost<strong>en</strong></strong>- <strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong>post<strong>en</strong>.<br />
25 Zie bijvoorbeeld: <strong>SEO</strong>, 2003d <strong>en</strong> 2003e.<br />
26 Zo is het in de taxicase niet mogelijk om de <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong> het aanpass<strong>en</strong> <strong>van</strong> taxistandplaats<strong>en</strong> ed.<br />
mee te nem<strong>en</strong>.
Afbak<strong>en</strong>ing <strong>en</strong> methodiek 15<br />
Tabel 3: Het g<strong>en</strong>erieke KBA kader<br />
Bat<strong>en</strong> (+) <strong>en</strong> <strong>kost<strong>en</strong></strong> (-) Bedrijfslev<strong>en</strong> Overheid Consum<strong>en</strong>t Totaal<br />
Directe effect<strong>en</strong><br />
♦ Geprijsde effect<strong>en</strong><br />
♦ Niet-geprijsde effect<strong>en</strong><br />
Indirecte effect<strong>en</strong><br />
♦ Geprijsde effect<strong>en</strong><br />
♦ Niet-geprijsde effect<strong>en</strong><br />
Externe effect<strong>en</strong><br />
♦ Niet-geprijsde effect<strong>en</strong><br />
Sociale effect<strong>en</strong>*<br />
♦ Niet-geprijsde effect<strong>en</strong><br />
Regulerings<strong>kost<strong>en</strong></strong><br />
Totstandkoming<br />
♦ Geprijsde effect<strong>en</strong><br />
♦ Niet-geprijsde effect<strong>en</strong><br />
Naleving<br />
♦ Geprijsde effect<strong>en</strong><br />
♦ Niet-geprijsde effect<strong>en</strong><br />
Aanpassing<br />
♦ Geprijsde effect<strong>en</strong><br />
♦ Niet-geprijsde effect<strong>en</strong><br />
Bron: <strong>SEO</strong>.<br />
* Sociale effect<strong>en</strong> zijn e<strong>en</strong> onderdeel <strong>van</strong> externe effect<strong>en</strong>.<br />
2.2.2.1 De categorieën <strong>kost<strong>en</strong></strong>- <strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong>post<strong>en</strong><br />
Om tot e<strong>en</strong> g<strong>en</strong>eriek KBA kader te kom<strong>en</strong>, di<strong>en</strong><strong>en</strong> allereerst de verschill<strong>en</strong>de <strong>kost<strong>en</strong></strong>- <strong>en</strong><br />
<strong>bat<strong>en</strong></strong>post<strong>en</strong> geïd<strong>en</strong>tificeerd <strong>en</strong> gecategoriseerd te word<strong>en</strong>. Hierbij is – naast de eerder<br />
g<strong>en</strong>oemde OEI-leidraad – gebruik gemaakt de volg<strong>en</strong>de vier elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong>: (1) de <strong>SEO</strong> inv<strong>en</strong>tarisatiestudie,<br />
(2) de Effectbeoordeling Voorg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> Regelgeving, (3) de reguleringstheorie,<br />
<strong>en</strong> (4) overige (internationale) publicaties. Deze elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> word<strong>en</strong> hieronder verder toegelicht.<br />
Elem<strong>en</strong>t (1): <strong>SEO</strong>-inv<strong>en</strong>tarisatiestudie<br />
In de <strong>SEO</strong>-inv<strong>en</strong>tarisatiestudie word<strong>en</strong> de voordel<strong>en</strong> <strong>en</strong> de valkuil<strong>en</strong> <strong>van</strong> <strong>zelfregulering</strong> <strong>en</strong> de<br />
valkuil<strong>en</strong> <strong>van</strong> overheidsregulering beschrev<strong>en</strong>. Tabel 4 vat de hoofdpunt<strong>en</strong> m.b.t. <strong>zelfregulering</strong><br />
sam<strong>en</strong>. De voordel<strong>en</strong> zijn e<strong>en</strong> belangrijk aanknopingspunt bij het id<strong>en</strong>tificer<strong>en</strong> <strong>van</strong> de<br />
<strong>bat<strong>en</strong></strong>post<strong>en</strong> <strong>van</strong> <strong>zelfregulering</strong>, terwijl de valkuil<strong>en</strong> e<strong>en</strong> aanknopingspunt vorm<strong>en</strong> bij het<br />
vind<strong>en</strong> <strong>van</strong> de <strong>kost<strong>en</strong></strong>post<strong>en</strong>.
16 Hoofdstuk 2<br />
Tabel 4: De voor- <strong>en</strong> nadel<strong>en</strong> <strong>van</strong> <strong>zelfregulering</strong> t<strong>en</strong> opzichte <strong>van</strong> <strong>wetgeving</strong><br />
Voordel<strong>en</strong> – <strong>bat<strong>en</strong></strong> Valkuil<strong>en</strong> – <strong>kost<strong>en</strong></strong><br />
♦ Meer <strong>en</strong> betere informatie binn<strong>en</strong> de sector<br />
♦ Zelfregulering kost minder*<br />
♦ Grotere prikkel <strong>en</strong> bereidheid tot naleving<br />
♦ Zelfregulering is flexibeler<br />
♦ Zelfregulering ook als de overheid niet ingrijpt<br />
♦ Zelfregulering ontlast het overbelaste overheidsapparaat<br />
♦ Mogelijk concurr<strong>en</strong>tiebelemmer<strong>en</strong>d<br />
♦ Mogelijke aantasting rechtszekerheid<br />
♦ Gevoeligheid voor lobbyist<strong>en</strong><br />
♦ Mogelijk preëmptief effect<br />
♦ Meer <strong>kost<strong>en</strong></strong> voor metatoezicht<br />
Bron: <strong>SEO</strong>, 2003a, paragraaf 2.4.<br />
* Dit voordeel kwam naar vor<strong>en</strong> in de eerdere studie (op basis <strong>van</strong> de literatuur <strong>en</strong> interviews), maar wordt in<br />
de onderhavige studie nader uitgewerkt.<br />
De mogelijke valkuil<strong>en</strong> <strong>van</strong> overheidsregulering (<strong>wetgeving</strong>) kom<strong>en</strong> voort uit vorm<strong>en</strong> <strong>van</strong><br />
reguleringsfal<strong>en</strong>. Deze staan g<strong>en</strong>oemd in tabel 5. Voor e<strong>en</strong> deel staan deze valkuil<strong>en</strong> al als<br />
voordel<strong>en</strong> <strong>van</strong> <strong>zelfregulering</strong> g<strong>en</strong>oemd in bov<strong>en</strong>staande tabel 4. Zo kunn<strong>en</strong> de daar<br />
g<strong>en</strong>oemde nadel<strong>en</strong> <strong>van</strong> <strong>zelfregulering</strong> – op de gevoeligheid voor lobbyist<strong>en</strong> na, want die<br />
speelt ook bij <strong>wetgeving</strong> – ook als voordel<strong>en</strong> <strong>van</strong> <strong>wetgeving</strong> word<strong>en</strong> gek<strong>en</strong>schetst.<br />
Sommig<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> als extra voordeel <strong>van</strong> <strong>wetgeving</strong> ook de grotere effectiviteit <strong>van</strong> <strong>wetgeving</strong>.<br />
Dit kan met drie facett<strong>en</strong> te mak<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>:<br />
1. In de praktijk zi<strong>en</strong> we vaak dat <strong>wetgeving</strong> iets str<strong>en</strong>ger is dan <strong>zelfregulering</strong> (bijvoorbeeld<br />
e<strong>en</strong> breder palet aan aspect<strong>en</strong> reguleert <strong>en</strong> op alle aspect<strong>en</strong> volledige naleving vereist), of<br />
2. We zi<strong>en</strong> dat m<strong>en</strong> om e<strong>en</strong> andere red<strong>en</strong> verwacht dat <strong>wetgeving</strong> effectiever is dan<br />
<strong>zelfregulering</strong>. Dit heeft te mak<strong>en</strong> met het feit dat handhaving bij <strong>zelfregulering</strong> e<strong>en</strong> zwak<br />
punt vormt: 27<br />
a. De gedachte is dan “als het wettelijk verplicht is, gebeurt het ook” (het morele gezag<br />
<strong>van</strong> <strong>wetgeving</strong> is groter). Het kan zo zijn dat het gezag in <strong>van</strong> de sectorg<strong>en</strong>ot<strong>en</strong> sam<strong>en</strong><br />
niet hetzelfde is als het gezag <strong>van</strong> de overheid. Uiteraard hangt dit sam<strong>en</strong> met de<br />
sterkte <strong>van</strong> de organisatiegraad <strong>van</strong> de sector. In het geval <strong>van</strong> de gedragscode R<strong>en</strong>de-<br />
m<strong>en</strong>t <strong>en</strong> Risico in de verzekeringsbranche vormt de handhaving bijvoorbeeld ge<strong>en</strong><br />
probleem.<br />
b. De sanctiemogelijkhed<strong>en</strong> zijn in het geval <strong>van</strong> <strong>wetgeving</strong> net zo uitgebreid als de for-<br />
mele wetgever wil, terwijl deze mogelijkhed<strong>en</strong> bij <strong>zelfregulering</strong> beperkter zijn. Terwijl<br />
de overheid bijvoorbeeld vrijheidsstraff<strong>en</strong> op kan legg<strong>en</strong>, kan bij <strong>zelfregulering</strong> alle<strong>en</strong><br />
gewerkt word<strong>en</strong> met boetes, publiciteit <strong>en</strong> royem<strong>en</strong>t <strong>van</strong> led<strong>en</strong> (dit binn<strong>en</strong> de gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong><br />
die de mededingings<strong>wetgeving</strong> hier aan stelt).<br />
27 De onder a. <strong>en</strong> b. g<strong>en</strong>oemde punt<strong>en</strong> zijn deels gebaseerd op persoonlijke communicatie met de<br />
heer Jan <strong>van</strong> Rijckevorsel <strong>van</strong> het Verbond <strong>van</strong> Verzekeraars (27 januari 2004).
Afbak<strong>en</strong>ing <strong>en</strong> methodiek 17<br />
Bij geconditioneerde <strong>wetgeving</strong> zijn er overig<strong>en</strong>s meer mogelijkhed<strong>en</strong> om de handhaving<br />
sterker of zelfs gelijk aan <strong>wetgeving</strong> te mak<strong>en</strong>. Overig<strong>en</strong>s wordt in de literatuur ook opgemerkt<br />
dat <strong>zelfregulering</strong> in het <strong>wetgeving</strong>sbeleid juist wordt gezi<strong>en</strong> als alternatief voor weinig<br />
doeltreff<strong>en</strong>de <strong>en</strong> ondoelmatige <strong>wetgeving</strong>. 28<br />
Tabel 5: Reguleringsfal<strong>en</strong><br />
Reguleringsfal<strong>en</strong><br />
♦ Fal<strong>en</strong> doordat het reguler<strong>en</strong> <strong>van</strong> de complexe werkelijkheid anders uitvalt dan het reguler<strong>en</strong> <strong>van</strong><br />
het ideaalplaatje <strong>van</strong> de rationele beleidstheorie.<br />
♦ Fal<strong>en</strong> doordat de overheid in de rol <strong>van</strong> regulator minder of onvolledige k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> informatie<br />
heeft dan de sector.<br />
♦ Fal<strong>en</strong> doordat de transactie<strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong> de regulering hoger zijn dan de gerealiseerde efficiëntiewinst<strong>en</strong>.<br />
De transactie<strong>kost<strong>en</strong></strong> hebb<strong>en</strong> betrekking op: institutionele <strong>kost<strong>en</strong></strong> (het in stand houd<strong>en</strong><br />
<strong>van</strong> het apparaat) <strong>en</strong> compliance <strong>kost<strong>en</strong></strong> (<strong>kost<strong>en</strong></strong> die gereguleerd<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> doordat ze hun<br />
gedrag of productie moet<strong>en</strong> aanpass<strong>en</strong> aan de nieuwe regels)..<br />
♦ Fal<strong>en</strong> doordat de vrije werking <strong>van</strong> markt<strong>en</strong> in het geding komt (minder statische efficiëntie)<br />
<strong>en</strong> de innovatieprikkels verminder<strong>en</strong> (minder dynamische efficiëntie)<br />
♦ Fal<strong>en</strong> doordat de regulering (negatief) wordt beïnvloed door lobbyist<strong>en</strong>.<br />
Bron: <strong>SEO</strong>, 2003a, paragraaf 2.2.<br />
Elem<strong>en</strong>t (2): Effectbeoordeling Voorg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> Regelgeving<br />
De Effectbeoordeling Voorg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> Regelgeving (2003) is bedoeld om mogelijke effect<strong>en</strong><br />
<strong>van</strong> regelgeving inzichtelijk te mak<strong>en</strong>. Daartoe is e<strong>en</strong> drietal toets<strong>en</strong> ontwikkeld: de bedrijfs-<br />
effect<strong>en</strong>toest (BET), de Milieutoets (MET) <strong>en</strong> de uitvoerbaarheids- <strong>en</strong> handhaafbaarheidstoets<br />
(U&H). Met name de BET <strong>en</strong> U&H gev<strong>en</strong> interessante aanknopingspunt<strong>en</strong> als<br />
het gaat om het id<strong>en</strong>tificer<strong>en</strong> <strong>en</strong> categoriser<strong>en</strong> <strong>van</strong> mogelijke <strong>kost<strong>en</strong></strong>- <strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong>post<strong>en</strong>. In de<br />
toets<strong>en</strong> zijn vrag<strong>en</strong> opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> met betrekking tot <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong>. Deze vrag<strong>en</strong> gaan in op<br />
bijvoorbeeld: (1) e<strong>en</strong>malige versus structurele effect<strong>en</strong>, (2) financiële <strong>en</strong> nalevingseffect<strong>en</strong>,<br />
(3) onzekerheidsmarges <strong>van</strong> de effect<strong>en</strong>, (4) de verdeling <strong>van</strong> de <strong>kost<strong>en</strong></strong> (tuss<strong>en</strong> de verschill<strong>en</strong>de<br />
spelers), <strong>en</strong> (5) de administratieve last<strong>en</strong>. Tabel 6 op de volg<strong>en</strong>de pagina geeft de<br />
categorisering <strong>van</strong> <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong> die wordt gebruikt bij de BET.<br />
28 Zie bijv.: Eijlander, 1993.
18 Hoofdstuk 2<br />
Tabel 6: Categorisering <strong>van</strong> <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong> overheidsregulering<br />
Financiële effect<strong>en</strong><br />
Kost<strong>en</strong> Bat<strong>en</strong><br />
♦ Belasting<strong>en</strong><br />
♦ Subsidies<br />
♦ Heffing<strong>en</strong>, leges<br />
♦ Fiscale voordel<strong>en</strong><br />
♦ Te betal<strong>en</strong> schadevergoeding<strong>en</strong><br />
♦ Kapitaaloverdracht<strong>en</strong><br />
♦ Retributies<br />
♦ Inkom<strong>en</strong>soverdracht<strong>en</strong><br />
♦ Overige financiële last<strong>en</strong><br />
♦ Overige financiële opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong><br />
Nalevingseffect<strong>en</strong><br />
Kost<strong>en</strong> Bat<strong>en</strong><br />
♦ Kapitaallast<strong>en</strong> (afschrijving<strong>en</strong>, r<strong>en</strong>telast<strong>en</strong> ♦ Bat<strong>en</strong> door verkoop <strong>van</strong> rest- <strong>en</strong> bijproduc-<br />
<strong>en</strong> kapitaalvernietiging)<br />
t<strong>en</strong><br />
♦ Personeels<strong>kost<strong>en</strong></strong> (exclusief administratie): ♦ Besparing<strong>en</strong> (op personele, <strong>en</strong>ergie- of<br />
operationele <strong>kost<strong>en</strong></strong> (voor bijvoorbeeld be- materiaal<strong>kost<strong>en</strong></strong>)<br />
di<strong>en</strong>ing, toezicht <strong>en</strong> onderhoud, overhead- ♦ Overige nalevings<strong>bat<strong>en</strong></strong> of besparing<strong>en</strong><br />
<strong>kost<strong>en</strong></strong> voor initiër<strong>en</strong>, begeleid<strong>en</strong>, controler<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> coördiner<strong>en</strong>) <strong>en</strong> <strong>kost<strong>en</strong></strong> voor intern<br />
onderzoek<br />
♦ Administratieve last<strong>en</strong><br />
♦ Energie<strong>kost<strong>en</strong></strong><br />
♦ Kost<strong>en</strong> <strong>van</strong> grond- <strong>en</strong> hulpstoff<strong>en</strong><br />
♦ Kost<strong>en</strong> <strong>van</strong> uitbested<strong>en</strong> werkzaamhed<strong>en</strong><br />
(betaling<strong>en</strong> voor door derd<strong>en</strong> verrichte<br />
di<strong>en</strong>st<strong>en</strong>)<br />
♦ Dervings<strong>kost<strong>en</strong></strong> (gederfde netto pot<strong>en</strong>tiële<br />
winst<strong>en</strong> als gevolg <strong>van</strong> de voorg<strong>en</strong>om<strong>en</strong><br />
regelgeving)<br />
♦ Overige nalevings<strong>kost<strong>en</strong></strong> (verzekering<strong>en</strong>,<br />
huisvesting, bodemsanering ed.)<br />
Bron: Effectbeoordeling Voorg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> Regelgeving, 2003, p. 22.<br />
Behalve deze algem<strong>en</strong>e indeling zijn tev<strong>en</strong>s twee BET’s bestudeerd. 29 De BET wordt opge-<br />
steld <strong>van</strong>uit het perspectief <strong>van</strong> de sector die wordt gereguleerd. Vanuit e<strong>en</strong> maatschappelijk<br />
(KBA) perspectief vall<strong>en</strong> sommige <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong> teg<strong>en</strong> elkaar weg. Zo zijn subsidies<br />
<strong>kost<strong>en</strong></strong> voor de overheid <strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong> voor de sector; voor Nederland als geheel zijn het ge<strong>en</strong><br />
<strong>kost<strong>en</strong></strong> of <strong>bat<strong>en</strong></strong>. Daar<strong>en</strong>teg<strong>en</strong> zijn administratieve last<strong>en</strong> voor het bedrijfslev<strong>en</strong> <strong>en</strong> uitvoerings<strong>kost<strong>en</strong></strong><br />
<strong>kost<strong>en</strong></strong>post<strong>en</strong> uit de BET die ook voor e<strong>en</strong> KBA rele<strong>van</strong>t zijn. De uitwerking<br />
<strong>van</strong> de <strong>kost<strong>en</strong></strong>post<strong>en</strong> in de BET is echter casegebond<strong>en</strong>, zodat de twee bestudeerde BET’s<br />
ge<strong>en</strong> nadere informatie voor het onderhavige onderzoek opleverd<strong>en</strong>. Zo is het met<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
29 - Staatsblad <strong>van</strong> het Koninkrijk der Nederland<strong>en</strong> (2001), Besluit <strong>van</strong> 12 oktober 2001, houd<strong>en</strong>de wijziging<br />
<strong>van</strong> het Besluit administratieve verplichting<strong>en</strong> Meststoff<strong>en</strong>wet in verband met het invoer<strong>en</strong><br />
<strong>van</strong> e<strong>en</strong> perceelregistratie, publicati<strong>en</strong>r. 483.<br />
- Staatsblad <strong>van</strong> het Koninkrijk der Nederland<strong>en</strong> (2002), Besluit <strong>van</strong> 21 februari 2002, houd<strong>en</strong>de regels<br />
voor de glastuinbouwbedrijv<strong>en</strong> <strong>en</strong> voor bepaalde akkerbouwbedrijv<strong>en</strong> (Besluit glastuinbouw),<br />
publicati<strong>en</strong>r. 109.
Afbak<strong>en</strong>ing <strong>en</strong> methodiek 19<br />
<strong>analyse</strong>r<strong>en</strong> <strong>van</strong> N/P/Natriumgehalte <strong>en</strong> EC in spui/drainagewater e<strong>en</strong> voorbeeld <strong>van</strong> e<strong>en</strong><br />
administratieve last voor e<strong>en</strong> glastuinbouwbedrijf, maar ge<strong>en</strong> <strong>kost<strong>en</strong></strong>post die voor andere<br />
sector<strong>en</strong> rele<strong>van</strong>t is.<br />
Elem<strong>en</strong>t (3): Reguleringstheorie<br />
Ook uit de reguleringstheorie kunn<strong>en</strong> <strong>kost<strong>en</strong></strong>- <strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong>categorieën word<strong>en</strong> geput. Over het<br />
algeme<strong>en</strong> word<strong>en</strong> er in de literatuur <strong>van</strong> de reguleringstheorie drie soort<strong>en</strong> <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong><br />
<strong>van</strong> regulering onderscheid<strong>en</strong>. Deze zijn in tabel 7 sam<strong>en</strong>gevat.<br />
Tabel 7: Drie soort<strong>en</strong> <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong> volg<strong>en</strong>s de reguleringstheorie<br />
Kost<strong>en</strong> Bat<strong>en</strong><br />
♦ Administratieve <strong>kost<strong>en</strong></strong> (in ruime zin): de <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong> de<br />
voorbereiding, uitvoering <strong>en</strong> handhaving (via controle <strong>en</strong><br />
dwang);<br />
♦ Inachtnemings<strong>kost<strong>en</strong></strong>: de personele <strong>en</strong> materiële <strong>kost<strong>en</strong></strong><br />
die bedrijv<strong>en</strong> of instelling<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> om aan de<br />
gestelde regels te voldo<strong>en</strong> (het verkrijg<strong>en</strong> <strong>van</strong> vergunning<strong>en</strong>,<br />
het verschaff<strong>en</strong> <strong>van</strong> informatie of het aanschaff<strong>en</strong><br />
<strong>van</strong> vereiste apparatuur);<br />
♦ Kost<strong>en</strong> <strong>van</strong> efficiëntieverlies (‘excess burd<strong>en</strong>’): regulering<br />
kan leid<strong>en</strong> tot andere prijsverhouding<strong>en</strong> voor bijvoorbeeld<br />
inputfactor<strong>en</strong> in het productieproces of voor goeder<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> in het algeme<strong>en</strong>. Deze prijsverstoring<br />
kunn<strong>en</strong> leid<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> welvaartsverlies.<br />
Bron: Schram et al., 1994.<br />
Elem<strong>en</strong>t (4): (internationale) Publicaties<br />
♦ Bestedingseffect<strong>en</strong> (de gevolg<strong>en</strong><br />
<strong>van</strong> regulering voor het beslag<br />
op productiefactor<strong>en</strong>);<br />
♦ Programma-effect<strong>en</strong>, dat wil<br />
zegg<strong>en</strong> effect<strong>en</strong> die verwijz<strong>en</strong><br />
naar de consumptieve, de productieve<br />
<strong>en</strong> de verdelingsaspect<strong>en</strong><br />
<strong>van</strong> e<strong>en</strong> regulering als<br />
voorzi<strong>en</strong>ing;<br />
♦ Vervolgeffect<strong>en</strong> (indirecte<br />
gevolg<strong>en</strong>).<br />
Er is uitgebreid – nationaal <strong>en</strong> internationaal – gezocht naar pot<strong>en</strong>tieel rele<strong>van</strong>te literatuur <strong>en</strong><br />
er zijn vele docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> doorgelez<strong>en</strong>. De belangrijkste publicaties staan in de literatuurlijst<br />
vermeld. Hierbij valt op dat sommige titels <strong>en</strong> beschrijving<strong>en</strong> veelbelov<strong>en</strong>d zijn, maar dat de<br />
inhoud uiteindelijk niet veel meer blijkt op te lever<strong>en</strong> dan het standaardkader uit de begin<br />
vorig jaar versch<strong>en</strong><strong>en</strong> inv<strong>en</strong>tarisatiestudie (<strong>SEO</strong>, 2003a). Anders gesteld: als over <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong><br />
<strong>bat<strong>en</strong></strong> wordt gesprok<strong>en</strong>, wordt veelal gerefereerd aan voor- <strong>en</strong> nadel<strong>en</strong> zoals we die al k<strong>en</strong>n<strong>en</strong><br />
Geconcludeerd moet dan ook word<strong>en</strong> dat er tot op hed<strong>en</strong> nag<strong>en</strong>oeg ge<strong>en</strong> rele<strong>van</strong>t <strong>kost<strong>en</strong></strong><strong>bat<strong>en</strong></strong><br />
onderzoek op dit gebied is verricht. Kortom, het vierde elem<strong>en</strong>t heeft niet veel opgeleverd.<br />
Wel wordt er in publicaties geconstateerd dat <strong>zelfregulering</strong> goedkoper kan zijn, maar<br />
is dit veelal niet ondersteund met feit<strong>en</strong>materiaal.
20 Hoofdstuk 2<br />
Enige tijd geled<strong>en</strong> heeft het Verbond <strong>van</strong> Verzekeraars, e<strong>en</strong> branche-organisatie die veel<br />
ervaring heeft met <strong>zelfregulering</strong>, op basis <strong>van</strong> jar<strong>en</strong>lange ervaring met <strong>zelfregulering</strong>, wel de<br />
volg<strong>en</strong>de constatering met betrekking tot de <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong> <strong>zelfregulering</strong> <strong>en</strong> <strong>wetgeving</strong><br />
in hun branche gedaan: 30<br />
- In het geval <strong>van</strong> vrije <strong>zelfregulering</strong> kunn<strong>en</strong> de directe <strong>kost<strong>en</strong></strong> soms hoog zijn, voornamelijk<br />
als gevolg <strong>van</strong> handhavingsarrangem<strong>en</strong>t<strong>en</strong>. Dit kan het gevolg zijn <strong>van</strong> het feit dat e<strong>en</strong><br />
zelfreguler<strong>en</strong>de organisatie zichzelf in stand probeert te houd<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat er zelfs sprake kan<br />
zijn <strong>van</strong> e<strong>en</strong> zelfversterk<strong>en</strong>d effect. Het kan in bepaalde gevall<strong>en</strong> in het belang <strong>van</strong> de<br />
zelfreguler<strong>en</strong>de organisatie zijn om zich steeds groter <strong>en</strong> belangrijker te mak<strong>en</strong>, waardoor<br />
de <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong> <strong>zelfregulering</strong> wel e<strong>en</strong>s hoog kunn<strong>en</strong> uitpakk<strong>en</strong>. Echter, marktpartij<strong>en</strong> zul-<br />
l<strong>en</strong> alle<strong>en</strong> dan tot vrije <strong>zelfregulering</strong> overgaan indi<strong>en</strong> de <strong>kost<strong>en</strong></strong> daar<strong>van</strong> lager zijn dan de<br />
<strong>bat<strong>en</strong></strong>. Als er e<strong>en</strong> mogelijkheid bestaat om deze <strong>kost<strong>en</strong></strong> aan de consum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, toeleveranciers<br />
of onafhankelijke distributeurs door te berek<strong>en</strong><strong>en</strong> (dit hangt in principe af <strong>van</strong> de<br />
prijselasticiteit <strong>van</strong> de vraag) dan is er ge<strong>en</strong> prikkel om de <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong> <strong>zelfregulering</strong> te<br />
beheers<strong>en</strong>. 31<br />
- In het geval <strong>van</strong> geconditioneerde <strong>zelfregulering</strong> kan, volg<strong>en</strong>s het Verbond <strong>van</strong> Verzekeraars,<br />
het laagste <strong>kost<strong>en</strong></strong>niveau ontstaan, omdat de handhaving niet privaat georganiseerd<br />
behoeft te word<strong>en</strong> <strong>en</strong> de administratieve last<strong>en</strong> beperkt kunn<strong>en</strong> blijv<strong>en</strong>.<br />
- T<strong>en</strong> slotte kan <strong>wetgeving</strong>, zo vervolgt het Verbond voor Verzekeraars, tot hoge<br />
administratieve last<strong>en</strong> leid<strong>en</strong>.<br />
Deze laatste constatering is rec<strong>en</strong>t aangevuld met nieuwe inzicht<strong>en</strong> die werd<strong>en</strong> verzameld<br />
door het Verbond <strong>van</strong> Verzekeraars. In december 2003 heeft het C<strong>en</strong>trum voor Vezekeringsstatistiek<br />
(CVS) in e<strong>en</strong> publicatie e<strong>en</strong> meetinstrum<strong>en</strong>t voor de nalevingslast<strong>en</strong> voor ver-<br />
zekeraars beschrev<strong>en</strong>. Hieruit blijkt dat de <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong> <strong>wetgeving</strong> niet zo zeer de administratieve<br />
last<strong>en</strong>, maar juist de nalevingslast<strong>en</strong> betreff<strong>en</strong>.<br />
Deze publicatie levert wel interessante inzicht<strong>en</strong> op, maar is niet direct bruikbaar voor de<br />
voorligg<strong>en</strong>de KBA. Dit meetinstrum<strong>en</strong>t staat beschrev<strong>en</strong> in box 4.<br />
30 Informatie verkreg<strong>en</strong> middels persoonlijke communicatie met de heer Jan <strong>van</strong> Rijckevorsel <strong>van</strong> het<br />
Verbond <strong>van</strong> Verzekeraars (27 januari 2004).<br />
31 Zie ook: <strong>SEO</strong>, 2003a, pp. 18-19.
Afbak<strong>en</strong>ing <strong>en</strong> methodiek 21<br />
Box 4: Nalevingslast<strong>en</strong> <strong>en</strong> administratieve last<strong>en</strong><br />
Het door het CVS opgestelde meetinstrum<strong>en</strong>t Nalevingslast<strong>en</strong> Verzekeraars (MINVER) meet de<br />
(organisatorische) <strong>kost<strong>en</strong></strong> die het bedrijfslev<strong>en</strong> moet mak<strong>en</strong> om te voldo<strong>en</strong> aan wijziging<strong>en</strong> in formele<br />
overheids<strong>wetgeving</strong>, regelgeving opgelegd door financiële toezichtorgan<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>zelfregulering</strong>.<br />
Het instrum<strong>en</strong>t is e<strong>en</strong> door de branche opgestelde lijst met allerlei gestandaardiseerde activiteit<strong>en</strong> die<br />
uitgevoerd di<strong>en</strong><strong>en</strong> te word<strong>en</strong> bij e<strong>en</strong> wetswijziging. De individuele verzekeraar kan deze lijst invull<strong>en</strong><br />
(aantal fte’s per activiteit maal de <strong>kost<strong>en</strong></strong> per fte plus de niet-personeels<strong>kost<strong>en</strong></strong>) om zo de nalevingslast<strong>en</strong><br />
in kaart te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>.<br />
Op basis <strong>van</strong> e<strong>en</strong> steekproef <strong>van</strong> 10 verzekeraars schat het CVS in dat de nalevings<strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong> de<br />
maatregel ‘r<strong>en</strong>seignering’ (het verstrekk<strong>en</strong> <strong>van</strong> informatie aan de fiscus) voor de gehele verzekeringsbranche<br />
in de periode 2000-2003 €110 miljo<strong>en</strong> bedrag<strong>en</strong>.<br />
<strong>E<strong>en</strong></strong> dergelijke <strong>analyse</strong> verschilt sterk <strong>van</strong> de in dit <strong>SEO</strong>-onderzoek gebruikte KBA-methodiek. Het<br />
gaat MINVER immers niet om de maatschappelijke effect<strong>en</strong>, maar alle<strong>en</strong> om de effect<strong>en</strong> voor de<br />
verzekeringsbranche. Het is zeer wel mogelijk dat e<strong>en</strong> (belangrijk) deel <strong>van</strong> deze effect<strong>en</strong> in e<strong>en</strong><br />
KBA wegvalt teg<strong>en</strong> effect<strong>en</strong> voor andere actor<strong>en</strong>. Daarnaast is de activiteit<strong>en</strong>lijst dermate sectorspecifiek<br />
dat er ge<strong>en</strong> g<strong>en</strong>erieke <strong>kost<strong>en</strong></strong>- <strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong>post<strong>en</strong> uit zijn te destiller<strong>en</strong>.<br />
De publicatie levert wel het volg<strong>en</strong>de voor deze studie rele<strong>van</strong>te inzicht: de nalevingslast<strong>en</strong> vorm<strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> veelvoud <strong>van</strong> de administratieve last<strong>en</strong>. Administratieve last<strong>en</strong> zijn de <strong>kost<strong>en</strong></strong> om te voldo<strong>en</strong> aan<br />
informatieverplichting<strong>en</strong> voortvloei<strong>en</strong>d uit wet- <strong>en</strong> regelgeving <strong>van</strong> de overheid. Het gaat om het<br />
verzamel<strong>en</strong>, bewerk<strong>en</strong>, registrer<strong>en</strong>, bewar<strong>en</strong> <strong>en</strong> ter beschikking stell<strong>en</strong> <strong>van</strong> informatie. Wettelijke<br />
verplichting<strong>en</strong> omvatt<strong>en</strong> wett<strong>en</strong> <strong>en</strong> regeling<strong>en</strong> <strong>van</strong> alle overhed<strong>en</strong>: wett<strong>en</strong>, Algem<strong>en</strong>e Maatregel<strong>en</strong><br />
<strong>van</strong> Bestuur, Koninklijke Besluit<strong>en</strong>, ministeriële regeling<strong>en</strong>, provinciale <strong>en</strong> geme<strong>en</strong>telijke verord<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>,<br />
ag<strong>en</strong>tschapp<strong>en</strong> <strong>en</strong> uitvoeringsinstanties. Ook de regeling<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> CAO vall<strong>en</strong> daaronder,<br />
mits de CAO algeme<strong>en</strong> verbind<strong>en</strong>d is verklaard. De administratieve last<strong>en</strong> word<strong>en</strong> op €13 miljard<br />
geschat. Daaronder vall<strong>en</strong> bijvoorbeeld ook de <strong>kost<strong>en</strong></strong> om e<strong>en</strong> jaarverslag op te stell<strong>en</strong>, hetge<strong>en</strong> over<br />
het algeme<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> noodzakelijke <strong>en</strong> redelijke verplichting wordt gezi<strong>en</strong>.<br />
De overheid maakt zich sterk voor e<strong>en</strong> daling <strong>van</strong> de administratieve last<strong>en</strong> met 25 proc<strong>en</strong>t in 2006,<br />
maar zou er dus goed aan do<strong>en</strong> om het blikveld te verbred<strong>en</strong> tot nalevingslast<strong>en</strong>. Ook bij de keuze<br />
<strong>wetgeving</strong> versus <strong>zelfregulering</strong> di<strong>en</strong><strong>en</strong> de nalevingslast<strong>en</strong> <strong>en</strong> de verdeling daar<strong>van</strong> (<strong>en</strong> niet louter de<br />
administratieve last<strong>en</strong>) in kaart te word<strong>en</strong> gebracht.<br />
Bron: www.actal.nl, www.administievelast<strong>en</strong>.nl <strong>en</strong> C<strong>en</strong>trum voor Verzekeringsstatistiek (2003).<br />
2.2.2.2 De actor<strong>en</strong><br />
Bij het uitvoer<strong>en</strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong> KBA <strong>van</strong>uit e<strong>en</strong> maatschappelijk perspectief word<strong>en</strong> alle rele<strong>van</strong>te<br />
voor- <strong>en</strong> nadel<strong>en</strong> voor alle partij<strong>en</strong> meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Het verdi<strong>en</strong>t volg<strong>en</strong>s de OEI-leidraad de<br />
aanbeveling om per type actor weer te gev<strong>en</strong> wat de voor- <strong>en</strong> nadel<strong>en</strong> voor de betreff<strong>en</strong>de<br />
actor zijn. Op deze wijze wordt inzichtelijk welke actor<strong>en</strong> baat hebb<strong>en</strong> bij wetge-<br />
ving/geconditioneerde <strong>zelfregulering</strong>. Hier word<strong>en</strong> de volg<strong>en</strong>de drie categorieën actor<strong>en</strong><br />
onderscheid<strong>en</strong>:<br />
(a) overheid (lagere overhed<strong>en</strong> <strong>en</strong>/of rijksoverheid),
22 Hoofdstuk 2<br />
(b) bedrijfslev<strong>en</strong>/de sector (brancheorganisaties <strong>en</strong> individuele bedrijv<strong>en</strong> <strong>en</strong> maatschap-<br />
pelijke instelling<strong>en</strong>), <strong>en</strong><br />
(c) consum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> (individuele consum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> de maatschappij).<br />
2.2.2.3 Resumer<strong>en</strong>d<br />
In tabel 8 staat e<strong>en</strong> handvat dat in de cases bij de invulling <strong>van</strong> het g<strong>en</strong>erieke kader kan word<strong>en</strong><br />
gebruikt. Deze tabel is gebaseerd op literatuuronderzoek (zie de bov<strong>en</strong>g<strong>en</strong>oemde 4 ele-<br />
m<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, maar ook de literatuurlijst). De <strong>kost<strong>en</strong></strong>- <strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong>post<strong>en</strong> word<strong>en</strong> in deze tabel<br />
beschrev<strong>en</strong> <strong>van</strong>uit het perspectief <strong>van</strong> <strong>zelfregulering</strong>. In veel gevall<strong>en</strong> zull<strong>en</strong> de <strong>kost<strong>en</strong></strong>- <strong>en</strong><br />
<strong>bat<strong>en</strong></strong>post<strong>en</strong> omdraai<strong>en</strong> als we uitgaan <strong>van</strong> <strong>wetgeving</strong>. Echter, het is in sommige gevall<strong>en</strong><br />
ook d<strong>en</strong>kbaar dat dezelfde <strong>kost<strong>en</strong></strong>- <strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong>post<strong>en</strong> geld<strong>en</strong> voor beide instituties, maar dat de<br />
om<strong>van</strong>g er<strong>van</strong> verschilt. In de tabel is verder het onderscheid tuss<strong>en</strong> geprijsde <strong>en</strong> niet-<br />
geprijsde effect<strong>en</strong> weggelat<strong>en</strong>, omdat dit vaak alle<strong>en</strong> per case valt te bepal<strong>en</strong>. Er is tev<strong>en</strong>s e<strong>en</strong><br />
categorie ‘overig’ opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>, omdat de hier in opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> effect<strong>en</strong> niet in algem<strong>en</strong>e zin<br />
zijn toe te schrijv<strong>en</strong> aan bepaalde categorie effect<strong>en</strong>. De <strong>bat<strong>en</strong></strong>post<strong>en</strong> word<strong>en</strong> aangeduid met<br />
e<strong>en</strong> (+), de <strong>kost<strong>en</strong></strong>post<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> (-) <strong>en</strong> de case-afhankelijke (<strong>en</strong> dus niet in g<strong>en</strong>erieke term<strong>en</strong><br />
te <strong>van</strong>g<strong>en</strong>) effect<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> (-+).<br />
Tabel 8: Mogelijke <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong> geconditioneerde <strong>zelfregulering</strong> (t.o.v. <strong>wetgeving</strong>)<br />
Bat<strong>en</strong> (+) <strong>en</strong> <strong>kost<strong>en</strong></strong> (-)<br />
Directe effect<strong>en</strong><br />
♦ Programma-effect<strong>en</strong>, dat wil zegg<strong>en</strong> effect<strong>en</strong> die verwijz<strong>en</strong> naar de consumptieve, de pro ductieve <strong>en</strong><br />
de verdelingsaspect<strong>en</strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong> regulering als voorzi<strong>en</strong>ing (-+)<br />
♦ Meer transparantie (-+)<br />
♦ Mogelijk concurr<strong>en</strong>tiebelemmer<strong>en</strong>de effect<strong>en</strong>/to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>de macht <strong>van</strong> de sterkste of best georganiseerde<br />
(-)<br />
♦ Overige marktwerkingseffect<strong>en</strong> (-+)<br />
♦ Mogelijke aantasting <strong>van</strong> de rechtszekerheid/de (soms) onnodige verschill<strong>en</strong> in de regelgeving (-)<br />
♦ Minder verborg<strong>en</strong> beleids<strong>kost<strong>en</strong></strong> (overheidsregelgeving beperkt marktpartij<strong>en</strong> in hun keuzemogelijkhed<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> belemmert ze bij het kiez<strong>en</strong> <strong>van</strong> de doelmatigste oplossing) (+)<br />
Indirecte effect<strong>en</strong><br />
♦ Minder <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong> efficiëntieverlies (‘excess burd<strong>en</strong>’): regulering kan leid<strong>en</strong> tot andere prijsverhouding<strong>en</strong><br />
voor bijvoorbeeld inputfactor<strong>en</strong> in het productieproces of voor goeder<strong>en</strong> <strong>en</strong> di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> in het<br />
algeme<strong>en</strong>. Deze prijsverstoring kunn<strong>en</strong> leid<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> welvaartsverlies (+)<br />
Externe effect<strong>en</strong><br />
♦ Per case te bepal<strong>en</strong><br />
Sociale effect<strong>en</strong><br />
♦ Grotere betrokk<strong>en</strong>heid <strong>van</strong> burgers <strong>en</strong> maatschappelijke organisaties bij het betreff<strong>en</strong>de onderwerp<br />
<strong>van</strong>wege de toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> mogelijkheid om zelf in ruimere mate richting te gev<strong>en</strong> aan het gedrag<br />
♦ Verder per case te bepal<strong>en</strong><br />
Regulerings<strong>kost<strong>en</strong></strong><br />
♦ Minder transactie<strong>kost<strong>en</strong></strong> (-+) of (+)
Afbak<strong>en</strong>ing <strong>en</strong> methodiek 23<br />
Bat<strong>en</strong> (+) <strong>en</strong> <strong>kost<strong>en</strong></strong> (-)<br />
Totstandkoming<br />
♦ Meer <strong>en</strong> betere informatie binn<strong>en</strong> de sector (+)<br />
♦ Zelfregulering is flexibeler <strong>en</strong> komt e<strong>en</strong>voudiger <strong>en</strong> sneller tot stand (+)<br />
♦ Zelfregulering ontlast het overbelaste overheidsapparaat (+)<br />
♦ Gevoeligheid voor lobbyist<strong>en</strong> (-+)*<br />
♦ Regulering sluit beter aan op handelingsperspectief sector/Door middel <strong>van</strong> eig<strong>en</strong> maatregel<strong>en</strong> kan<br />
vaak beter rek<strong>en</strong>ing word<strong>en</strong> gehoud<strong>en</strong> met de specifieke omstandighed<strong>en</strong> <strong>van</strong> het bedrijf of de<br />
sector (+)<br />
Naleving<br />
♦ Grotere prikkel <strong>en</strong> bereidheid tot (spontane) naleving (+)<br />
♦ Zelfregulering ontlast het overbelaste overheidsapparaat (+)<br />
♦ Mogelijk minder administratieve last<strong>en</strong>druk (de uitvoeringslast<strong>en</strong> voor burgers <strong>en</strong> bedrijv<strong>en</strong>), omdat<br />
<strong>zelfregulering</strong> met minder ‘regeltjes’ gepaard gaat (+)<br />
♦ Mogelijk minder nalevings<strong>kost<strong>en</strong></strong> (de moeite (administratief, fysiek) om aan de regels te voldo<strong>en</strong>):<br />
(+)<br />
♦ Omdat alle<strong>en</strong> die <strong>kost<strong>en</strong></strong> word<strong>en</strong> gemaakt die <strong>van</strong>uit het perspectief <strong>van</strong> de probleemoplossers<br />
(de sector) strikt nodig zijn, <strong>en</strong><br />
♦ omdat de nadruk meer ligt op prev<strong>en</strong>tie dan op repressie**<br />
♦ omdat er e<strong>en</strong> nauwere band is tuss<strong>en</strong> het nem<strong>en</strong> <strong>van</strong> beslissing<strong>en</strong> <strong>en</strong> het drag<strong>en</strong> <strong>van</strong> de gevolg<strong>en</strong><br />
daar<strong>van</strong><br />
♦ Zelfregulering vereist meer metatoezicht (d.w.z. de algem<strong>en</strong>e alertheid, het ont<strong>van</strong>g<strong>en</strong> <strong>van</strong> signal<strong>en</strong><br />
uit de sam<strong>en</strong>leving <strong>en</strong> het reager<strong>en</strong> op deze signal<strong>en</strong>) (-)<br />
♦ Nalevings<strong>kost<strong>en</strong></strong>/Bestedingseffect<strong>en</strong> (de gevolg<strong>en</strong> <strong>van</strong> regulering voor het beslag op productiefactor<strong>en</strong>)<br />
(-+):<br />
♦ Personeels<strong>kost<strong>en</strong></strong> (exclusief administratie): operationele <strong>kost<strong>en</strong></strong> (voor bijvoorbeeld bedi<strong>en</strong>ing,<br />
toezicht <strong>en</strong> onderhoud, overhead<strong>kost<strong>en</strong></strong> voor initiër<strong>en</strong>, begeleid<strong>en</strong>, controler<strong>en</strong> <strong>en</strong> coördiner<strong>en</strong>)<br />
<strong>en</strong> <strong>kost<strong>en</strong></strong> voor intern onderzoek<br />
♦ Inachtnemings<strong>kost<strong>en</strong></strong>: de personele <strong>en</strong> materiële <strong>kost<strong>en</strong></strong> die bedrijv<strong>en</strong> of instelling<strong>en</strong> moet<strong>en</strong><br />
mak<strong>en</strong> om aan de gestelde regels te voldo<strong>en</strong> (het verkrijg<strong>en</strong> <strong>van</strong> vergunning<strong>en</strong>, het verschaff<strong>en</strong><br />
<strong>van</strong> informatie of het aanschaff<strong>en</strong> <strong>van</strong> vereiste apparatuur)<br />
♦ Kost<strong>en</strong> <strong>van</strong> uitbested<strong>en</strong> werkzaamhed<strong>en</strong> (betaling<strong>en</strong> voor door derd<strong>en</strong> verrichte di<strong>en</strong>st<strong>en</strong>)<br />
♦ Dervings<strong>kost<strong>en</strong></strong> (gederfde netto pot<strong>en</strong>tiële winst<strong>en</strong> als gevolg <strong>van</strong> de voorg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> regelgeving)<br />
♦ Overige nalevings<strong>kost<strong>en</strong></strong> (verzekering<strong>en</strong>, huisvesting, bodemsanering ed.)<br />
Aanpassing<br />
♦ Zelfregulering is flexibeler <strong>en</strong> dus gemakkelijker aan te pass<strong>en</strong> (+)<br />
♦ Mogelijk preëmptief effect (-) #<br />
Overig (nog niet in te del<strong>en</strong>)<br />
♦ Zelfregulering ook als de overheid niet ingrijpt (ook als er ge<strong>en</strong> sprake is <strong>van</strong> e<strong>en</strong> (ernstig) marktfal<strong>en</strong>)<br />
(+)<br />
Bron: <strong>SEO</strong>.<br />
* Hier is e<strong>en</strong> -+ opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> omdat dit r<strong>en</strong>t-seeking effect ook mogelijk is bij overheidsregulering (als overheid<br />
regels uitvaardigt <strong>en</strong> middel<strong>en</strong> geeft zull<strong>en</strong> marktpartij<strong>en</strong> op zoek gaan naar mogelijkhed<strong>en</strong> om deze om<br />
te buig<strong>en</strong>).<br />
** Zie bijvoorbeeld: Ministerie <strong>van</strong> Justitie, 2003, p. 25.<br />
# <strong>E<strong>en</strong></strong> preëmptief effect speelt alle<strong>en</strong> bij <strong>zelfregulering</strong> <strong>en</strong> treedt op als gevolg <strong>van</strong> het feit dat e<strong>en</strong> sector <strong>zelfregulering</strong><br />
in e<strong>en</strong> bepaalde richting kiest, waardoor de wetgever die later str<strong>en</strong>gere regulering overweegt<br />
voor e<strong>en</strong> fait accompli staat. Bij <strong>wetgeving</strong> geeft de overheid <strong>van</strong> begin af aan (ev<strong>en</strong>tueel in overleg met<br />
e<strong>en</strong> sector) de richting aan <strong>en</strong> is er dus minder sprake <strong>van</strong> path dep<strong>en</strong>d<strong>en</strong>ce.
24 Hoofdstuk 2<br />
Uit de tabel blijkt dat, uitgaande <strong>van</strong> e<strong>en</strong> g<strong>en</strong>erieke vergelijking, de meeste verschill<strong>en</strong> in<br />
effect<strong>en</strong> betrekking hebb<strong>en</strong> op de regulerings<strong>kost<strong>en</strong></strong>.<br />
2.3 De selectie <strong>van</strong> de cases<br />
Bij de start <strong>van</strong> het onderzoek is e<strong>en</strong> aantal cases de revue gepasseerd, dat in aanmerking zou<br />
kom<strong>en</strong> om opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> te word<strong>en</strong> in de voorligg<strong>en</strong>de KBA-studie. Uiteindelijk zijn de volg<strong>en</strong>de<br />
zev<strong>en</strong> kanshebbers geformuleerd:<br />
1. De ‘kabel- <strong>en</strong> buiz<strong>en</strong>case’: <strong>zelfregulering</strong> (KLIC) lijkt nu niet voldo<strong>en</strong>de te werk<strong>en</strong>,<br />
<strong>wetgeving</strong> lijkt volg<strong>en</strong>s sommig<strong>en</strong> e<strong>en</strong> betere optie. Of is verbeterde <strong>zelfregulering</strong> e<strong>en</strong><br />
optie?<br />
2. Geschilbeslechting in het notariaat: er is (of was) naast wettelijk tuchtrecht ook e<strong>en</strong><br />
ver<strong>en</strong>igingstuchtrecht.<br />
3. Stroomstoringscijfers in de elektriciteitssector: nu word<strong>en</strong> de gegev<strong>en</strong>s over storing<strong>en</strong><br />
door de sector zelf bijgehoud<strong>en</strong> (Nestor) <strong>en</strong> is er ge<strong>en</strong> objectief toezicht op de juistheid<br />
<strong>van</strong> de data: is overheidsingrijp<strong>en</strong> noodzakelijk of kan de registratie gecertificeerd word<strong>en</strong>?<br />
4. De bouwsector: hier was ‘<strong>zelfregulering</strong>’ in de vorm <strong>van</strong> prijsafsprak<strong>en</strong> <strong>en</strong> werkverdeling<br />
zo ingeburgerd <strong>en</strong> lucratief dat deze zelfs teg<strong>en</strong> <strong>wetgeving</strong> in standhield. Het gaat hier<br />
om e<strong>en</strong> breed terrein, e<strong>en</strong> mogelijke optie is om naar arbitrage bij het bouw<strong>en</strong> voor de<br />
overheid te kijk<strong>en</strong>.<br />
5. Kinderop<strong>van</strong>g: hier is kinderop<strong>van</strong>g is sprake <strong>van</strong> certificering (waarin vele zak<strong>en</strong> zijn<br />
geregeld, <strong>van</strong> arbozak<strong>en</strong> tot het pedagogisch beleid) <strong>en</strong> is e<strong>en</strong> begin gemaakt met alge-<br />
m<strong>en</strong>e voorwaard<strong>en</strong> (in plaats <strong>van</strong> <strong>wetgeving</strong>) waarin allerlei eis<strong>en</strong> word<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>g<strong>en</strong>o-<br />
m<strong>en</strong>. 32<br />
6. De taxi<strong>wetgeving</strong>: taxi’s hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong> op<strong>en</strong>baarvervoersplicht (publiek belang). Hier is<br />
sprake <strong>van</strong> e<strong>en</strong> minder geslaagd <strong>wetgeving</strong>straject. Het is e<strong>en</strong> optie om te bekijk<strong>en</strong> of<br />
<strong>zelfregulering</strong> (e<strong>en</strong> erk<strong>en</strong>ningsregeling) goedkoper is.<br />
7. Ket<strong>en</strong>garantiestelsel <strong>en</strong> voedselveiligheid: in to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>de mate wordt gebruik gemaakt<br />
<strong>van</strong> <strong>zelfregulering</strong> als het gaat om voedselkwaliteit.<br />
32 <strong>E<strong>en</strong></strong> voorbeeld zijn de eis<strong>en</strong> die word<strong>en</strong> gesteld aan het bek<strong>en</strong>dmak<strong>en</strong> <strong>van</strong> het pedagogisch beleid<br />
<strong>en</strong> andere informatie die de ouders bij hun keuze kunn<strong>en</strong> gebruik<strong>en</strong>. Zie<br />
www.ser.nl/_upload/kov_132.pdf voor informatie over de algem<strong>en</strong>e voorwaard<strong>en</strong> in de<br />
kinderop<strong>van</strong>g.
Afbak<strong>en</strong>ing <strong>en</strong> methodiek 25<br />
Uiteindelijk zijn vier cases geselecteerd, namelijk de kabels <strong>en</strong> buiz<strong>en</strong>, stroomstoringscijfers,<br />
kinderop<strong>van</strong>g <strong>en</strong> taxi<strong>wetgeving</strong>. Hierbij zijn de volg<strong>en</strong>de criteria gehanteerd.<br />
1. Geconditioneerde <strong>zelfregulering</strong> kan pas als alternatief voor traditionele <strong>wetgeving</strong> wor-<br />
d<strong>en</strong> beschouwd als wettelijke condities inderdaad ruimte lat<strong>en</strong> voor zelfreguler<strong>en</strong>de activiteit<strong>en</strong>.<br />
Bij de selectie <strong>van</strong> cases is het dus <strong>van</strong> belang dat <strong>zelfregulering</strong> <strong>en</strong> <strong>wetgeving</strong><br />
‘ver uit elkaar ligg<strong>en</strong>’. Aan dit criterium lijkt in alle geselecteerde cases voldaan. 33<br />
2. Spreiding over soort<strong>en</strong> post<strong>en</strong> voor <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong> (dus niet alle<strong>en</strong> cases waarin veel<br />
<strong>kost<strong>en</strong></strong> in de handhaving zitt<strong>en</strong>). Uiteraard is dit criterium op voorhand moeilijk in te<br />
schatt<strong>en</strong>, maar lijkt bij de geselecteerde vier cases sprake <strong>van</strong> voldo<strong>en</strong>de spreiding.<br />
3. Spreiding over verschill<strong>en</strong>de actor<strong>en</strong> die <strong>wetgeving</strong>/<strong>zelfregulering</strong> zijn betrokk<strong>en</strong><br />
(overhed<strong>en</strong>/bedrijv<strong>en</strong>/consum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>). Dit criterium wordt uitgewerkt in tabel 9.<br />
4. Spreiding over de betrokk<strong>en</strong> ministeries. Dit criterium wordt uitgewerkt in tabel 9.<br />
5. Spreiding over de 5 verschill<strong>en</strong>de groep<strong>en</strong> <strong>van</strong> <strong>zelfregulering</strong>sinstrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> (zie tabel 2).<br />
De cases moet<strong>en</strong> bijvoorbeeld niet allemaal geschilbeslechting bevatt<strong>en</strong>. Merk echter op<br />
dat het bij de selectie <strong>van</strong> de cases gaat om die <strong>zelfregulering</strong>sinstrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> die met name<br />
geschikt zijn als alternatief voor <strong>wetgeving</strong>. Het gaat dus om typische ‘geconditioneerde<br />
<strong>zelfregulering</strong>sinstrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>’. Daaronder vall<strong>en</strong> bijvoorbeeld niet: regulering door techniek,<br />
de meeste keurmerk<strong>en</strong> <strong>en</strong> andere op imagoverbetering gestoelde instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>. Dit<br />
criterium wordt uitgewerkt in tabel 9. Ondanks het feit dat het instrum<strong>en</strong>t certificering<br />
twee maal voorkomt, d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> we niet dat dit e<strong>en</strong> probleem is. Certificering is immers e<strong>en</strong><br />
instrum<strong>en</strong>t dat relatief vaak binn<strong>en</strong> de overheid wordt gebruikt, omdat het zo goed bij<br />
het ‘conditioner<strong>en</strong>’ <strong>van</strong> <strong>zelfregulering</strong> past. In dat geval kunn<strong>en</strong> de eis<strong>en</strong> (doel<strong>en</strong>) namelijk<br />
door de overheid word<strong>en</strong> gesteld <strong>en</strong> houdt de sector zelf in de gat<strong>en</strong> hoe ze die<br />
invull<strong>en</strong>. Omdat certificering in dit rapport vaker terugkomt, beschrijv<strong>en</strong> we dit instrum<strong>en</strong>t<br />
in box 5.<br />
Box 5: Certificering in het kort<br />
Certificering is het proces waarmee beoordeeld wordt doore<strong>en</strong> onafhankelijke partij of e<strong>en</strong> product,<br />
e<strong>en</strong> di<strong>en</strong>st, e<strong>en</strong> proces of e<strong>en</strong> persoon aan vooraf gespecificeerde eis<strong>en</strong> voldoet. Het certificaat is de<br />
verklaring waarin dit wordt bevestigd.<br />
Als de certificer<strong>en</strong>de instelling e<strong>en</strong> deskundige organisatie is, die onafhankelijk is <strong>van</strong> de aanvragers/houders<br />
<strong>van</strong> het certificaat, kan het word<strong>en</strong> erk<strong>en</strong>d door de Raad voor Accreditatie (RvA). De<br />
RvA is opgericht door de overheid <strong>en</strong> ziet toe op de deskundigheid <strong>en</strong> onafhankelijkheid <strong>van</strong> certificer<strong>en</strong>de<br />
instelling<strong>en</strong>. Als e<strong>en</strong> instelling aan de eis<strong>en</strong> <strong>van</strong> de RvA voldoet, wordt de instelling geaccrediteerd.<br />
Certificering door zo’n instelling wordt dan ook wel certificering onder accreditatie g<strong>en</strong>oemd.<br />
Bron: <strong>SEO</strong>, 2003a, bijlage 11.<br />
33 Bij nader inzi<strong>en</strong> bleek dit in het geval <strong>van</strong> de kinderop<strong>van</strong>g niet het geval, omdat de wettelijke eis<strong>en</strong><br />
de ruimte voor certificering sterk beperk<strong>en</strong>.
26 Hoofdstuk 2<br />
6. Spreiding over het geval waarin <strong>wetgeving</strong> is mislukt/gelukt <strong>en</strong> waarin <strong>zelfregulering</strong> is<br />
mislukt/gelukt. Met de vier cases hebb<strong>en</strong> we op dit punt voldo<strong>en</strong>de spreiding. Dit criterium<br />
wordt uitgewerkt in tabel 9.<br />
De selectie is sam<strong>en</strong>gevat in tabel 9.<br />
Tabel 9: De selectie <strong>van</strong> de cases<br />
Case Criterium 3:<br />
spreiding over<br />
actor<strong>en</strong><br />
Criterium 4:<br />
spreiding over<br />
betrokk<strong>en</strong> ministeries<br />
Criterium 5:<br />
spreiding over<br />
instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
Criterium 6: spreiding<br />
over geslaagde<br />
<strong>en</strong> mislukte<br />
regulering<br />
1. Taxi<strong>wetgeving</strong> All<strong>en</strong> V&W, EZ Erk<strong>en</strong>ningsregeling ‘Mislukte’ <strong>wetgeving</strong><br />
2. Kinderop<strong>van</strong>g All<strong>en</strong> SZW, VWS Vrijwillige certificering<br />
(<strong>en</strong> algem<strong>en</strong>e<br />
voorwaard<strong>en</strong>, standaardregeling)<br />
3. Kabels, buiz<strong>en</strong> Direct: bedrijv<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> leiding<strong>en</strong><br />
4. Stroomstoringscijfers<br />
Bron: <strong>SEO</strong>.<br />
<strong>en</strong> overheid<br />
Direct: bedrijv<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> overheid<br />
Indirect: consum<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
Zelfregulering die<br />
uitgebreid gaat word<strong>en</strong><br />
EZ, V&W Protocol ‘Mislukte’ <strong>zelfregulering</strong><br />
EZ (incl. DTe) Normering <strong>en</strong> ver- Op hand<strong>en</strong> zijnde<br />
plichte of vrijwillige<br />
certificering<br />
<strong>zelfregulering</strong><br />
In de hoofdstukk<strong>en</strong> 3 tot <strong>en</strong> met 6 zull<strong>en</strong> de vier cases word<strong>en</strong> besprok<strong>en</strong>. Eerste uitgangspunt<br />
hierbij is tabel 3, het g<strong>en</strong>erieke KBA kader. T<strong>en</strong> tweede di<strong>en</strong>t tabel 8 (zie pagina 22-23<br />
<strong>van</strong> dit rapport) met de reeds op basis <strong>van</strong> de literatuur gevond<strong>en</strong> <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong><br />
<strong>zelfregulering</strong> als uitgangspunt. In elk hoofdstuk dat e<strong>en</strong> case beschrijft, kom<strong>en</strong> de volg<strong>en</strong>de<br />
onderdel<strong>en</strong> aan bod:<br />
− Inleiding;<br />
− Beschrijving <strong>van</strong> het nul- <strong>en</strong> projectalternatief;<br />
− De <strong>kost<strong>en</strong></strong>- <strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong>post<strong>en</strong> (de effect<strong>en</strong>), ev<strong>en</strong>tueel ook beschrev<strong>en</strong> voor de verschil-<br />
l<strong>en</strong>de actor<strong>en</strong>;<br />
− T<strong>en</strong>tatieve conclusies.
3 Case Taximarkt<br />
3.1 Inleiding<br />
Er is de laatste jar<strong>en</strong> veel te do<strong>en</strong> geweest over het taxivervoer in Nederland. Eind jar<strong>en</strong><br />
neg<strong>en</strong>tig leidde de herzi<strong>en</strong>ing <strong>van</strong> de Wet op het person<strong>en</strong>vervoer, waar de taxibranche<br />
onder valt, tot veel ophef <strong>en</strong> zelfs tot e<strong>en</strong> ware taxi-oorlog in de hoofdstad. Het op<strong>en</strong>brek<strong>en</strong><br />
<strong>van</strong> de markt om zo meer m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> in de taxi te krijg<strong>en</strong>, was volg<strong>en</strong>s vel<strong>en</strong> niet de juiste weg.<br />
Ondanks deze protest<strong>en</strong> trad op 1 januari 2000 toch de ‘nieuwe’ wet in werking. Hiermee<br />
kwam<strong>en</strong> de vaste prijz<strong>en</strong>, het vergunning<strong>en</strong>stelsel <strong>en</strong> de vervoersgebied<strong>en</strong> (geleidelijk) te<br />
vervall<strong>en</strong>. De taximarkt zou zo e<strong>en</strong> echte markt moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong>, waar vraag <strong>en</strong> aanbod de<br />
prijs zoud<strong>en</strong> bepal<strong>en</strong>. Het teg<strong>en</strong>overgestelde bleek echter te gebeur<strong>en</strong>. Zo leidde de nieuwe<br />
wet er toe dat met name de grote sted<strong>en</strong> overspoeld werd<strong>en</strong> met chauffeurs die de weg niet<br />
k<strong>en</strong>d<strong>en</strong>, hoge <strong>en</strong> ondoorzichtige prijz<strong>en</strong> rek<strong>en</strong>d<strong>en</strong>, soms nauwelijks Nederlands sprak<strong>en</strong>, in<br />
ongekeurde auto’s rondred<strong>en</strong> etc. Vandaag de dag zijn deze problem<strong>en</strong> nog (steeds) niet<br />
verholp<strong>en</strong>.<br />
De g<strong>en</strong>oemde problem<strong>en</strong> betreff<strong>en</strong> overig<strong>en</strong>s hoofdzakelijk de zog<strong>en</strong>aamde straattaxi, de<br />
taxi die de consum<strong>en</strong>t op straat aanhoudt, <strong>en</strong> dan met name in de vier grote sted<strong>en</strong>. De<br />
andere vorm<strong>en</strong> <strong>van</strong> taxivervoer, contractvervoer <strong>en</strong> collectief vraagafhankelijk vervoer<br />
(CVV) k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> deze problem<strong>en</strong> niet. De red<strong>en</strong> hiervoor is tweeledig: (1) in het contractvervoer<br />
<strong>en</strong> CVV zijn grotere taxibedrijv<strong>en</strong> actief, die wel volg<strong>en</strong>s de gestelde regels werk<strong>en</strong>,<br />
<strong>en</strong> (2) deze taxibedrijv<strong>en</strong> concurrer<strong>en</strong> al jar<strong>en</strong> onderling bij het afsluit<strong>en</strong> <strong>van</strong> vervoers-<br />
contract<strong>en</strong> met bijvoorbeeld geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong>.<br />
De gerez<strong>en</strong> problem<strong>en</strong> met het invoer<strong>en</strong> <strong>van</strong> de nieuwe wet hebb<strong>en</strong> er toe geleid dat het<br />
imago <strong>van</strong> de taxibranche de afgelop<strong>en</strong> jar<strong>en</strong> sterk verslechterd is. Mede hierdoor is de doelstelling<br />
<strong>van</strong> de wet – meer gebruik <strong>van</strong> de taxi als alternatief voor de eig<strong>en</strong> auto – dan ook<br />
niet gehaald. Er wordt zelfs iets minder gebruik gemaakt <strong>van</strong> de taxi in de jar<strong>en</strong> sinds 1999. 34<br />
Om de doelstelling toch te hal<strong>en</strong> <strong>en</strong> de onderlinge concurr<strong>en</strong>tie te bevorder<strong>en</strong>, zijn de afge-<br />
lop<strong>en</strong> jar<strong>en</strong> allerlei aanvull<strong>en</strong>de maatregel<strong>en</strong> g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> <strong>en</strong> staat er ook nog e<strong>en</strong> aantal op stapel.<br />
Het mag duidelijk zijn dat dit alles veel (extra) <strong>kost<strong>en</strong></strong> met zich mee heeft gebracht. Deze<br />
<strong>kost<strong>en</strong></strong> zoud<strong>en</strong> wellicht niet gemaakt zijn indi<strong>en</strong> de taxibranche de mogelijkhed<strong>en</strong> <strong>van</strong> zelfre-<br />
gulering had b<strong>en</strong>ut die de nieuwe wet biedt. In deze case wordt daarom gekek<strong>en</strong> of met <strong>zelfregulering</strong><br />
de gestelde doel<strong>en</strong> bij het straattaxi vervoer beter gerealiseerd hadd<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong><br />
34 B&A Groep, 2003.<br />
27
28 Hoofdstuk 3<br />
word<strong>en</strong> <strong>en</strong> welke verschill<strong>en</strong> er zijn tuss<strong>en</strong> <strong>zelfregulering</strong> <strong>en</strong> <strong>wetgeving</strong> in term<strong>en</strong> <strong>van</strong> <strong>kost<strong>en</strong></strong><br />
<strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong>.<br />
3.2 Beschrijving <strong>van</strong> het nul- <strong>en</strong> projectalternatief<br />
Om tot e<strong>en</strong> goede KBA te kom<strong>en</strong> zijn e<strong>en</strong> nul- <strong>en</strong> projectalternatief opgesteld. In de case<br />
wordt <strong>van</strong> het onderstaande nul- <strong>en</strong> projectalternatief uitgegaan.<br />
Nulalternatief Projectalternatief<br />
Huidige wettelijke regeling<br />
Wet op het person<strong>en</strong>vervoer 2000<br />
Controle op handhaving door de Divisie<br />
Vervoer <strong>van</strong> de Inspectie Verkeer <strong>en</strong> Waterstaat<br />
(IVW)<br />
Zelfreguleringalternatief<br />
Erk<strong>en</strong>ningsregeling voor taxibedrijv<strong>en</strong><br />
Controle op handhaving door klacht<strong>en</strong>regeling<br />
35<br />
De veronderstelde erk<strong>en</strong>ningsregeling in het projectalternatief houdt, in het kort, het volg<strong>en</strong>de<br />
in:<br />
- Herk<strong>en</strong>baar erk<strong>en</strong>ningstek<strong>en</strong> op de taxi (bijvoorbeeld e<strong>en</strong> logo, keurmerk, of e<strong>en</strong> opvall<strong>en</strong>de<br />
autokleur);<br />
- Strat<strong>en</strong>k<strong>en</strong>nis;<br />
- Duidelijke, inzichtelijke prijz<strong>en</strong>;<br />
- Nette chauffeurs (Nederlands sprek<strong>en</strong>d, beleefd);<br />
- Beschaafd verkeersgedrag;<br />
- Simpele klacht<strong>en</strong>regeling;<br />
- <strong>E<strong>en</strong></strong> landelijk klacht<strong>en</strong>meldpunt;<br />
- <strong>E<strong>en</strong></strong> Bureau Erk<strong>en</strong>ning <strong>en</strong> Geschill<strong>en</strong> Taxivervoer, dat uitsprak<strong>en</strong> doet over geschill<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
erk<strong>en</strong>ning<strong>en</strong> kan toek<strong>en</strong>n<strong>en</strong> <strong>en</strong> intrekk<strong>en</strong>;<br />
- Op <strong>en</strong> in de auto di<strong>en</strong>t duidelijk te word<strong>en</strong> aangegev<strong>en</strong> wie de chauffeur is, wat zijn<br />
chauffeursnummer is <strong>en</strong> waar m<strong>en</strong> terecht kan met klacht<strong>en</strong>. Door deze gegev<strong>en</strong>s na af-<br />
loop <strong>van</strong> de rit ook op e<strong>en</strong> kaartje te overhandig<strong>en</strong>, verlaagt m<strong>en</strong> de drempel om te kla-<br />
35 Saillant detail is dat er sinds <strong>en</strong>kele maand<strong>en</strong> e<strong>en</strong> tweezijdige geschill<strong>en</strong>commissie is om klacht<strong>en</strong><br />
<strong>van</strong> consum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> over taxi’s te behandel<strong>en</strong> (er is dus al <strong>en</strong>ige <strong>zelfregulering</strong> in de taximarkt).<br />
Dit stelt taxiondernemers in staat op e<strong>en</strong> e<strong>en</strong>voudige wijze te voldo<strong>en</strong> aan hun verplichting op<br />
grond <strong>van</strong> de Wet person<strong>en</strong>vervoer zich bij e<strong>en</strong> onafhankelijke geschill<strong>en</strong>commissie aan te<br />
sluit<strong>en</strong>. De geschill<strong>en</strong>commissie toetst op basis <strong>van</strong> tweezijdige Algem<strong>en</strong>e Voorwaard<strong>en</strong> (AV)<br />
<strong>van</strong> de brancheorganisatie. Kiest e<strong>en</strong> taxiondernemer voor de geschill<strong>en</strong>commissie dan kiest hij<br />
daarmee ook voor deze AV, die inhoudelijk e<strong>en</strong> (lichte) aanvulling vorm<strong>en</strong> op de wettelijke<br />
eis<strong>en</strong>. Voldoet e<strong>en</strong> taxiondernemer op e<strong>en</strong> andere wijze aan g<strong>en</strong>oemde wettelijke verplichting,<br />
dan hoeft hij zich inhoudelijk alle<strong>en</strong> aan de wet te houd<strong>en</strong>.
Case Taximarkt 29<br />
g<strong>en</strong> voor consum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> wordt daarnaast de chauffeur de kans gebod<strong>en</strong> om klant<strong>en</strong> zijn<br />
gegev<strong>en</strong>s te gev<strong>en</strong> voor het geval ze weer gebruik will<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> <strong>van</strong> zijn di<strong>en</strong>st<strong>en</strong>.<br />
Daarnaast geldt dat iedere<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> rijbewijs <strong>en</strong> e<strong>en</strong> gezondheidsverklaring, taxichauffeur<br />
kan word<strong>en</strong>. Dit zijn dezelfde voorwaard<strong>en</strong> als bij de (huidige) <strong>wetgeving</strong>. Omdat de uitgifte<br />
<strong>van</strong> chauffeurspass<strong>en</strong> op dezelfde wijze kan plaatsvind<strong>en</strong> als nu het geval is <strong>en</strong> ook voor<br />
invoering <strong>van</strong> de nieuwe wet reeds het geval was, wordt dit in de KBA buit<strong>en</strong> beschouwing<br />
gelat<strong>en</strong>. Daarnaast word<strong>en</strong> ook de initiële <strong>kost<strong>en</strong></strong> die betrekking hebb<strong>en</strong> op het opzett<strong>en</strong> <strong>van</strong><br />
e<strong>en</strong> Bureau Erk<strong>en</strong>ning <strong>en</strong> Geschill<strong>en</strong> Taxivervoer <strong>en</strong> e<strong>en</strong> Landelijk Klacht<strong>en</strong>meldpunt buit<strong>en</strong><br />
beschouwing gelat<strong>en</strong>, aangezi<strong>en</strong> dit aanpassings<strong>kost<strong>en</strong></strong> betreft. Wel word<strong>en</strong> uiteraard de jaarlijkse<br />
<strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong> deze instanties meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.<br />
Waarom e<strong>en</strong> erk<strong>en</strong>ningsregeling?<br />
Bij deze case is gekoz<strong>en</strong> om e<strong>en</strong> KBA uit te voer<strong>en</strong> die (mislukte) <strong>wetgeving</strong> vergelijkt met<br />
e<strong>en</strong> vorm <strong>van</strong> <strong>zelfregulering</strong> die hetzelfde doel nastreeft. Als nulalternatief is daarom de Wet<br />
op het person<strong>en</strong>vervoer 2000 g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> erk<strong>en</strong>ningsregeling als projectalternatief. Er is<br />
voor deze vorm <strong>van</strong> <strong>zelfregulering</strong> gekoz<strong>en</strong> omdat het de informatieasymmetrie tuss<strong>en</strong> de<br />
consum<strong>en</strong>t <strong>en</strong> de taxionderneming kan oploss<strong>en</strong>. <strong>E<strong>en</strong></strong> consum<strong>en</strong>t weet nu immers in de<br />
meeste gevall<strong>en</strong> niet wat hij kan verwacht<strong>en</strong> als hij e<strong>en</strong> taxi instapt. Door herk<strong>en</strong>baar te mak<strong>en</strong><br />
welke taxi’s aan bepaalde voorwaard<strong>en</strong> voldo<strong>en</strong>, wordt kwaliteit transparanter <strong>en</strong> kan de<br />
informatieasymmetrie word<strong>en</strong> verkleind. Daarnaast kan e<strong>en</strong> goede klacht<strong>en</strong>regeling er toe<br />
leid<strong>en</strong> dat de kwaliteit gewaarborgd blijft.<br />
Verder lijkt op basis <strong>van</strong> de literatuur e<strong>en</strong> erk<strong>en</strong>ningsregeling e<strong>en</strong> geschikte invulling <strong>van</strong><br />
<strong>zelfregulering</strong> in deze sector, omdat alle<strong>en</strong> de onderneming<strong>en</strong> die echt will<strong>en</strong> zull<strong>en</strong> kiez<strong>en</strong><br />
voor deze regulering. Met andere woord<strong>en</strong>, onder de bedrijv<strong>en</strong> die er voor kiez<strong>en</strong> is voldo<strong>en</strong>de<br />
draagvlak. Bij vorm<strong>en</strong> <strong>van</strong> <strong>zelfregulering</strong> die word<strong>en</strong> opgelegd door dan wel word<strong>en</strong><br />
afgesprok<strong>en</strong> in overleg met e<strong>en</strong> branchever<strong>en</strong>iging (zoals bijvoorbeeld e<strong>en</strong> gedragscode of<br />
e<strong>en</strong> conv<strong>en</strong>ant) bestaat de kans dat niet iedere<strong>en</strong> zich er aan zal houd<strong>en</strong>. Zeker in deze<br />
branche is die kans groot: uit onderzoek is geblek<strong>en</strong> dat 75 proc<strong>en</strong>t <strong>van</strong> de taxichauffeurs<br />
zich niet aan de wettelijke hoofdregels houdt. 36 Daarnaast blijft bij e<strong>en</strong> erk<strong>en</strong>ningsregeling de<br />
rest <strong>van</strong> de markt ‘vrij’, <strong>en</strong> valt er dus nog iets te kiez<strong>en</strong> voor de consum<strong>en</strong>t.<br />
3.2.1 Kanttek<strong>en</strong>ing<br />
Als voornaamste red<strong>en</strong> voor het mislukk<strong>en</strong> <strong>van</strong> de <strong>wetgeving</strong>svariant kan g<strong>en</strong>oemd word<strong>en</strong><br />
dat het taxionderneming<strong>en</strong> aan de wil ontbrak zich <strong>van</strong> elkaar te onderscheid<strong>en</strong> <strong>en</strong> (zo) te<br />
36 Prins<strong>en</strong> <strong>en</strong> Visser, 2000, p. 30.
30 Hoofdstuk 3<br />
concurrer<strong>en</strong>. Om aan te gev<strong>en</strong> wat voor <strong>kost<strong>en</strong></strong> het mislukk<strong>en</strong> <strong>van</strong> de wet met zich heeft<br />
meegebracht, wordt de <strong>wetgeving</strong>svariant vergelek<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> <strong>zelfregulering</strong>svariant. In deze<br />
<strong>zelfregulering</strong>svariant word<strong>en</strong> taxibedrijv<strong>en</strong> veel explicieter <strong>en</strong> breder geprikkeld, <strong>en</strong> zull<strong>en</strong><br />
zij naar verwachting wel bereid zijn zich te onderscheid<strong>en</strong> <strong>en</strong> te concurrer<strong>en</strong>. Wellicht kan de<br />
KBA zo nieuwe inzicht<strong>en</strong> bied<strong>en</strong> die taxionderneming<strong>en</strong> de voordel<strong>en</strong> <strong>van</strong> <strong>zelfregulering</strong><br />
do<strong>en</strong> inzi<strong>en</strong>.<br />
Om e<strong>en</strong> zo compleet mogelijk beeld te gev<strong>en</strong>, wordt er in paragraaf 3.4.1 ook ingegaan op<br />
andere vorm<strong>en</strong> <strong>van</strong> regulering. Want hoeveel ook gewonn<strong>en</strong> zou kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> met con-<br />
currer<strong>en</strong>de taxibedrijv<strong>en</strong>, de kans bestaat dat dit nooit zal gebeur<strong>en</strong>. Het lijkt er immers op<br />
dat taxibedrijv<strong>en</strong> zelfs met de huidige stand <strong>van</strong> zak<strong>en</strong> g<strong>en</strong>oeg verdi<strong>en</strong><strong>en</strong>, want initiatiev<strong>en</strong><br />
om de consum<strong>en</strong>t te trekk<strong>en</strong> word<strong>en</strong> (bijna) niet g<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Om de markt toch in goede ban<strong>en</strong><br />
te leid<strong>en</strong> word<strong>en</strong> daarom ook andere reguleringsmogelijkhed<strong>en</strong> beschrev<strong>en</strong>.<br />
3.3 De <strong>kost<strong>en</strong></strong>- <strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong>post<strong>en</strong><br />
In tabel 10 word<strong>en</strong> de effect<strong>en</strong> in kaart gebracht <strong>van</strong> <strong>zelfregulering</strong> in vergelijking met <strong>wetgeving</strong>.<br />
Positieve effect<strong>en</strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong> erk<strong>en</strong>ningsregeling t<strong>en</strong> opzichte <strong>van</strong> <strong>wetgeving</strong> word<strong>en</strong><br />
met het e<strong>en</strong> + tek<strong>en</strong> aangev<strong>en</strong>, negatieve effect<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> – tek<strong>en</strong> <strong>en</strong> de effect<strong>en</strong> die onduidelijk<br />
zijn met e<strong>en</strong> + – tek<strong>en</strong>.<br />
Tabel 10: Overzicht <strong>van</strong> effect<strong>en</strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong> erk<strong>en</strong>ningsregeling t.o.v. <strong>wetgeving</strong><br />
Bat<strong>en</strong> (+) <strong>en</strong> <strong>kost<strong>en</strong></strong> (-) Taxigebruikers Bedrijv<strong>en</strong> Over- Ander<strong>en</strong> Totaal<br />
Bestaand Nieuw Taxi Overig heid<br />
Directe effect<strong>en</strong><br />
Lagere prijz<strong>en</strong>:<br />
- door lagere <strong>kost<strong>en</strong></strong> + +<br />
- door lagere winst<strong>en</strong> + – 0<br />
Meer kwaliteit + +<br />
Extra taxigebruik + + +<br />
Belastingvoordel<strong>en</strong><br />
Indirecte effect<strong>en</strong><br />
– + 0<br />
Vestigingsklimaat<br />
Externe effect<strong>en</strong><br />
+ +<br />
Agressie, uitstoot etc. +– +–<br />
Regulerings<strong>kost<strong>en</strong></strong> – + +<br />
Totaal<br />
Bron: <strong>SEO</strong>.<br />
+ + +– + + +– +<br />
Hieronder word<strong>en</strong> de verschill<strong>en</strong>de effect<strong>en</strong> beschrev<strong>en</strong>.
Case Taximarkt 31<br />
3.3.1 Concurr<strong>en</strong>tie<br />
Eén <strong>van</strong> de doelstelling<strong>en</strong> <strong>van</strong> de nieuwe wet was het bevorder<strong>en</strong> <strong>van</strong> de concurr<strong>en</strong>tie tuss<strong>en</strong><br />
taxionderneming<strong>en</strong>. Dit doel is in de afgelop<strong>en</strong> jar<strong>en</strong> niet bereikt. Of <strong>zelfregulering</strong> wel tot<br />
meer concurr<strong>en</strong>tie tuss<strong>en</strong> taxionderneming<strong>en</strong> zal leid<strong>en</strong>, is moeilijk te bepal<strong>en</strong>. Enerzijds kan<br />
e<strong>en</strong> erk<strong>en</strong>ningsregeling, die er toe leidt dat consum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> vooral gebruik gaan mak<strong>en</strong> <strong>van</strong><br />
erk<strong>en</strong>de taxi’s, zorg<strong>en</strong> voor het ontstaan <strong>van</strong> concurr<strong>en</strong>tie om de consum<strong>en</strong>t. Van de andere<br />
kant kunn<strong>en</strong> onderneming<strong>en</strong>, die aan dezelfde erk<strong>en</strong>ningsregeling ‘meedo<strong>en</strong>’, mededingingsbeperk<strong>en</strong>de<br />
afsprak<strong>en</strong> mak<strong>en</strong>. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> leidt de opstelling <strong>van</strong> taxionderneming<strong>en</strong> die de<br />
laatste jar<strong>en</strong> te zi<strong>en</strong> is, niet tot het idee dat m<strong>en</strong> graag wil concurrer<strong>en</strong>. Ondanks deze kant-<br />
tek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> is hier – t<strong>en</strong>tatief – verondersteld dat <strong>zelfregulering</strong> tot meer concurr<strong>en</strong>tie zal<br />
leid<strong>en</strong>. Concurr<strong>en</strong>tie kan leid<strong>en</strong> tot lagere prijz<strong>en</strong> <strong>en</strong> meer kwaliteit. Op deze effect<strong>en</strong> gaan<br />
we afzonderlijk in.<br />
Lagere prijz<strong>en</strong><br />
Lagere prijz<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> t<strong>en</strong> goede aan de taxigebruiker, maar het maatschappelijk effect hangt<br />
af <strong>van</strong> de oorzaak <strong>van</strong> de lagere prijz<strong>en</strong>. Als de lagere prijz<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>gaan met minder winst<br />
voor taxibedrijv<strong>en</strong>, staat teg<strong>en</strong>over het voordeel voor de gebruiker e<strong>en</strong> ev<strong>en</strong> groot nadeel<br />
voor de bedrijv<strong>en</strong>. Het effect voor Nederland als geheel is dan nul. Het gaat dan om e<strong>en</strong><br />
verdelingseffect. Als de oorzaak <strong>van</strong> de prijsdaling echter e<strong>en</strong> <strong>kost<strong>en</strong></strong>daling is, bijvoorbeeld<br />
omdat de taxibranche efficiënter gaat werk<strong>en</strong>, dan is dit e<strong>en</strong> evid<strong>en</strong>t voordeel voor Neder-<br />
land als geheel. De druk <strong>van</strong> concurr<strong>en</strong>tie op de prijz<strong>en</strong> leidt naar verwachting zowel tot<br />
daling <strong>van</strong> de winst<strong>en</strong> als de <strong>kost<strong>en</strong></strong>.<br />
Kost<strong>en</strong>daling<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> betrekking hebb<strong>en</strong> op verschill<strong>en</strong>de soort<strong>en</strong> <strong>kost<strong>en</strong></strong>. Het kan bijvoorbeeld<br />
gaan om:<br />
- Efficiënter rijd<strong>en</strong> (ritplanning);<br />
- Andere auto’s (betere prijs/kwaliteitsverhouding);<br />
- Lagere schade<strong>kost<strong>en</strong></strong> (door beter rijgedrag). 37<br />
Meer kwaliteit<br />
Bedrijv<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> niet alle<strong>en</strong> concurrer<strong>en</strong> op prijs, maar ook op kwaliteit. De kern <strong>van</strong> de<br />
erk<strong>en</strong>ningsregeling is dat kwaliteit beter zichtbaar (transparanter) wordt. Bedrijv<strong>en</strong> zull<strong>en</strong><br />
tracht<strong>en</strong> om aan de erk<strong>en</strong>ningsregeling te voldo<strong>en</strong> door meer kwaliteit te lever<strong>en</strong>. Dit komt<br />
t<strong>en</strong> goede aan de taxigebruikers.<br />
37 Taxichauffeurs mak<strong>en</strong> nu volg<strong>en</strong>s verzekeringsmaatschappij<strong>en</strong> veel schade (Het Financieel Dagblad,<br />
2003).
32 Hoofdstuk 3<br />
Voor de invoering <strong>van</strong> de nieuwe wet was de kwaliteit <strong>van</strong> het taxivervoer, ondanks hoge<br />
prijz<strong>en</strong>, laag. De verantwoordelijke minister dacht dit teg<strong>en</strong> te kunn<strong>en</strong> gaan door de taximarkt<br />
vrij toegankelijk te mak<strong>en</strong>. To<strong>en</strong>em<strong>en</strong>de concurr<strong>en</strong>tie zou taxionderneming<strong>en</strong> immers<br />
dwing<strong>en</strong> (meer) in te spel<strong>en</strong> op de w<strong>en</strong>s<strong>en</strong> <strong>van</strong> consum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>. Hoewel de nieuwe wet inderdaad<br />
leidde tot toetreding <strong>van</strong> veel nieuwe onderneming<strong>en</strong> tot de markt, lijkt er weinig veranderd.<br />
De gebod<strong>en</strong> kwaliteit is nog steeds laag <strong>en</strong> de prijs is zelfs gesteg<strong>en</strong>. Kortom, de<br />
consum<strong>en</strong>t heeft nog steeds ge<strong>en</strong> keuzemogelijkhed<strong>en</strong>. Wanneer gebruik wordt gemaakt <strong>van</strong><br />
e<strong>en</strong> erk<strong>en</strong>ningsregeling zull<strong>en</strong> de keuzemogelijkhed<strong>en</strong> voor de consum<strong>en</strong>t wel to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>. Dit<br />
omdat m<strong>en</strong> dan in ieder geval al kan kiez<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> e<strong>en</strong> erk<strong>en</strong>de <strong>en</strong> e<strong>en</strong> niet-erk<strong>en</strong>de taxi.<br />
Daarnaast neemt de kwaliteit toe, e<strong>en</strong> erk<strong>en</strong>de taxionderneming di<strong>en</strong>t immers aan bepaalde<br />
eis<strong>en</strong> te voldo<strong>en</strong>, waar andere onderneming<strong>en</strong> (mogelijk) niet voldo<strong>en</strong>.<br />
<strong>E<strong>en</strong></strong> belangrijk aspect <strong>van</strong> de kwaliteit is het imago <strong>van</strong> de taxibranche. Dit is de afgelop<strong>en</strong><br />
jar<strong>en</strong> steeds meer verslechterd. De (gewelddadige) acties <strong>van</strong> Amsterdamse TCA chauffeurs<br />
teg<strong>en</strong> chauffeurs <strong>van</strong> nieuwkomer Taxi Direct <strong>en</strong> de taxioorlog op Schiphol zijn voorbeeld<strong>en</strong><br />
<strong>van</strong> gebeurt<strong>en</strong>iss<strong>en</strong> die het imago hebb<strong>en</strong> verslechterd. Volg<strong>en</strong>s sommige betrokk<strong>en</strong><strong>en</strong> is het<br />
de wet die heeft geleid tot escalatie. Taxionderneming<strong>en</strong> zoud<strong>en</strong> echter ook de hand in eig<strong>en</strong><br />
boezem kunn<strong>en</strong> stek<strong>en</strong> <strong>en</strong> zelf kunn<strong>en</strong> prober<strong>en</strong> om iets aan de situatie te verander<strong>en</strong>.<br />
Meewerk<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> erk<strong>en</strong>ningsregeling zou hierbij e<strong>en</strong> goede stap zijn. Immers, wanneer e<strong>en</strong><br />
aantal onderneming<strong>en</strong> laat zi<strong>en</strong> dat zij staan voor kwaliteit <strong>en</strong> het erk<strong>en</strong>d word<strong>en</strong>, verhog<strong>en</strong><br />
zij de kwaliteit <strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> zij wellicht de rest <strong>van</strong> de branche mee omhoog trekk<strong>en</strong>.<br />
3.3.2 Meer gebruik <strong>van</strong> de taxi<br />
Het doel <strong>van</strong> de taxiwet was om meer person<strong>en</strong> in de taxi te krijg<strong>en</strong> die anders gebruik zoud<strong>en</strong><br />
mak<strong>en</strong> <strong>van</strong> de auto. Dit doel is niet echter bereikt, het taxigebruik is t<strong>en</strong> opzichte <strong>van</strong><br />
1999 zelfs iets afg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. 38 De verklaring hiervoor is waarschijnlijk dat consum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> niet<br />
wet<strong>en</strong> wat ze kunn<strong>en</strong> verwacht<strong>en</strong> als ze e<strong>en</strong> taxi instapp<strong>en</strong> <strong>en</strong> het (verslechter<strong>en</strong>de) imago<br />
<strong>van</strong> de taxibranche vrez<strong>en</strong>. Wanneer m<strong>en</strong> gebruik zou mak<strong>en</strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong> erk<strong>en</strong>ningsregeling<br />
zoud<strong>en</strong> beide problem<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> oploss<strong>en</strong>.<br />
De erk<strong>en</strong>ningsregeling impliceert e<strong>en</strong> kwaliteitsimpuls die vraagverhog<strong>en</strong>d kan werk<strong>en</strong>. <strong>E<strong>en</strong></strong><br />
gemakkelijk te herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> erk<strong>en</strong>de taxi biedt de consum<strong>en</strong>t immers de zekerheid dat er aan<br />
bepaalde eis<strong>en</strong> voldaan wordt, waardoor m<strong>en</strong> eerder g<strong>en</strong>eigd zal zijn e<strong>en</strong> straattaxi te ne-<br />
38 B&A Groep, 2003.
Case Taximarkt 33<br />
m<strong>en</strong>. 39 Het bied<strong>en</strong> <strong>van</strong> ‘zekerheid’ zal meer klant<strong>en</strong> trekk<strong>en</strong> <strong>en</strong> tegelijkertijd het imago <strong>van</strong> de<br />
taxibranche t<strong>en</strong> goede kom<strong>en</strong>. De extra ritt<strong>en</strong> vorm<strong>en</strong> zowel voor de reizigers als voor de<br />
taxibedrijv<strong>en</strong> e<strong>en</strong> voordeel. Daarom is er bij deze post<strong>en</strong> e<strong>en</strong> + in de KBA opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.<br />
3.3.3 Belastingvoordeel<br />
Wetgeving is in deze case ‘verzacht’ door het bied<strong>en</strong> <strong>van</strong> belastingvoordeel. Zo biedt de Wet<br />
op het Person<strong>en</strong>vervoer bijvoorbeeld de mogelijkheid om <strong>kost<strong>en</strong></strong> die gemaakt zijn voor de<br />
financiering <strong>van</strong> oude vergunning<strong>en</strong> versneld af te schrijv<strong>en</strong> <strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> taxionderneming<strong>en</strong><br />
ook de Belasting <strong>van</strong> Person<strong>en</strong>auto’s <strong>en</strong> Motorrijwiel<strong>en</strong> (BPM) terugvorder<strong>en</strong>. De hier veronderstelde<br />
erk<strong>en</strong>ningsregeling biedt deze mogelijkheid niet. De post is daarom opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong><br />
in de KBA, als extra <strong>kost<strong>en</strong></strong> voor bedrijv<strong>en</strong> <strong>en</strong> (ev<strong>en</strong> grote) extra belasting<strong>bat<strong>en</strong></strong> voor de<br />
overheid. Overig<strong>en</strong>s kan het belastingvoordeel bij de invoering <strong>van</strong> <strong>zelfregulering</strong> ook word<strong>en</strong><br />
gehandhaafd. In dat geval wordt het beeld voor de taxibranche gunstiger <strong>en</strong> voor de<br />
overheid (lees: de belastingbetalers) ongunstiger.<br />
3.3.4 Vestigingsklimaat<br />
Wanneer e<strong>en</strong> stad (of e<strong>en</strong> land) beschikt over e<strong>en</strong> slecht functioner<strong>en</strong>de taxidi<strong>en</strong>st kan dit de<br />
vestiging <strong>van</strong> bedrijv<strong>en</strong> negatief beïnvloed<strong>en</strong>. Immers, als bezoekers niet op e<strong>en</strong> prettige,<br />
luxueuze wijze het bedrijf kunn<strong>en</strong> bereik<strong>en</strong>, dan gaat dat ook t<strong>en</strong> koste <strong>van</strong> de goede naam<br />
<strong>van</strong> dat bedrijf. Ook voor het managem<strong>en</strong>t <strong>van</strong> het bedrijf kan taxivervoer <strong>van</strong> belang zijn.<br />
Als het vestigingsklimaat verbetert, kom<strong>en</strong> er meer <strong>en</strong>/of productievere bedrijv<strong>en</strong> <strong>en</strong> treedt<br />
er e<strong>en</strong> positief effect op.<br />
3.3.5 Externe effect<strong>en</strong><br />
Met <strong>en</strong>ige regelmaat zijn er bericht<strong>en</strong> in de media versch<strong>en</strong><strong>en</strong> dat er sprake is <strong>van</strong> agressie<br />
tuss<strong>en</strong> taxichauffeurs. Iedere<strong>en</strong> k<strong>en</strong>t de krant<strong>en</strong>kopp<strong>en</strong> over de ‘taxioorlog<strong>en</strong>’ wel. Deze<br />
agressie br<strong>en</strong>gt vele maatschappelijke <strong>kost<strong>en</strong></strong> met zich mee. Zo wordt t<strong>en</strong> eerste het imago<br />
<strong>van</strong> de taxibranche aangetast <strong>en</strong> zull<strong>en</strong> er daardoor minder m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> gebruik will<strong>en</strong> mak<strong>en</strong><br />
<strong>van</strong> de taxi. T<strong>en</strong> tweede zull<strong>en</strong> minder m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> bereid zijn om taxichauffeur te word<strong>en</strong>. Dit<br />
kan er toe leid<strong>en</strong> dat alle<strong>en</strong> e<strong>en</strong> bepaald slag m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> er voor kiest om chauffeur te word<strong>en</strong>.<br />
39 De Utrechtse Taxic<strong>en</strong>trale (UTC) heeft met haar actie “Betaal nooit meer dan €9,50 voor e<strong>en</strong><br />
stadsrit” al heel wat extra klant<strong>en</strong> getrokk<strong>en</strong>, omdat het de zekerheid <strong>van</strong> e<strong>en</strong> vaste prijs biedt.<br />
(Ministerie <strong>van</strong> Verkeer <strong>en</strong> Waterstaat, 2003).
34 Hoofdstuk 3<br />
Of e<strong>en</strong> erk<strong>en</strong>ningsregeling tot minder agressie zal leid<strong>en</strong>, is maar de vraag. Wanneer de taxi-<br />
branche voor e<strong>en</strong> nieuwe aanpak kiest <strong>en</strong> op<strong>en</strong> staat voor nieuwe ding<strong>en</strong> zal er wellicht minder<br />
agressie zijn. M<strong>en</strong> kan zich echter in de huidige situatie ook voorstell<strong>en</strong> dat taxionder-<br />
neming<strong>en</strong> die kiez<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> erk<strong>en</strong>ningsregeling onheus word<strong>en</strong> bejeg<strong>en</strong>d door hun collegae,<br />
omdat zij brek<strong>en</strong> met de oude manier <strong>van</strong> ondernem<strong>en</strong>.<br />
Wanneer er meer m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> gebruik gaan mak<strong>en</strong> <strong>van</strong> de taxi in plaats <strong>van</strong> zelf met de auto te<br />
gaan, zal dit de uitstoot <strong>van</strong> schadelijke stoff<strong>en</strong> do<strong>en</strong> afnem<strong>en</strong>. Immers, wanneer m<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
eig<strong>en</strong> auto voor de deur heeft, zal m<strong>en</strong> deze eerder gebruik<strong>en</strong> dan wanneer m<strong>en</strong> e<strong>en</strong> taxi<br />
moet bestell<strong>en</strong> voor hetzelfde ritje. Al met al zull<strong>en</strong> er zo minder kilometers met de auto<br />
word<strong>en</strong> afgelegd <strong>en</strong> zal er minder druk op het milieu gelegd wordt. Of <strong>zelfregulering</strong> leidt tot<br />
minder gebruik <strong>van</strong> de auto dan <strong>wetgeving</strong>, of juist omgekeerd is alle<strong>en</strong> nauwelijks te bepa -<br />
l<strong>en</strong>. Daarom is er in de KBA e<strong>en</strong> + – opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> bij deze post.<br />
Wanneer er meer m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> gebruik gaan mak<strong>en</strong> <strong>van</strong> de taxi in plaats <strong>van</strong> e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> auto,<br />
scheelt dit in het aantal parkeerplaats<strong>en</strong> die nodig zijn in e<strong>en</strong> stad. En wanneer er minder<br />
parkeerplaats<strong>en</strong> nodig zijn is er meer ruimte voor andere ding<strong>en</strong>, zoals bijvoorbeeld speelplaats<strong>en</strong>,<br />
meer gro<strong>en</strong> of fiets<strong>en</strong>stalling<strong>en</strong>. Of <strong>zelfregulering</strong> e<strong>en</strong> betere vorm <strong>van</strong> regulering is<br />
dan <strong>wetgeving</strong> in deze kwestie is moeilijk in te schatt<strong>en</strong>, daarom is er e<strong>en</strong> + – tek<strong>en</strong> geplaatst<br />
in de KBA.<br />
Hieruit kan word<strong>en</strong> geconcludeerd dat het bij de externe effect<strong>en</strong> niet mogelijk is om in te<br />
schatt<strong>en</strong> of het per saldo om positieve of negatieve effect<strong>en</strong> gaat.<br />
3.3.6 Regulerings<strong>kost<strong>en</strong></strong><br />
Als <strong>wetgeving</strong> wordt ver<strong>van</strong>g<strong>en</strong> door <strong>zelfregulering</strong>, vervall<strong>en</strong> de regulerings<strong>kost<strong>en</strong></strong> voor de<br />
overheid voor e<strong>en</strong> groot deel <strong>en</strong> kom<strong>en</strong> de <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong> de regulering voor rek<strong>en</strong>ing <strong>van</strong> de<br />
betrokk<strong>en</strong> sector. Zoals hieronder duidelijk wordt, zijn de extra regulerings<strong>kost<strong>en</strong></strong> voor de<br />
taxibranche kleiner dan de aan<strong>van</strong>kelijke regulerings<strong>kost<strong>en</strong></strong> voor de overheid. Per saldo<br />
treedt daardoor e<strong>en</strong> positief welvaartseffect op. 40 Het gaat om de volg<strong>en</strong>de soort<strong>en</strong> <strong>kost<strong>en</strong></strong>:<br />
- Totstandkoming<strong>kost<strong>en</strong></strong>. Het traject om e<strong>en</strong> wet aan te pass<strong>en</strong>, zoals gebeurd is met de Wet<br />
op het person<strong>en</strong>vervoer, neemt vaak veel tijd in beslag. Bij <strong>zelfregulering</strong> zijn de <strong>kost<strong>en</strong></strong><br />
<strong>van</strong> het opstell<strong>en</strong> <strong>van</strong> regels naar verwachting dus minder groot. Bij e<strong>en</strong> vorm <strong>van</strong> <strong>zelfregulering</strong><br />
als de beschrev<strong>en</strong> erk<strong>en</strong>ningsregeling gaat het om relatief e<strong>en</strong>voudige regels die<br />
40 Kost<strong>en</strong> voor de overheid leid<strong>en</strong> bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> tot extra welvaartsverliez<strong>en</strong>. De <strong>kost<strong>en</strong></strong> word<strong>en</strong> betaald<br />
uit belasting<strong>en</strong>. Belastingheffing leidt tot ‘vervorming<strong>en</strong>’ in de economie die de welvaart verlag<strong>en</strong>,<br />
zoals hoge arbeids<strong>kost<strong>en</strong></strong>. Zie verder paragraaf 7.1, conclusie 3.
Case Taximarkt 35<br />
gemakkelijker uitvoerbaar zijn <strong>en</strong> bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> op meer draagvlak in de sector mog<strong>en</strong> reke-<br />
n<strong>en</strong>. Daarom kost het veel minder tijd <strong>en</strong> m<strong>en</strong>skracht om regels op te stell<strong>en</strong> <strong>en</strong> uit te<br />
voer<strong>en</strong> dan bij <strong>wetgeving</strong>.<br />
- Naleving<strong>kost<strong>en</strong></strong>. Gezi<strong>en</strong> de nogal negatieve houding <strong>van</strong> de taxibranche t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> <strong>van</strong><br />
overheidsbemoei<strong>en</strong>is, zull<strong>en</strong> onderneming<strong>en</strong> waarschijnlijk eerder bereid zijn zich aan<br />
door h<strong>en</strong>zelf opgestelde regels houd<strong>en</strong>. De naleving<strong>kost<strong>en</strong></strong> zull<strong>en</strong> daardoor bij <strong>zelfregulering</strong><br />
lager uitvall<strong>en</strong>. Daarnaast biedt de in het projectalternatief opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> klacht<strong>en</strong>regeling<br />
e<strong>en</strong> gemakkelijke manier om chauffeurs op naleving te controler<strong>en</strong>. Het is immers<br />
goedkoper om via consum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>klacht<strong>en</strong> chauffeurs te controler<strong>en</strong> op naleving dan door<br />
zo’n 40 inspecteurs <strong>van</strong> de IVW die nu dagelijks controles uitvoer<strong>en</strong> op naleving <strong>van</strong> de<br />
wet. Deze manier <strong>van</strong> controle is overig<strong>en</strong>s niet alle<strong>en</strong> kostbaar, m<strong>en</strong> kan ook vraagtek<strong>en</strong>s<br />
zett<strong>en</strong> bij de effectiviteit er<strong>van</strong>. Chauffeurs kunn<strong>en</strong> immers door middel <strong>van</strong> mobilofoons<br />
of telefoons direct hun collegae waarschuw<strong>en</strong> wanneer e<strong>en</strong> controleur <strong>van</strong> de IVW ver-<br />
schijnt. Deg<strong>en</strong><strong>en</strong> die niet aan de regels voldo<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> zo direct verdwijn<strong>en</strong>, waardoor<br />
alle<strong>en</strong> chauffeurs over blijv<strong>en</strong> die wel aan de regels voldo<strong>en</strong>.<br />
- Aanpassings<strong>kost<strong>en</strong></strong>. Voor aanpassings<strong>kost<strong>en</strong></strong> geldt hetzelfde als bij de totstandkomings<strong>kost<strong>en</strong></strong>.<br />
Wanneer geconstateerd wordt dat bepaalde factor<strong>en</strong> in de erk<strong>en</strong>ningsregeling niet<br />
meer voldo<strong>en</strong>, dan zal het minder tijd <strong>en</strong> inspanning <strong>kost<strong>en</strong></strong> om deze aan te pass<strong>en</strong> dan<br />
wanneer het e<strong>en</strong> wettelijke regeling betreft.<br />
3.3.7 Totaalbeeld<br />
Het totaal <strong>van</strong> de verschill<strong>en</strong>de effect<strong>en</strong> in tabel 10 is steeds positief of nul, behalve bij de<br />
externe effect<strong>en</strong>, waar onzekerheid bestaat. Naar verwachting zijn de externe effect<strong>en</strong> echter<br />
relatief klein in vergelijking met de directe effect<strong>en</strong> (lagere <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> meer kwaliteit). Daarom<br />
verwacht<strong>en</strong> we dat het totale welvaartseffect positief is.<br />
Het draagvlak voor e<strong>en</strong> maatregel wordt doorgaans sterk bepaald door de effect<strong>en</strong> er<strong>van</strong><br />
voor verschill<strong>en</strong>de (belang<strong>en</strong>)groep<strong>en</strong> in de sam<strong>en</strong>leving. Uit tabel 10 blijkt dat alle onderscheid<strong>en</strong><br />
groep<strong>en</strong> er op vooruit gaan, behalve misschi<strong>en</strong> de taxibranche: daar is het effect<br />
opgebouwd uit positieve <strong>en</strong> negatieve aspect<strong>en</strong>, waar<strong>van</strong> het saldo onduidelijk is. Positief<br />
voor de branche is e<strong>en</strong> groter gebruik <strong>van</strong> de taxi. Negatief zijn mogelijk lagere winst<strong>en</strong><br />
onder invloed <strong>van</strong> meer concurr<strong>en</strong>tie, het mogelijk wegvall<strong>en</strong> <strong>van</strong> belastingvoordel<strong>en</strong> <strong>en</strong> de<br />
extra regulerings<strong>kost<strong>en</strong></strong> voor de branche. Overig<strong>en</strong>s kunn<strong>en</strong> bij de vormgeving <strong>van</strong> de maatregel<br />
andere keuzes word<strong>en</strong> gemaakt dan hier verondersteld, bijvoorbeeld t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> <strong>van</strong><br />
het wegvall<strong>en</strong> <strong>van</strong> belastingvoordel<strong>en</strong>.
36 Hoofdstuk 3<br />
Monetarisering<br />
Gezi<strong>en</strong> de grote onzekerhed<strong>en</strong> die bestaan rond het effect <strong>van</strong> <strong>zelfregulering</strong> op zak<strong>en</strong> als<br />
concurr<strong>en</strong>tie, agressie <strong>en</strong> het vestigingsklimaat, is het niet mogelijk geblek<strong>en</strong> de verschill<strong>en</strong>de<br />
effect<strong>en</strong> in geld uit te drukk<strong>en</strong>. De functie <strong>van</strong> deze KBA is dan ook met name om inzichte-<br />
lijk te mak<strong>en</strong> <strong>en</strong> te objectiver<strong>en</strong> welke effect<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> optred<strong>en</strong>, of deze effect<strong>en</strong> bijdrag<strong>en</strong><br />
aan de Nederlandse welvaart of dat zij slechts de verdeling binn<strong>en</strong> Nederland betreff<strong>en</strong>, <strong>en</strong><br />
waar lacunes in de bestaande k<strong>en</strong>nis aanwezig zijn.<br />
3.4 T<strong>en</strong>tatieve conclusies<br />
De drie belangrijkste conclusies zijn:<br />
1. Het maatschappelijke welvaartseffect <strong>van</strong> <strong>zelfregulering</strong> in de taxibranche lijkt positief te<br />
zijn. Door meer concurr<strong>en</strong>tie kunn<strong>en</strong> de <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong> taxirit dal<strong>en</strong> <strong>en</strong> kan de kwaliteit<br />
hoger word<strong>en</strong>. Dit leidt tev<strong>en</strong>s tot meer taxigebruik.<br />
2. De positieve effect<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> vooral t<strong>en</strong> goede aan de taxigebruikers. Of de taxibranche<br />
ook profiteert, is onduidelijk. Wel is helder dat dit mede afhangt <strong>van</strong> flanker<strong>en</strong>d beleid,<br />
zoals het al dan niet handhav<strong>en</strong> <strong>van</strong> bestaande belastingvoordel<strong>en</strong>.<br />
3. Het blijkt niet mogelijk om de om<strong>van</strong>g <strong>van</strong> de verschill<strong>en</strong>de <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong> te<br />
kwantificer<strong>en</strong>, als gevolg <strong>van</strong> aanzi<strong>en</strong>lijke onzekerheid over de om<strong>van</strong>g <strong>van</strong> de effect<strong>en</strong><br />
<strong>van</strong> <strong>zelfregulering</strong>.<br />
Uit deze KBA komt naar vor<strong>en</strong> dat het projectalternatief <strong>van</strong> <strong>zelfregulering</strong> duidelijke voordel<strong>en</strong><br />
heeft t<strong>en</strong> opzichte <strong>van</strong> het nulalternatief <strong>van</strong> <strong>wetgeving</strong>. Het nulalternatief scoort zelfs<br />
op ge<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele post beter dan het projectalternatief.<br />
De voordel<strong>en</strong> <strong>van</strong> <strong>zelfregulering</strong> kom<strong>en</strong> met name tot uiting bij de post<strong>en</strong>: meer kwaliteit,<br />
beter imago, meer gebruik taxi <strong>en</strong> de regulerings<strong>kost<strong>en</strong></strong>. Deze voordel<strong>en</strong> zijn ook gemakke-<br />
lijk te bered<strong>en</strong>er<strong>en</strong>, immers wanneer taxionderneming<strong>en</strong> zich gaan onderscheid<strong>en</strong> door meer<br />
kwaliteit te bied<strong>en</strong>, zal hun imago verbeter<strong>en</strong> <strong>en</strong> het gebruik <strong>van</strong> de taxi to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>. Daar-<br />
naast leidt <strong>zelfregulering</strong> tot minder regulerings<strong>kost<strong>en</strong></strong> doordat er vooral lagere handhavings<strong>kost<strong>en</strong></strong>,<br />
totstandkomings<strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> aanpassings<strong>kost<strong>en</strong></strong> gemaakt zull<strong>en</strong> hoev<strong>en</strong> word<strong>en</strong>.<br />
Ondanks alle pluspunt<strong>en</strong> die <strong>zelfregulering</strong> in deze case lijkt te bied<strong>en</strong>, is het waarschijnlijk<br />
niet de meest efficiënte <strong>en</strong> effectieve manier <strong>van</strong> regulering. Dit omdat m<strong>en</strong> (grote) vraagte-<br />
k<strong>en</strong>s kan zett<strong>en</strong> bij de bereidheid <strong>van</strong> taxionderneming<strong>en</strong> om tot <strong>zelfregulering</strong> (<strong>en</strong> daarmee<br />
concurr<strong>en</strong>tie) over te gaan. Er kan dus gesteld word<strong>en</strong> dat de in deze case besprok<strong>en</strong> alter-
Case Taximarkt 37<br />
natiev<strong>en</strong> beide niet zo effectief zijn als m<strong>en</strong> zou will<strong>en</strong>. Sommig<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> hierin e<strong>en</strong> bewijs<br />
voor het feit dat de overheid te veel vast zou houd<strong>en</strong> aan de (verme<strong>en</strong>de) maakbaarheid <strong>van</strong><br />
de sam<strong>en</strong>leving, <strong>en</strong> dat de beste regulering wellicht ge<strong>en</strong> regulering is.<br />
3.4.1 Andere reguleringsopties<br />
Uit de KBA komt naar vor<strong>en</strong> dat het <strong>zelfregulering</strong>alternatief duidelijke voordel<strong>en</strong> heeft t<strong>en</strong><br />
opzichte <strong>van</strong> het <strong>wetgeving</strong>salternatief. Tot op hed<strong>en</strong> is echter niet geblek<strong>en</strong> dat de branche<br />
de wil <strong>en</strong> de mogelijkhed<strong>en</strong> heeft om e<strong>en</strong> erk<strong>en</strong>ningsregeling of andere vorm <strong>van</strong> zelfregule-<br />
ring <strong>van</strong> de grond te till<strong>en</strong> <strong>en</strong> uit te voer<strong>en</strong>. Daarom besprek<strong>en</strong> we tot slot in het kort e<strong>en</strong><br />
andere vorm <strong>van</strong> <strong>wetgeving</strong>, maar dan e<strong>en</strong> zeer strikte <strong>wetgeving</strong> zoals bijvoorbeeld in<br />
Lond<strong>en</strong> wordt toegepast.<br />
Bij het wettelijk reguler<strong>en</strong> <strong>van</strong> de taxibranche naar Lond<strong>en</strong>’s voorbeeld word<strong>en</strong> e<strong>en</strong> zeer<br />
breed palet aan eis<strong>en</strong> gesteld aan de taxi (bijvoorbeeld m.b.t. het aantal taxi’s, chauffeurseis<strong>en</strong>,<br />
prijsstelling, zonesysteem <strong>en</strong> consum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>informatie). Zo mag m<strong>en</strong> onder de 21 jaar<br />
ge<strong>en</strong> taxichauffeur word<strong>en</strong>, <strong>en</strong> moet de (pot<strong>en</strong>tiële) chauffeur e<strong>en</strong> speciale taxichauffeurstest<br />
af hebb<strong>en</strong> gelegd <strong>en</strong> e<strong>en</strong> strat<strong>en</strong>k<strong>en</strong>nistest (the Knowledge) hebb<strong>en</strong> gehaald. Verder zijn de lokale<br />
autoriteit<strong>en</strong> bevoegd om het aantal taxi’s binn<strong>en</strong> de eig<strong>en</strong> gebied<strong>en</strong> vast te stell<strong>en</strong>, zijn zij<br />
bevoegd prijz<strong>en</strong> vast te stell<strong>en</strong>, alsmede toelatingseis<strong>en</strong> tot het beroep <strong>van</strong> taxichauffeur/taxiondernemer.<br />
Daarnaast zijn de Lond<strong>en</strong>se taxi’s gehoud<strong>en</strong> aan str<strong>en</strong>ge modelvoor-<br />
schrift<strong>en</strong> (the black cab) <strong>en</strong> is er scholing op het gebied <strong>van</strong> strat<strong>en</strong>k<strong>en</strong>nis. Ondanks het feit<br />
dat door dit overheidsingrijp<strong>en</strong> de vrije werking <strong>van</strong> de markt zeer sterk wordt ingeperkt, is<br />
er nog wel <strong>en</strong>igszins sprake <strong>van</strong> marktwerking. Alle taxichauffeurs zijn tev<strong>en</strong>s taxionderne-<br />
mer. De maximumtariev<strong>en</strong> word<strong>en</strong> vastgesteld voor de vervoersgebied<strong>en</strong> <strong>en</strong> zijn dus in<br />
principe ‘onderhandelbaar’ tuss<strong>en</strong> klant <strong>en</strong> chauffeur. Indi<strong>en</strong> de taxi reizigers vervoert naar<br />
e<strong>en</strong> bestemming buit<strong>en</strong> het vervoersgebied zijn de prijz<strong>en</strong> vrij.<br />
<strong>E<strong>en</strong></strong> consum<strong>en</strong>t weet in Lond<strong>en</strong> wat hij kan verwacht<strong>en</strong> als hij e<strong>en</strong> taxi instapt. Doordat de<br />
consum<strong>en</strong>t weet aan welke voorwaard<strong>en</strong> de taxi’s voldo<strong>en</strong> wordt de kwaliteit transparanter<br />
<strong>en</strong> wordt de informatieasymmetrie verkleind. Over het geheel g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> wordt volg<strong>en</strong>s door<br />
EIM aangehaalde deskundig<strong>en</strong> positief geoordeeld over de kwaliteit <strong>van</strong> de taxidi<strong>en</strong>st in<br />
Lond<strong>en</strong>. Het zeer lage perc<strong>en</strong>tage geregistreerde klacht<strong>en</strong> (1.600 op 85 miljo<strong>en</strong> ritt<strong>en</strong>) zou dit<br />
aangev<strong>en</strong>. 41<br />
M<strong>en</strong> kan zich echter afvrag<strong>en</strong> of de publieke belang<strong>en</strong> die in het geding zijn dergelijk zeer<br />
sterk overheidsingrijp<strong>en</strong> rechtvaardig<strong>en</strong> (niet alle<strong>en</strong> in de kwaliteit, maar ook in de prijs <strong>en</strong><br />
41 EIM, 2002a.
38 Hoofdstuk 3<br />
het ‘productieproces’). Daarnaast heeft de <strong>wetgeving</strong> die <strong>van</strong> kracht was vóór de Wet op het<br />
Person<strong>en</strong>vervoer 2000, <strong>en</strong> soortgelijke eis<strong>en</strong> stelde, niet tot de gew<strong>en</strong>ste kwaliteit geleid. Om<br />
die te bewerkstellig<strong>en</strong> is m<strong>en</strong> immers overgegaan tot de huidige vorm <strong>van</strong> <strong>wetgeving</strong>.<br />
Hoogstwaarschijnlijk is er in Nederland op dit mom<strong>en</strong>t dan ook nog minder draagvlak voor<br />
de hierbov<strong>en</strong> g<strong>en</strong>oemde str<strong>en</strong>ge vorm <strong>van</strong> <strong>wetgeving</strong>, dan voor de <strong>zelfregulering</strong>. Misschi<strong>en</strong><br />
is het wel zo dat e<strong>en</strong> dreig<strong>en</strong>de invoering <strong>van</strong> deze zeer strikte <strong>wetgeving</strong>svariant de sector<br />
zou prikkel<strong>en</strong> om de <strong>zelfregulering</strong>svariant in te voer<strong>en</strong> <strong>en</strong> effectief uit te voer<strong>en</strong>. 42<br />
42 Vgl <strong>SEO</strong>, 2003a, p. 13: Zelfregulering kan bijvoorbeeld ontstaan door anticipatie op<br />
overheidsregulering, met als doel het voorkom<strong>en</strong> <strong>van</strong> de wellicht str<strong>en</strong>gere <strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tueel minder<br />
pass<strong>en</strong>de overheidsinterv<strong>en</strong>tie. Zelfregulering kan ook door de overheid afgedwong<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
door de dreiging <strong>van</strong> str<strong>en</strong>ge overheidsregulering. Zie ook: Werkgroep ‘Andere toezichtsarrangem<strong>en</strong>t<strong>en</strong>’,<br />
2004, p. 29.
4 Case Kinderop<strong>van</strong>g<br />
4.1 Inleiding<br />
Mom<strong>en</strong>teel is de Wet basisvoorzi<strong>en</strong>ing kinderop<strong>van</strong>g (Wbk) in ontwikkeling. Het wetsvoor-<br />
stel stelt als globale norm dat op<strong>van</strong>g <strong>van</strong> kinder<strong>en</strong> in kinderdagverblijv<strong>en</strong> <strong>en</strong> gastouderop<strong>van</strong>g<br />
moet plaatsvind<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> veilige <strong>en</strong> gezonde omgeving. Deze globale norm wordt<br />
aangevuld met specifieke regels in e<strong>en</strong> Algem<strong>en</strong>e Maatregel <strong>van</strong> Bestuur (AMvB). <strong>E<strong>en</strong></strong><br />
AMvB is e<strong>en</strong> vorm <strong>van</strong> <strong>wetgeving</strong> die e<strong>en</strong>voudiger op verandering<strong>en</strong> kan inspel<strong>en</strong>. Dit is<br />
nodig want de kinderop<strong>van</strong>g is in ontwikkeling. Bij de nog op te stell<strong>en</strong> AMvB ‘kwaliteit’ zijn<br />
de huidige kwaliteitseis<strong>en</strong> in beginsel het vertrekpunt. Waar mogelijk word<strong>en</strong> bestaande<br />
regels opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in het ‘Tijdelijk besluit kwaliteitsregels kinderop<strong>van</strong>g’ verruimd. De<br />
AMvB wordt dus minder str<strong>en</strong>g. De Geme<strong>en</strong>telijke Gezondheids Di<strong>en</strong>st (GGD) toetst<br />
nam<strong>en</strong>s de geme<strong>en</strong>te of het kinderdagverblijf aan de landelijke kwaliteitseis<strong>en</strong> voldoet. Als<br />
dit het geval is, neemt de geme<strong>en</strong>te het kinderdagverblijf op in e<strong>en</strong> register. Alle<strong>en</strong> ouders die<br />
hun kind onderbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> bij e<strong>en</strong> geregistreerd kinderdagverblijf hebb<strong>en</strong> recht op tegemoetkoming<br />
<strong>van</strong> het Rijk op grond <strong>van</strong> de Wbk. Ook na registratie blijft de GGD de kwaliteit<br />
controler<strong>en</strong>. Van vrijwillige certificering is hier dus nauwelijks sprake.<br />
De huidige Welzijnswet 1994 bepaalt dat de kinderop<strong>van</strong>g in sam<strong>en</strong>spraak met afnemers <strong>en</strong><br />
overheid e<strong>en</strong> zelfreguler<strong>en</strong>d landelijk kwaliteitssysteem moest ontwikkel<strong>en</strong> dat <strong>van</strong>af 2001<br />
operationeel moest zijn <strong>en</strong> mom<strong>en</strong>teel ook operationeel is. De sector heeft gekoz<strong>en</strong> voor<br />
certificering. De norm<strong>en</strong> zijn vastgelegd in het Harmonisatiemodel voor externe Kwaliteits-<br />
beoordeling in de Zorgsector (HKZ) <strong>en</strong> door de Raad <strong>van</strong> Accreditatie erk<strong>en</strong>d. Het HKZcertificeringschema<br />
neemt de huidige kwaliteitsnorm<strong>en</strong> die de wetgever stelt als uitgangspunt<br />
<strong>en</strong> gaat er<strong>van</strong> uit dat de overheid daarop toeziet. De HKZ-norm<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> anders gezegd<br />
vooral betrekking op de bedrijfsprocess<strong>en</strong>. 43 Op dit mom<strong>en</strong>t is circa 20 proc<strong>en</strong>t <strong>van</strong> de<br />
kinderop<strong>van</strong>g gecertificeerd volg<strong>en</strong>s het door de HKZ ontwikkelde certificeringsschema. De<br />
kwaliteit <strong>van</strong> kinderdagverblijv<strong>en</strong> wordt gecontroleerd door acht instelling<strong>en</strong> waarmee HKZ<br />
e<strong>en</strong> overe<strong>en</strong>komst heeft afgeslot<strong>en</strong>. Deze certificering is vrijwillig <strong>en</strong> komt niet in de plaats<br />
<strong>van</strong> het toezicht door de overheid. Op dit mom<strong>en</strong>t word<strong>en</strong> de gecertificeerde kinderdagverblijv<strong>en</strong><br />
dus ook door de GGD gecontroleerd.<br />
De huidige HKZ-certificering is niet gelijk aan het in paragraaf 4.2 te besprek<strong>en</strong> projectalternatief.<br />
Dit is pas het geval wanneer in de HKZ-certificering de kwaliteitseis<strong>en</strong> <strong>van</strong> nog op te<br />
43 De inhoud <strong>van</strong> het huidige schema heeft betrekking op vijf gebied<strong>en</strong> <strong>van</strong> kwaliteitszorg: organisatie<br />
<strong>en</strong> beleid, personeel, ruimtelijke omgeving, op<strong>van</strong>g <strong>en</strong> di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing.<br />
39
40 Hoofdstuk 4<br />
stell<strong>en</strong> AMvB ‘kwaliteit’ integraal word<strong>en</strong> overg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> waarmee het toezicht door de GGD<br />
voor de gecertificeerde kinderdagverblijv<strong>en</strong> zich beperkt tot het nagaan of e<strong>en</strong> certificaat is<br />
verle<strong>en</strong>d.<br />
4.2 Beschrijving <strong>van</strong> het nul- <strong>en</strong> projectalternatief<br />
In deze case word<strong>en</strong> de verschill<strong>en</strong> in <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong> <strong>wetgeving</strong> <strong>en</strong> <strong>zelfregulering</strong> op<br />
e<strong>en</strong> rij gezet die het gevolg zijn <strong>van</strong> de ontwikkeling, naleving <strong>en</strong> handhaving <strong>van</strong> de in de<br />
AMvB vastgelegde kwaliteitseis<strong>en</strong>. 44 We gaan er in deze case <strong>van</strong>uit dat er binn<strong>en</strong> de sector<br />
voldo<strong>en</strong>de draagvlak is voor deze eis<strong>en</strong> <strong>en</strong> daarom word<strong>en</strong> overg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in het certifice-<br />
ringsschema. De controle door de GGD voor de kinderdagverblijv<strong>en</strong> die gecertificeerd zijn<br />
beperkt zich tot het nagaan of e<strong>en</strong> certificaat is verle<strong>en</strong>d; de GGD controleert dan alle<strong>en</strong> nog<br />
de niet-gecertificeerde dagverblijv<strong>en</strong>. 45 Het nulalternatief in deze case, is e<strong>en</strong> wettelijke rege-<br />
ling waarbij controle op de handhaving plaatsvindt door de GGD. Tot slot gaan we er in<br />
deze case <strong>van</strong>uit dat voor zowel gecertificeerde als niet-gecertificeerde kinderdagverblijv<strong>en</strong><br />
geldt dat het niet (herhaaldelijk) voldo<strong>en</strong> aan de gestelde kwaliteitseis<strong>en</strong> leidt tot sluiting <strong>van</strong><br />
het kinderdagverblijf. Er is dus sprake <strong>van</strong> 100 proc<strong>en</strong>t effectiviteit. In het onderstaande<br />
schema wordt het nul- <strong>en</strong> projectalternatief weergegev<strong>en</strong>.<br />
Nulalternatief Projectalternatief<br />
De wettelijke regeling Het <strong>zelfregulering</strong>alternatief<br />
De kwaliteits- <strong>en</strong> veiligheidseis<strong>en</strong> zijn vastge- Kwaliteits- <strong>en</strong> veiligheidseis<strong>en</strong> zoals vastgelegd<br />
in de AMvB. Alle kinderdagverblijv<strong>en</strong> legd in de AMvB. Aan deze eis<strong>en</strong> wordt<br />
di<strong>en</strong><strong>en</strong> aan deze eis<strong>en</strong> te voldo<strong>en</strong> anders door middel <strong>van</strong> vrijwillige certificering vol-<br />
word<strong>en</strong> ze geslot<strong>en</strong>. Controle op handhaving daan. Alle kinderdagverblijv<strong>en</strong> di<strong>en</strong><strong>en</strong> aan<br />
door de GGD.<br />
deze eis<strong>en</strong> te voldo<strong>en</strong> anders word<strong>en</strong> ze geslot<strong>en</strong>.<br />
Controle op handhaving door certificer<strong>en</strong>de<br />
instelling<strong>en</strong>; toezicht op de certificer<strong>en</strong>de<br />
instelling<strong>en</strong> door de Raad <strong>van</strong> Accreditatie<br />
<strong>en</strong> HKZ. De controle <strong>van</strong> de GGD<br />
beperkt zich tot nagaan of certificaat is verle<strong>en</strong>d.<br />
Niet-gecertificeerde dagverblijv<strong>en</strong><br />
vall<strong>en</strong> net als bij het nulalternatief geheel<br />
onder de GGD.<br />
44 De in de huidige HKZ-certificering opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> bedrijfsprocesnorm<strong>en</strong> lat<strong>en</strong> we hier buit<strong>en</strong><br />
beschouwing. De algem<strong>en</strong>e norm blijft ook bij <strong>zelfregulering</strong> geld<strong>en</strong>.<br />
45 Dit di<strong>en</strong>t dan echter wel wettelijk geregeld te word<strong>en</strong>.
Case Kinderop<strong>van</strong>g 41<br />
Op dit mom<strong>en</strong>t is het pad <strong>van</strong> de vrijwillige certificering reeds ingeslag<strong>en</strong>. Daarom staat dit<br />
<strong>zelfregulering</strong>sinstrum<strong>en</strong>t c<strong>en</strong>traal in deze case. Dat wil niet zegg<strong>en</strong> dat er ge<strong>en</strong> andere <strong>zelfregulering</strong>sinstrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
zoud<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> ingezet. In paragraaf 4.5.1 word<strong>en</strong> andere<br />
reguleringsopties besprok<strong>en</strong>.<br />
4.3 De <strong>kost<strong>en</strong></strong>- <strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong>post<strong>en</strong><br />
Hieronder wordt e<strong>en</strong> overzicht gegev<strong>en</strong> <strong>van</strong> alle effect<strong>en</strong> <strong>van</strong> certificering t<strong>en</strong> opzichte <strong>van</strong><br />
<strong>wetgeving</strong>.<br />
Tabel 11: Overzicht <strong>van</strong> effect<strong>en</strong> <strong>van</strong> certificering t.o.v. <strong>wetgeving</strong><br />
Bat<strong>en</strong> (+) <strong>en</strong> <strong>kost<strong>en</strong></strong> (-) Bedrijfs OverConsu- Totaal<br />
Directe effect<strong>en</strong><br />
- Efficiëntie-effect<strong>en</strong> door het opstell<strong>en</strong> <strong>en</strong> imple-<br />
lev<strong>en</strong> heidm<strong>en</strong>tm<strong>en</strong>ter<strong>en</strong> <strong>van</strong> het kwaliteitssysteem<br />
0<br />
0<br />
- PR <strong>en</strong> transparantie – Hulpmiddel voor ouders bij<br />
(+) (+)<br />
keuze <strong>van</strong> kinderop<strong>van</strong>g<br />
0<br />
- Meer keuzevrijheid voor ouders indi<strong>en</strong> financiering<br />
niet afhankelijk is <strong>van</strong> certificering<br />
Indirecte effect<strong>en</strong><br />
(+) (+)<br />
- Bank verle<strong>en</strong>t financiering teg<strong>en</strong> e<strong>en</strong> lager r<strong>en</strong>teperc<strong>en</strong>tage<br />
omdat het kinderdagverblijf in e<strong>en</strong> lagere<br />
risicocategorie wordt ingeschat<br />
(+)<br />
(+)<br />
- Meer inkomst<strong>en</strong> voor certificer<strong>en</strong>de instelling<strong>en</strong><br />
(vall<strong>en</strong> weg teg<strong>en</strong> uitgav<strong>en</strong> <strong>van</strong> dagverblijv<strong>en</strong>)<br />
0<br />
0<br />
- Arbeidsparticipatie <strong>van</strong> ouders<br />
0<br />
0<br />
- Meer tevred<strong>en</strong> werknemers in andere sector<strong>en</strong><br />
Externe effect<strong>en</strong>/Sociale effect<strong>en</strong>*<br />
0<br />
0<br />
- GGD overbelast? Zo ja, dan komt nu schaarse tijd<br />
vrij om iets anders rele<strong>van</strong>ts te do<strong>en</strong><br />
Regulerings<strong>kost<strong>en</strong></strong><br />
Totstandkoming<br />
(+) (+) (+)<br />
- Opstell<strong>en</strong> norm<strong>en</strong>, instell<strong>en</strong> kwaliteitssysteem<br />
Naleving<br />
0<br />
0<br />
- Marktwerkingseffect<strong>en</strong>, spontane naleving, kruisbestuiving<br />
dagverblijf <strong>en</strong> certificer<strong>en</strong>de instelling<br />
Aanpassing<br />
(+)<br />
(+)<br />
- het is e<strong>en</strong>voudiger om ev<strong>en</strong>tueel nieuwe of andere<br />
eis<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> certificeringsstelsel door te voer<strong>en</strong> dan<br />
bij <strong>wetgeving</strong><br />
(+)<br />
(+)<br />
Totaal<br />
Bron: <strong>SEO</strong>.<br />
* Sociale effect<strong>en</strong> zijn e<strong>en</strong> onderdeel <strong>van</strong> externe effect<strong>en</strong><br />
(+) (+) (+) (+)
42 Hoofdstuk 4<br />
De toelichting bij de verschill<strong>en</strong>de effect<strong>en</strong> <strong>en</strong> de relatie tot de <strong>kost<strong>en</strong></strong>- <strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong>post<strong>en</strong> staat<br />
in paragraaf 4.4, waar deze per actor word<strong>en</strong> beschrev<strong>en</strong>. De positieve effect<strong>en</strong> <strong>van</strong> certificering<br />
t<strong>en</strong> opzichte <strong>van</strong> <strong>wetgeving</strong> word<strong>en</strong> met het e<strong>en</strong> + tek<strong>en</strong> aangev<strong>en</strong>, de negatieve effec-<br />
t<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> – tek<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> 0 in het geval er ge<strong>en</strong> verschil is tuss<strong>en</strong> certificering <strong>en</strong> <strong>wetgeving</strong>.<br />
Als het effect zeer klein is staat het tuss<strong>en</strong> haakjes. Het uitdrukk<strong>en</strong> <strong>van</strong> de <strong>kost<strong>en</strong></strong>post<strong>en</strong><br />
in geldwaard<strong>en</strong> is binn<strong>en</strong> de huidige onderzoeksruimte niet mogelijk, omdat de <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong><br />
certificering word<strong>en</strong> beïnvloed door verschill<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong>, zoals de grootte <strong>van</strong> het kinderdagverblijf,<br />
zelfstandig- of operer<strong>en</strong>d in e<strong>en</strong> ket<strong>en</strong> of welzijnsstichting, <strong>en</strong> bestaand kwali-<br />
teitsbeleid <strong>van</strong> het kinderdagverblijf.<br />
4.4 De actor<strong>en</strong><br />
Effect<strong>en</strong> voor kinderdagverblijf<br />
Om e<strong>en</strong> kwaliteitssysteem in e<strong>en</strong> organisatie te implem<strong>en</strong>ter<strong>en</strong>, is doorlichting <strong>en</strong> verbetering<br />
<strong>van</strong> werkprocess<strong>en</strong> noodzakelijk. Door verbetering <strong>van</strong> werkprocess<strong>en</strong> is tijdwinst door effi-<br />
ciënter werk<strong>en</strong> te realiser<strong>en</strong>. Tijdwinst <strong>en</strong> dus besparing op de personeels<strong>kost<strong>en</strong></strong> kan bijvoorbeeld<br />
behaald word<strong>en</strong> door vermindering <strong>van</strong> de vergaderfrequ<strong>en</strong>tie <strong>en</strong>/of duur <strong>van</strong> de<br />
teamvergadering, omdat exact in kaart is gebracht welke werkwijze noodzakelijk is om te<br />
voldo<strong>en</strong> aan de kwaliteitseis<strong>en</strong>. Om dezelfde red<strong>en</strong> zal het inwerk<strong>en</strong> <strong>van</strong> nieuw personeel e<strong>en</strong><br />
besparing <strong>van</strong> personeels<strong>kost<strong>en</strong></strong> betek<strong>en</strong><strong>en</strong>.<br />
<strong>E<strong>en</strong></strong> ander effect <strong>van</strong> e<strong>en</strong> kwaliteitssysteem is dat procedures <strong>en</strong> beleid duidelijk geformuleerd<br />
<strong>en</strong> gedocum<strong>en</strong>teerd zijn. Als gevolg hier<strong>van</strong> neemt de duidelijkheid naar het personeel<br />
toe. Medewerkers wet<strong>en</strong> wat <strong>van</strong> h<strong>en</strong> verwacht wordt, omdat dit in het kwaliteitssysteem<br />
beschrev<strong>en</strong> wordt. Het moet<strong>en</strong> werk<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>s de in het kwaliteitssysteem beschrev<strong>en</strong><br />
werkwijze leidt tot bewuster handel<strong>en</strong> <strong>van</strong> de leidsters <strong>en</strong> to<strong>en</strong>ame <strong>van</strong> de professionaliteit.<br />
De verwachting dat de motivatie <strong>van</strong> het personeel to<strong>en</strong>eemt, is reëel omdat m<strong>en</strong> e<strong>en</strong> duidelijk<br />
doel voor og<strong>en</strong> heeft, namelijk het voldo<strong>en</strong> aan de gestelde kwaliteitseis<strong>en</strong>. Gemotiveerd<br />
personeel zoekt minder snel e<strong>en</strong> andere baan dan niet gemotiveerd personeel. Dit betek<strong>en</strong>t<br />
dat het personeelsverloop zal afnem<strong>en</strong> <strong>en</strong> daarmee de personeelwervings<strong>kost<strong>en</strong></strong>. Doordat<br />
medewerkers ler<strong>en</strong> kijk<strong>en</strong> naar de oorzak<strong>en</strong> <strong>van</strong> klacht<strong>en</strong> <strong>en</strong> fout<strong>en</strong> <strong>en</strong> zoek<strong>en</strong> naar structu-<br />
rele oplossing<strong>en</strong> wordt doelmatiger gewerkt. <strong>E<strong>en</strong></strong> gestructureerd kwaliteitssysteem geeft ook<br />
betere managem<strong>en</strong>t informatie. Hier is dus ook sprake <strong>van</strong> efficiëntiewinst<strong>en</strong>.<br />
Al deze effect<strong>en</strong> zijn in de tabel 11 onder de noemer ‘Efficiëntie-effect<strong>en</strong> door het opstell<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> implem<strong>en</strong>ter<strong>en</strong> <strong>van</strong> het kwaliteitssysteem’ sam<strong>en</strong>gevat. De te verwacht<strong>en</strong> netto-effect<strong>en</strong><br />
<strong>van</strong> de hierbov<strong>en</strong> in kaart gebrachte effect<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> wij in de tabel met nul aangeduid. De
Case Kinderop<strong>van</strong>g 43<br />
red<strong>en</strong> hiervoor is dat het redelijk is om te verwacht<strong>en</strong> dat bij zowel bij <strong>wetgeving</strong> als bij zelf-<br />
regulering e<strong>en</strong> kwaliteitssysteem zal word<strong>en</strong> opgezet. 46 Voor de ontwikkeling, implem<strong>en</strong>tatie<br />
<strong>en</strong> werkzaamhed<strong>en</strong> maakt het ge<strong>en</strong> verschil of het kwaliteitssysteem gebaseerd is op wetge-<br />
ving of op <strong>zelfregulering</strong> indi<strong>en</strong> kwaliteitseis<strong>en</strong> daadwerkelijk id<strong>en</strong>tiek zijn. Het in het algeme<strong>en</strong><br />
geld<strong>en</strong>de argum<strong>en</strong>t dat het verkrijg<strong>en</strong> <strong>en</strong> behoud<strong>en</strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong> certificaat (veel) geld kost<br />
– <strong>en</strong> dat dat met name voor kleine organisaties zwaar drukt –, gaat hier dan ook nauwelijks<br />
op doordat in beide gevall<strong>en</strong> e<strong>en</strong> systeem zal word<strong>en</strong> opgezet <strong>en</strong> de meeste <strong>kost<strong>en</strong></strong> in dat systeem<br />
gaan zitt<strong>en</strong>, <strong>en</strong> niet in het aanvrag<strong>en</strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong> certificaat.<br />
<strong>E<strong>en</strong></strong> direct effect dat naar verwachting tot e<strong>en</strong> positief effect voor het gecertificeerde kinderdagverblijf<br />
leidt, is het volg<strong>en</strong>de. Met certificering kunn<strong>en</strong> kinderdagverblijv<strong>en</strong> zich onder-<br />
scheid<strong>en</strong> <strong>van</strong> niet-gecertificeerde instelling<strong>en</strong>. Certificering is dus e<strong>en</strong> pr-instrum<strong>en</strong>t. Ouders<br />
hebb<strong>en</strong> bij het kiez<strong>en</strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong> kinderdagverblijf de keuze uit gecertificeerde <strong>en</strong> niet-gecertificeerde<br />
instelling<strong>en</strong>. Het te verwacht<strong>en</strong> netto-effect is voor het gecertificeerde kinderdag-<br />
verblijf positief, omdat ouders certificering als e<strong>en</strong> meerwaarde zull<strong>en</strong> beschouw<strong>en</strong> <strong>en</strong> dit<br />
lat<strong>en</strong> meespel<strong>en</strong> bij het kiez<strong>en</strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong> kinderdagverblijf. Omdat e<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tuele to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>de<br />
vraag naar plekk<strong>en</strong> bij de gecertificeerde instelling leid<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>redige daling in de<br />
vraag bij niet-gecertificeerde instelling<strong>en</strong>, is het netto effect 0.<br />
<strong>E<strong>en</strong></strong> ander direct effect is het vervall<strong>en</strong> <strong>van</strong> de GGD-controle voor de kinderdagverblijv<strong>en</strong><br />
die gecertificeerd zijn. Bij certificering hebb<strong>en</strong> dagverblijv<strong>en</strong> de keuze uit verschill<strong>en</strong>de certi-<br />
ficer<strong>en</strong>de instelling<strong>en</strong> <strong>en</strong> niet alle<strong>en</strong> bij de monopolist GGD. De certificer<strong>en</strong>de instelling<strong>en</strong><br />
zijn gew<strong>en</strong>d om marktconform <strong>en</strong> dus efficiënter te werk<strong>en</strong> dan e<strong>en</strong> publiek orgaan als de<br />
GGD die niet wordt afgerek<strong>en</strong>d op e<strong>en</strong> markt (zie verder het stuk over regulerings<strong>kost<strong>en</strong></strong>).<br />
<strong>E<strong>en</strong></strong> mogelijk indirect effect voor het kinderdagverblijf is dat de bank financiering verle<strong>en</strong>t<br />
teg<strong>en</strong> e<strong>en</strong> lager r<strong>en</strong>teperc<strong>en</strong>tage, omdat het gecertificeerde kinderdagverblijf in e<strong>en</strong> lagere<br />
risicocategorie wordt ingeschat dan e<strong>en</strong> niet-gecertificeerd kinderdagverblijf. Dit is e<strong>en</strong> te<br />
verwacht<strong>en</strong> positief netto-effect <strong>van</strong> certificering.<br />
<strong>E<strong>en</strong></strong> ander mogelijk indirect effect heeft betrekking op het volg<strong>en</strong>de via de arbeidsmarkt op<br />
termijn doorgegev<strong>en</strong> directe effect (kort door de bocht geformuleerd): kinder<strong>en</strong> op e<strong>en</strong><br />
dagverblijf dat aan hogere kwaliteitseis<strong>en</strong> voldoet, word<strong>en</strong> betere m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> <strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> betere<br />
vaardighed<strong>en</strong> die h<strong>en</strong> later zull<strong>en</strong> leid<strong>en</strong> naar betere ban<strong>en</strong> <strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> dus e<strong>en</strong> beter arbeids-<br />
46 Indi<strong>en</strong> (sommige) dagverblijv<strong>en</strong> in het geval <strong>van</strong> <strong>wetgeving</strong> ge<strong>en</strong> kwaliteitssysteem opzett<strong>en</strong>, maar<br />
op e<strong>en</strong> meer ad hoc basis tracht<strong>en</strong> te voldo<strong>en</strong> aan de eis<strong>en</strong>, zull<strong>en</strong> de <strong>kost<strong>en</strong></strong> op korte termijn<br />
waarschijnlijk lager zijn (er hoeft ge<strong>en</strong> systeem te word<strong>en</strong> opgezet), maar zull<strong>en</strong> de <strong>kost<strong>en</strong></strong> op<br />
langere termijn hoger zijn (het uitblijv<strong>en</strong> <strong>van</strong> efficiëntiewinst<strong>en</strong>, steeds achter de feit<strong>en</strong> aanlop<strong>en</strong><br />
etc.). Dus ook in het geval dagverblijv<strong>en</strong> niet overgaan tot e<strong>en</strong> dergelijk systeem, is het effect per<br />
saldo nul.
44 Hoofdstuk 4<br />
marktperspectief. Omdat de eis<strong>en</strong> bij certificering <strong>en</strong> <strong>wetgeving</strong> id<strong>en</strong>tiek zijn, namelijk door<br />
de overheid bepaald, is dit effect 0.<br />
Regulerings<strong>kost<strong>en</strong></strong><br />
De regulerings<strong>kost<strong>en</strong></strong> zijn onder te verdel<strong>en</strong> in totstandkomings-, nalevings- <strong>en</strong> aanpassings-<br />
<strong>kost<strong>en</strong></strong>. Bij <strong>zelfregulering</strong> word<strong>en</strong> deze met name door de sector gedrag<strong>en</strong>.<br />
De <strong>kost<strong>en</strong></strong> die met de totstandkoming <strong>van</strong> het kwaliteitssysteem zijn gemoeid bestaan hoofdzakelijk<br />
uit de ur<strong>en</strong> die besteed word<strong>en</strong> om het kwaliteitssysteem te implem<strong>en</strong>ter<strong>en</strong>. Zo zijn er<br />
extra <strong>kost<strong>en</strong></strong> aan eig<strong>en</strong> personeel, bijvoorbeeld door het b<strong>en</strong>oem<strong>en</strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong> medewerker tot<br />
kwaliteitsmedewerker <strong>en</strong> door tijd in te rooster<strong>en</strong> die besteed di<strong>en</strong>t te word<strong>en</strong> aan de opzet<br />
<strong>van</strong> het kwaliteitssysteem. Ook zal het managem<strong>en</strong>t ev<strong>en</strong>als het pedagogisch personeel tijd<br />
moet<strong>en</strong> vrijmak<strong>en</strong> voor de implem<strong>en</strong>tatie <strong>van</strong> het kwaliteitssysteem. Tot slot bested<strong>en</strong> alle<br />
werknemers <strong>van</strong> het kinderdagverblijf tijd<strong>en</strong>s de eerste audit (start-audit) tijd aan het kwaliteitssysteem<br />
doordat de medewerker <strong>van</strong> de certificer<strong>en</strong>de instelling vrag<strong>en</strong> zal stell<strong>en</strong> over<br />
naleving <strong>van</strong> het kwaliteitssysteem. Naast interne personeels<strong>kost<strong>en</strong></strong> zijn er ook <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong><br />
externe ondersteuning, bijvoorbeeld externe adviseurs die het proces begeleid<strong>en</strong> <strong>en</strong>/of deel-<br />
name <strong>van</strong> personeel aan workshops. De te verwacht<strong>en</strong> netto-effect<strong>en</strong> <strong>van</strong> bov<strong>en</strong>staande<br />
totstandkomings<strong>kost<strong>en</strong></strong> schatt<strong>en</strong> we in op nul. De red<strong>en</strong> hiervoor is dat het ge<strong>en</strong> verschil<br />
maakt of het kwaliteitssysteem gebaseerd is op <strong>wetgeving</strong> of op <strong>zelfregulering</strong>. Er is sprake<br />
<strong>van</strong> e<strong>en</strong> goede verstandhouding tuss<strong>en</strong> de branche <strong>en</strong> de overheid waardoor de meer algem<strong>en</strong>e<br />
voordel<strong>en</strong> <strong>van</strong> <strong>zelfregulering</strong> bij de totstandkoming <strong>van</strong> regulering hier minder geld<strong>en</strong><br />
(bereidheid informatie over te drag<strong>en</strong> <strong>en</strong> k<strong>en</strong>nis te del<strong>en</strong>).<br />
De nalevings<strong>kost<strong>en</strong></strong> zijn de <strong>kost<strong>en</strong></strong> voor onderhoud <strong>van</strong> het kwaliteitssysteem. De <strong>kost<strong>en</strong></strong>post<strong>en</strong><br />
hiervoor zijn vrijwel id<strong>en</strong>tiek aan die <strong>van</strong> de totstandkomings<strong>kost<strong>en</strong></strong>. Zo zijn er extra <strong>kost<strong>en</strong></strong><br />
door de tijd die e<strong>en</strong> kwaliteitsmedewerker besteedt aan het onderhoud<strong>en</strong> <strong>van</strong> het kwaliteits-<br />
systeem. Ook zal het managem<strong>en</strong>t ev<strong>en</strong>als het pedagogisch personeel hiervoor tijd moet<strong>en</strong><br />
vrijmak<strong>en</strong>. Tot slot zull<strong>en</strong> alle werknemers <strong>van</strong> het kinderdagverblijf tijd<strong>en</strong>s de herhaal-audits<br />
tijd bested<strong>en</strong> aan het kwaliteitssysteem. De te verwacht<strong>en</strong> netto-effect<strong>en</strong> zijn <strong>van</strong> bov<strong>en</strong>-<br />
staande nalevings<strong>kost<strong>en</strong></strong> zijn nul. De red<strong>en</strong> hiervoor is dat het ge<strong>en</strong> verschil maakt of het<br />
kwaliteitssysteem gebaseerd is op <strong>wetgeving</strong> of op <strong>zelfregulering</strong>. Wel betek<strong>en</strong>t certificering<br />
e<strong>en</strong> gedeeltelijke verplaatsing <strong>van</strong> de nalevings<strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong> de overheid naar de sector: de initiële<br />
keurings<strong>kost<strong>en</strong></strong>, de jaarlijkse vergoeding voor het gebruik <strong>en</strong> de periodieke controle<strong>kost<strong>en</strong></strong>,<br />
zijn alle <strong>kost<strong>en</strong></strong> die de houder <strong>van</strong> het certificaat word<strong>en</strong> toegerek<strong>en</strong>d.<br />
Tot de nalevings<strong>kost<strong>en</strong></strong> behor<strong>en</strong> ook de <strong>kost<strong>en</strong></strong> aan de certificer<strong>en</strong>de instelling <strong>van</strong> de<br />
herhaal-audit. Kost<strong>en</strong> verbond<strong>en</strong> met het toezicht door GGD vervall<strong>en</strong> dan. Deze <strong>kost<strong>en</strong></strong><br />
zijn waarschijnlijk hoger dan de <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong> audit door e<strong>en</strong> certificer<strong>en</strong>de instelling. Naar
Case Kinderop<strong>van</strong>g 45<br />
verwachting treedt hier dan ook e<strong>en</strong> (klein) positief netto-effect op. Er zijn met andere<br />
woord<strong>en</strong> bescheid<strong>en</strong> <strong>kost<strong>en</strong></strong>winst<strong>en</strong> te behal<strong>en</strong> door het toezicht te verplaats<strong>en</strong> <strong>van</strong> de GGD<br />
naar de certificer<strong>en</strong>de instelling<strong>en</strong>:<br />
- Marktwerkingseffect<strong>en</strong>, door concurr<strong>en</strong>tie tuss<strong>en</strong> certificer<strong>en</strong>de instelling<strong>en</strong> zal de prijskwaliteitverhouding<br />
voor de dagverblijv<strong>en</strong> to<strong>en</strong>em<strong>en</strong> t<strong>en</strong> opzichte <strong>van</strong> de di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing<br />
<strong>van</strong> de monopolist GGD.<br />
- Meer spontane naleving bij zelf ingestelde certificering.<br />
- Meer kruisbestuiving tuss<strong>en</strong> de k<strong>en</strong>nis <strong>van</strong> de certificer<strong>en</strong>de instelling <strong>en</strong> het dagverblijf<br />
(het dagverblijf heeft k<strong>en</strong>nis <strong>van</strong> de interne bedrijfsprocess<strong>en</strong> <strong>en</strong> de certificer<strong>en</strong>de instelling<br />
heeft ervaring met het implem<strong>en</strong>ter<strong>en</strong> <strong>van</strong> kwaliteitssystem<strong>en</strong>). Deze kruisbestuiving<br />
is minder aanwezig bij <strong>wetgeving</strong> (<strong>en</strong> toezicht door GGD), omdat er veel minder sprake<br />
is <strong>van</strong> e<strong>en</strong> int<strong>en</strong>sieve klant-opdrachtgever <strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werkingsrelatie.<br />
Tot de naleving behor<strong>en</strong> ook de <strong>kost<strong>en</strong></strong> die gemaakt word<strong>en</strong> om aan het kwaliteitssysteem te<br />
voldo<strong>en</strong>. Hierbij kan gedacht word<strong>en</strong> aan aanpassing<strong>en</strong> aan de inrichting of indeling <strong>van</strong> het<br />
pand waarin het kinderdagverblijf gehuisvest is. De te verwacht<strong>en</strong> netto-effect<strong>en</strong> hier<strong>van</strong> zijn<br />
nul. De red<strong>en</strong> hiervoor is dat het ge<strong>en</strong> verschil maakt of het kwaliteitssysteem gebaseerd is<br />
op <strong>wetgeving</strong> of op <strong>zelfregulering</strong>. Dit geldt alle<strong>en</strong> omdat de kwaliteitseis<strong>en</strong> id<strong>en</strong>tiek zijn.<br />
Omdat het e<strong>en</strong>voudiger is om ev<strong>en</strong>tueel nieuwe of andere eis<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> certificeringsstelsel<br />
door te voer<strong>en</strong> dan bij <strong>wetgeving</strong>, zijn de aanpassings<strong>kost<strong>en</strong></strong> iets lager bij <strong>zelfregulering</strong>.<br />
Effect<strong>en</strong> voor overig bedrijfslev<strong>en</strong><br />
Door de beschikbaarheid <strong>van</strong> kwalitatief goede kinderop<strong>van</strong>g kunn<strong>en</strong> ouders beter deel-<br />
nem<strong>en</strong> aan het arbeidsproces (to<strong>en</strong>ame <strong>van</strong> de arbeidsparticipatie). <strong>E<strong>en</strong></strong> ander effect is dat bij<br />
kwalitatief goede kinderop<strong>van</strong>g ouders die werk<strong>en</strong> meer tevred<strong>en</strong> werknemers zijn in andere<br />
sector<strong>en</strong>. De te verwacht<strong>en</strong> netto-effect<strong>en</strong> hier<strong>van</strong> zijn nul. De red<strong>en</strong> hiervoor is dat het<br />
ge<strong>en</strong> verschil maakt of het kwaliteitssysteem gebaseerd is op <strong>wetgeving</strong> of op <strong>zelfregulering</strong>.<br />
In het geval <strong>van</strong> certificering zull<strong>en</strong> er meer inkomst<strong>en</strong> zijn voor de certificer<strong>en</strong>de instelling<strong>en</strong>.<br />
Deze inkomst<strong>en</strong> vall<strong>en</strong> echter weg teg<strong>en</strong> de <strong>kost<strong>en</strong></strong> die kinderdagverblijv<strong>en</strong> hiervoor<br />
moet<strong>en</strong> mak<strong>en</strong>. Het saldo <strong>van</strong> <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong> is dus nul.<br />
Effect<strong>en</strong> voor overheid<br />
Voor de kinderdagverblijv<strong>en</strong> die gecertificeerd zijn, komt controle <strong>van</strong> e<strong>en</strong> certificer<strong>en</strong>de<br />
instelling in plaats <strong>van</strong> de GGD-controle. Omdat de controle <strong>van</strong> e<strong>en</strong> publieke instelling<br />
wordt overg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> door e<strong>en</strong> niet-publieke instelling is het te verwacht<strong>en</strong> netto-effect voor
46 Hoofdstuk 4<br />
de overheid positief. 47 Dit geldt minder naarmate het aantal vrijwillig gecertificeerde dagver-<br />
blijv<strong>en</strong> laag is <strong>en</strong> de GGD de niet-gecertificeerde instelling<strong>en</strong> moet blijv<strong>en</strong> controler<strong>en</strong>.<br />
Indi<strong>en</strong> er zoveel niet-gecertificeerde instelling<strong>en</strong> zijn dat herregulering <strong>en</strong> int<strong>en</strong>ser toezicht<br />
nodig zijn, zull<strong>en</strong> er aanpassings<strong>kost<strong>en</strong></strong> di<strong>en</strong><strong>en</strong> te word<strong>en</strong> gemaakt door de overheid.<br />
Daarnaast zijn er sociale <strong>bat<strong>en</strong></strong> te verwacht<strong>en</strong> indi<strong>en</strong> de GGD overbelast zou zijn; er komt<br />
met het op (grote) schaal toepass<strong>en</strong> <strong>van</strong> de vrijwillige certificering schaarse tijd vrij om iets<br />
anders rele<strong>van</strong>ts te do<strong>en</strong>.<br />
Effect<strong>en</strong> voor consum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>/ouders<br />
Certificering kan ouders help<strong>en</strong> bij het kiez<strong>en</strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong> kinderdagverblijf. Indi<strong>en</strong> ouders <strong>van</strong><br />
m<strong>en</strong>ing zijn dat certificering e<strong>en</strong> meerwaarde heeft dan zull<strong>en</strong> zij e<strong>en</strong> gecertificeerd kinder-<br />
dagverblijf hoger waarder<strong>en</strong> dan e<strong>en</strong> niet-gecertificeerd kinderdagverblijf. Het te verwacht<strong>en</strong><br />
netto-effect voor ouders is positief doordat de transactie<strong>kost<strong>en</strong></strong> (i.c. zoek<strong>kost<strong>en</strong></strong>) voor ouders<br />
zull<strong>en</strong> afnem<strong>en</strong>.<br />
Certificering kan ook leid<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> grotere keuzevrijheid voor ouders. Bij de wettelijke rege-<br />
ling hebb<strong>en</strong> alle<strong>en</strong> ouders, die hun kind onderbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> bij e<strong>en</strong> geregistreerd kinderdagverblijf,<br />
recht op tegemoetkoming <strong>van</strong> het Rijk op grond <strong>van</strong> de Wbk. Indi<strong>en</strong> de financiering/subsidies<br />
niet afhankelijk is <strong>van</strong> certificering, is er sprake <strong>van</strong> e<strong>en</strong> positief effect doordat<br />
de keuzevrijheid wordt vergroot.<br />
4.5 T<strong>en</strong>tatieve conclusies<br />
Uit de KBA komt e<strong>en</strong> licht netto positief effect voor vrijwillige certificering naar vor<strong>en</strong>. Het<br />
verschil tuss<strong>en</strong> beide alternatiev<strong>en</strong> is echter niet groot. In de beschrev<strong>en</strong> case is de speelruimte<br />
bij certificering namelijk nogal beperkt. <strong>E<strong>en</strong></strong> gecertificeerd kinderdagverblijf di<strong>en</strong>t hier<br />
immers te voldo<strong>en</strong> aan exact dezelfde kwaliteitseis<strong>en</strong> als de niet-gecertificeerde kinderdagverblijf.<br />
Enkele positieve netto-effect<strong>en</strong> <strong>van</strong> certificering <strong>van</strong> kinderdagverblijv<strong>en</strong> zijn: 48<br />
47 Omdat de GGD met belastinggeld wordt gefinancierd is er minder verstoring als de rol <strong>van</strong> de<br />
GGD kleiner wordt. Zie verder paragraaf 7.1, conclusie 3.<br />
48 Deze drie effect<strong>en</strong> war<strong>en</strong> nog niet geïd<strong>en</strong>tificeerd in tabel 8 in paragraaf 2.2.2. op pagina 22-23<br />
(inv<strong>en</strong>tarisatie effect<strong>en</strong> op basis <strong>van</strong> de literatuur) <strong>en</strong> zull<strong>en</strong> in hoofdstuk 7 aan de orde kom<strong>en</strong>:<br />
(1) Certificering wordt als pr-instrum<strong>en</strong>t gebruikt door aanbieders / Certificering als middel om<br />
de zoek<strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong> ouders te verlag<strong>en</strong>, (2) Certificering leidt tot efficiëntiewinst<strong>en</strong> doordat meer<br />
marktwerking in het toezicht is geïntroduceerd, <strong>en</strong> (3) Certificering leidt tot verminderde<br />
financierings<strong>kost<strong>en</strong></strong>.
Case Kinderop<strong>van</strong>g 47<br />
1. Certificering maakt onderscheid tuss<strong>en</strong> gecertificeerde <strong>en</strong> niet-gecertificeerde instelling<strong>en</strong><br />
mogelijk. Dit kan leid<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> verschuiving <strong>van</strong> de vraag naar plekk<strong>en</strong> bij gecertificeerde<br />
dagverblijv<strong>en</strong> (<strong>en</strong> daardoor meer omzet) t<strong>en</strong> koste <strong>van</strong> niet-gecertificeerde bedrijv<strong>en</strong>.<br />
Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> biedt certificering e<strong>en</strong> hulpmiddel voor ouders bij keuze <strong>van</strong> kinderop<strong>van</strong>g<br />
(to<strong>en</strong>ame transparantie).<br />
2. De <strong>kost<strong>en</strong></strong> voor de handhaving zijn waarschijnlijk lager bij certificering, door:<br />
- Marktwerkingseffect<strong>en</strong>: dagverblijv<strong>en</strong> krijg<strong>en</strong> keuze tuss<strong>en</strong> toezichthouder i.p.v. aangewez<strong>en</strong><br />
te zijn op de monopolist GGD;<br />
- Meer spontane naleving;<br />
- Meer kruisbestuiving door de klant-opdrachtgever relatie tuss<strong>en</strong> het dagverblijf <strong>en</strong> de<br />
certificer<strong>en</strong>de instelling.<br />
3. <strong>E<strong>en</strong></strong> derde mogelijk effect treedt op als de bank financiering teg<strong>en</strong> e<strong>en</strong> lager r<strong>en</strong>teperc<strong>en</strong>tage<br />
verle<strong>en</strong>t, omdat het kinderdagverblijf in e<strong>en</strong> lagere risicocategorie wordt ingeschat.<br />
Belangrijk bij certificering is verder dat de handhavings<strong>kost<strong>en</strong></strong> voor e<strong>en</strong> belangrijk deel <strong>van</strong><br />
de overheid naar de sector zelf verschuiv<strong>en</strong>. Gezi<strong>en</strong> de geringe speelruimte die deze door de<br />
overheid relatief zwaar geconditioneerde vorm <strong>van</strong> certificering toelaat, zull<strong>en</strong> meer voordel<strong>en</strong><br />
<strong>van</strong> <strong>zelfregulering</strong> (particulier initiatief) te verwacht<strong>en</strong> zijn indi<strong>en</strong> e<strong>en</strong> minder zwaar<br />
geconditioneerde vorm <strong>van</strong> certificering word<strong>en</strong> ingezet. Het is bijvoorbeeld d<strong>en</strong>kbaar dat<br />
het initiatief bij het opstell<strong>en</strong> <strong>van</strong> de norm<strong>en</strong> veel meer bij de sector zelf ligt. Omdat zij beter<br />
dan de overheid wet<strong>en</strong> wat haalbaar <strong>en</strong> mogelijk is, zijn hier efficiëntie winst<strong>en</strong> te verwach-<br />
t<strong>en</strong> bij de totstandkoming <strong>en</strong> invulling <strong>van</strong> de norm<strong>en</strong>. Daarnaast is het ook mogelijk om<br />
andere <strong>zelfregulering</strong>sinstrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> in te zett<strong>en</strong>; dit wordt in de volg<strong>en</strong>de paragraaf beschrev<strong>en</strong>.<br />
4.5.1 Andere reguleringsopties<br />
Meer speelruimte ontstaat bijvoorbeeld wanneer de kwaliteitseis<strong>en</strong> zonder overheidsbemoei<strong>en</strong>is<br />
door de sector word<strong>en</strong> opgesteld. <strong>E<strong>en</strong></strong> andere vorm <strong>van</strong> <strong>zelfregulering</strong>, met meer speel-<br />
ruimte, is het opstell<strong>en</strong> <strong>van</strong> Algem<strong>en</strong>e Voorwaard<strong>en</strong>. Rec<strong>en</strong>telijk zijn voor het eerst in de<br />
branche Algem<strong>en</strong>e Voorwaard<strong>en</strong> Kinderop<strong>van</strong>g (AVK) opgesteld. Deze AVK bevatt<strong>en</strong> de<br />
basiselem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> voor de overe<strong>en</strong>komst over kinderop<strong>van</strong>g die de individuele ondernemers<br />
zelf nader moet<strong>en</strong> invull<strong>en</strong>. De ondernemers kunn<strong>en</strong> zich onderscheid<strong>en</strong> op bijvoorbeeld de<br />
wijze <strong>van</strong> omgang met de kinder<strong>en</strong> of extra di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing.<br />
Bij het opstell<strong>en</strong> <strong>van</strong> de Algem<strong>en</strong>e Voorwaard<strong>en</strong> Kinderop<strong>van</strong>g (AVK) zijn twee branchever<strong>en</strong>iging<strong>en</strong><br />
(namelijk de Maatschappelijk Ondernemers (MO) groep <strong>en</strong> de ‘Branchever<strong>en</strong>i-
48 Hoofdstuk 4<br />
ging’), de belang<strong>en</strong>ver<strong>en</strong>iging <strong>van</strong> ouders in de kinderop<strong>van</strong>g (BoinK), de Consum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>-<br />
bond <strong>en</strong> de SER betrokk<strong>en</strong>. De SER levert de voorzitter <strong>en</strong> voert het secretariaat. 49<br />
Handhaving <strong>van</strong> de AVK is zaak <strong>van</strong> het ver<strong>en</strong>igingsrecht. De branchever<strong>en</strong>iging<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong><br />
de AVK voor hun led<strong>en</strong> verplicht<strong>en</strong>. Led<strong>en</strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong> branchever<strong>en</strong>iging kunn<strong>en</strong> wanneer de<br />
AVK verplicht is geroyeerd word<strong>en</strong>. Niet-led<strong>en</strong> zijn niet verplicht zich te houd<strong>en</strong> aan de<br />
AVK. Als niet-led<strong>en</strong> wel zegg<strong>en</strong> zich aan de AVK te houd<strong>en</strong> <strong>en</strong> het niet do<strong>en</strong> dan is dit<br />
misleid<strong>en</strong>de reclame die door de Reclame Code commissie of door de Burgerlijk Rechter<br />
kan word<strong>en</strong> aangepakt.<br />
Handhaving <strong>van</strong> de AVK is e<strong>en</strong> zaak <strong>van</strong> het ver<strong>en</strong>igingsrecht. Er zijn twee situaties: de<br />
statut<strong>en</strong> <strong>van</strong> de ver<strong>en</strong>iging staan wel of niet toe dat deze haar led<strong>en</strong> verplicht Algem<strong>en</strong>e<br />
Voorwaard<strong>en</strong> toe te pass<strong>en</strong>. Het eerste is het geval bij de Branchever<strong>en</strong>iging, het tweede bij<br />
de MO groep. Voorlopig hebb<strong>en</strong> beide ver<strong>en</strong>iging<strong>en</strong> voor vrijwillige toepassing <strong>van</strong> de AVK<br />
gekoz<strong>en</strong>. Niet-led<strong>en</strong> zijn niet gerechtigd de Algem<strong>en</strong>e Voorwaard<strong>en</strong> te gebruik<strong>en</strong>. Het<br />
auteursrecht berust immers bij de overlegpartij<strong>en</strong>. Alle<strong>en</strong> de led<strong>en</strong> <strong>van</strong> de brancheorganisa-<br />
ties mog<strong>en</strong> zich dan ook tooi<strong>en</strong> met de (SER-standaard)clausule in de aanhef <strong>van</strong> de Algem<strong>en</strong>e<br />
Voorwaard<strong>en</strong>, die zegt dat de voorwaard<strong>en</strong> tot stand zijn gekom<strong>en</strong> in overleg met de<br />
consum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>organisaties in het kader <strong>van</strong> de SER. Als niet-led<strong>en</strong> dit zoud<strong>en</strong> do<strong>en</strong>, is dat<br />
misleid<strong>en</strong>de reclame die door de Reclame Code Commissie of de burgerlijke rechter kan<br />
word<strong>en</strong> aangepakt.<br />
Met e<strong>en</strong> geschil over de toepassing <strong>van</strong> de AVK kunn<strong>en</strong> consum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>/ouders terecht bij<br />
e<strong>en</strong> onafhankelijke, tweezijdig sam<strong>en</strong>gestelde geschill<strong>en</strong>commissie. De geschill<strong>en</strong>commissie<br />
is alle<strong>en</strong> voor de behandeling <strong>van</strong> klacht<strong>en</strong>.<br />
De overlegpartij<strong>en</strong> will<strong>en</strong> de AVK het liefst zo breed mogelijk invoer<strong>en</strong> <strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> daarom<br />
de minister <strong>van</strong> Justitie gevraagd de AVK tot Standaardregeling Kinderop<strong>van</strong>g te b<strong>en</strong>oem<strong>en</strong>,<br />
waarmee de regels zoud<strong>en</strong> geld<strong>en</strong> voor alle ondernemers in de kinderop<strong>van</strong>g. De Standaard-<br />
regeling is bijna net zo dwing<strong>en</strong>d voor ondernemer <strong>en</strong> consum<strong>en</strong>t als de Wet Basisvoorzi<strong>en</strong>ing<br />
Kinderop<strong>van</strong>g. Toch zijn er twee verschill<strong>en</strong>. T<strong>en</strong> eerste kan e<strong>en</strong> ondernemer <strong>van</strong> de<br />
Standaardregeling afwijk<strong>en</strong>. Maar dit mag bijvoorbeeld alle<strong>en</strong> handgeschrev<strong>en</strong>, dat wil<br />
zegg<strong>en</strong> dat de afwijking<strong>en</strong> niet in e<strong>en</strong> voorgedrukte set Algem<strong>en</strong>e Voorwaard<strong>en</strong> of in e<strong>en</strong><br />
elektronische versie mog<strong>en</strong> word<strong>en</strong> verwerkt, maar per keer sam<strong>en</strong> met <strong>en</strong> met instemming<br />
<strong>van</strong> de consum<strong>en</strong>t di<strong>en</strong><strong>en</strong> te word<strong>en</strong> gewijzigd. T<strong>en</strong> tweede zijn het wederom de organisaties<br />
<strong>van</strong> de marktpartij<strong>en</strong> <strong>en</strong> niet de overheid bij wie het initiatief tot algem<strong>en</strong>e wijziging <strong>van</strong> de<br />
Standaardregeling ligt.<br />
49 Alle bedrijv<strong>en</strong> in Nederland betal<strong>en</strong> zog<strong>en</strong>aamde ‘opc<strong>en</strong>t<strong>en</strong>’ waarmee de Sociaal Economische<br />
Raad (SER) wordt gefinancierd.
5 Case Kabels, Buiz<strong>en</strong> <strong>en</strong> Leiding<strong>en</strong><br />
5.1 Inleiding<br />
Er is de laatste jar<strong>en</strong> veel geschrev<strong>en</strong> over de ‘chaos’ onder de Nederlandse grond. Was het<br />
e<strong>en</strong>s nog overzichtelijk waar wi<strong>en</strong>s kabels, leiding<strong>en</strong> <strong>en</strong> buiz<strong>en</strong> lag<strong>en</strong>, teg<strong>en</strong>woordig is dat wel<br />
anders. Zo zijn met name na de liberalisering <strong>van</strong> de telecomsector, verschill<strong>en</strong>de aanbieders<br />
hun eig<strong>en</strong> netwerk gaan aanlegg<strong>en</strong> <strong>en</strong> beher<strong>en</strong>. Dit staat in schril contrast met de tijd vóór de<br />
liberalisering to<strong>en</strong> er slechts e<strong>en</strong> beperkt aantal soort<strong>en</strong> kabels <strong>en</strong> leiding<strong>en</strong> was <strong>en</strong> ieder<br />
soort maar één beheerder had.<br />
Met de toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> ‘drukte’ is de ruimte onder de grond de laatste jar<strong>en</strong> erg schaars geword<strong>en</strong>.<br />
Dit heeft er toe geleid dat er o.a. telecombuiz<strong>en</strong> bov<strong>en</strong> op dieperligg<strong>en</strong>de infrastructuur<br />
voor gas, water <strong>en</strong> elektriciteit zijn geplaatst. Dit br<strong>en</strong>gt allerlei problem<strong>en</strong> met zich mee,<br />
bijvoorbeeld bij het onderhoud <strong>van</strong> de onderligg<strong>en</strong>de infrastructuur.<br />
Maar ook op e<strong>en</strong> heel andere terrein leidt deze ‘chaos’ tot problem<strong>en</strong>. Zo is de kans op<br />
geclaimde schade bij ieder afzonderlijk graafwerk 50 proc<strong>en</strong>t, omdat aannemers ge<strong>en</strong> (juiste)<br />
informatie hebb<strong>en</strong> (opgevraagd) over de ligging <strong>van</strong> kabels, leiding<strong>en</strong> <strong>en</strong> buiz<strong>en</strong>. 50 De oplossing<br />
hiervoor zou het Kabels <strong>en</strong> Leiding<strong>en</strong> informatiec<strong>en</strong>trum (KLIC) moet<strong>en</strong> zijn, aange-<br />
zi<strong>en</strong> aannemers hier de b<strong>en</strong>odigde informatie kunn<strong>en</strong> verkrijg<strong>en</strong>. Echter, deze vorm <strong>van</strong><br />
<strong>zelfregulering</strong> – het KLIC is door kabel- <strong>en</strong> leidingbeheerders opgezet – blijkt in praktijk niet<br />
goed te werk<strong>en</strong>. Zo wordt bijvoorbeeld e<strong>en</strong> groot deel <strong>van</strong> de graafwerkzaamhed<strong>en</strong> niet<br />
gemeld <strong>en</strong> is daarnaast de informatie over de ligging <strong>van</strong> kabels, leiding<strong>en</strong> <strong>en</strong> buiz<strong>en</strong> niet<br />
altijd volledig <strong>en</strong> correct. Betrokk<strong>en</strong><strong>en</strong> zoud<strong>en</strong> daarom liever zi<strong>en</strong> dat er e<strong>en</strong> informatie-<br />
uitwisselingsysteem wordt opgezet waaraan iedere<strong>en</strong> verplicht wordt mee te werk<strong>en</strong>. Want<br />
als er niets verandert, is het volg<strong>en</strong>s sommig<strong>en</strong> “wacht<strong>en</strong> op de klap”. 51<br />
Naast het private belang <strong>van</strong> de betrokk<strong>en</strong> onderneming<strong>en</strong> speelt ook het publieke belang<br />
e<strong>en</strong> grote rol bij deze case. Met name de veiligheid <strong>van</strong> person<strong>en</strong>, materie <strong>en</strong> milieu. Zo is<br />
het voor de maatschappij <strong>van</strong> belang dat (ernstige) ongelukk<strong>en</strong> met o.m. gasleiding<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
voorkom<strong>en</strong>.<br />
50 COB, 2003, p.11.<br />
51 COB, 2003, p.30.<br />
49
50 Hoofdstuk 5<br />
5.2 Beschrijving <strong>van</strong> het nul- <strong>en</strong> projectalternatief<br />
In het kader <strong>van</strong> dit onderzoek (KBA) is dit e<strong>en</strong> interessante case om te bekijk<strong>en</strong>. Immers,<br />
het informatiesysteem <strong>van</strong> de betrokk<strong>en</strong> onderneming<strong>en</strong> zelf blijkt niet optimaal te functio-<br />
ner<strong>en</strong>, waardoor de roep is ontstaan om e<strong>en</strong> systeem waarin de informatie-uitwisseling beter<br />
geregeld is. Er wordt daarbij <strong>van</strong> het onderstaande nul- <strong>en</strong> projectalternatief uitgegaan.<br />
Nulalternatief Projectalternatief<br />
Wettelijke regeling<br />
De overheid zet e<strong>en</strong> informatiec<strong>en</strong>trum op<br />
<strong>en</strong> verplicht betrokk<strong>en</strong> partij<strong>en</strong> om informatie<br />
te lever<strong>en</strong> <strong>en</strong> uit te wissel<strong>en</strong>.<br />
Het <strong>zelfregulering</strong>salternatief<br />
Het door de sector zelf opgezette Kabel- <strong>en</strong><br />
leiding<strong>en</strong> informatiec<strong>en</strong>trum (KLIC), waar<br />
aannemers zich vrijwillig kunn<strong>en</strong> meld<strong>en</strong>.<br />
Het nulalternatief houdt in dat aannemers verplicht word<strong>en</strong> melding te do<strong>en</strong> <strong>van</strong> hun<br />
geplande werkzaamhed<strong>en</strong> bij e<strong>en</strong> door de overheid opgezet informatiec<strong>en</strong>trum <strong>en</strong> dat<br />
beheerders <strong>van</strong> ondergrondse kabels, leiding<strong>en</strong> <strong>en</strong> buiz<strong>en</strong> op hun beurt verplicht word<strong>en</strong> om<br />
aan andere aannemers correcte informatie te lever<strong>en</strong> over de locatie <strong>van</strong> hun ondergrondse<br />
eig<strong>en</strong>domm<strong>en</strong>. Het informatiec<strong>en</strong>trum is op deze manier in staat om aannemers <strong>en</strong> netwerkbeheerders<br />
met elkaar in contact te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>.<br />
Het projectalternatief is het door de betrokk<strong>en</strong> onderneming<strong>en</strong> zelf opgezette Kabel- <strong>en</strong><br />
leiding<strong>en</strong> informatiec<strong>en</strong>trum (KLIC). Aannemers kunn<strong>en</strong> hier hun geplande werkzaamhed<strong>en</strong><br />
meld<strong>en</strong>, waarna KLIC h<strong>en</strong> in contact br<strong>en</strong>gt met alle deelnem<strong>en</strong>de kabel- <strong>en</strong> leidingbeheerders<br />
die in de omgeving <strong>van</strong> de graaflocatie eig<strong>en</strong>domm<strong>en</strong> in de grond hebb<strong>en</strong>. KLIC is<br />
bek<strong>en</strong>d met de ligging <strong>van</strong> kabels <strong>en</strong> leiding<strong>en</strong> doordat deelnem<strong>en</strong>de bedrijv<strong>en</strong> daarover<br />
(globale) gegev<strong>en</strong>s aanlever<strong>en</strong>.<br />
5.2.1 Kanttek<strong>en</strong>ing<br />
Bij het nulalternatief wordt verondersteld dat met het verplicht<strong>en</strong> <strong>van</strong> aannemers <strong>en</strong> kabel-<br />
<strong>en</strong> leidingbeheerders tot medewerking aan het informatiesysteem, de problem<strong>en</strong> <strong>van</strong> het<br />
huidige systeem onder<strong>van</strong>g<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Verondersteld wordt dat bij verplichte infor-<br />
matie-uitwisseling iedere aannemer (accurate) informatie verkrijgt, het inzicht in de ondergrond<br />
to<strong>en</strong>eemt <strong>en</strong> er dus minder zak<strong>en</strong> beschadigd zull<strong>en</strong> rak<strong>en</strong>.<br />
Er mag echter niet verget<strong>en</strong> word<strong>en</strong> dat in de praktijk niet altijd geldt dat m<strong>en</strong> doet wat<br />
verplicht is. Zo ook in deze case. Immers, één <strong>van</strong> de belangrijkste red<strong>en</strong><strong>en</strong> voor het fal<strong>en</strong><br />
<strong>van</strong> het <strong>zelfregulering</strong>alternatief is dat veel aannemers hun graafwerkzaamhed<strong>en</strong> niet meld<strong>en</strong>.
Case Kabels, Buiz<strong>en</strong> <strong>en</strong> Leiding<strong>en</strong> 51<br />
Waarom zij dit niet do<strong>en</strong> is op het eerste gezicht bevreemd<strong>en</strong>d, omdat er duidelijke prikkels<br />
zijn om dit wel te do<strong>en</strong>; het reduceert immers de kans op schade. Wellicht speelt mee dat het<br />
do<strong>en</strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong> melding (te veel) tijd kost. Het leidt tot de gedachte dat aannemers ook niet<br />
bereid zull<strong>en</strong> zijn graafwerkzaamhed<strong>en</strong> te meld<strong>en</strong> wanneer dit wettelijk verplicht is. Immers,<br />
de prikkels ligg<strong>en</strong> niet wez<strong>en</strong>lijk anders in beide alternatiev<strong>en</strong>. Om toch tot e<strong>en</strong> effectieve<br />
wettelijke regeling te kom<strong>en</strong>, zull<strong>en</strong> er dan ook zeer hoge handhavings<strong>kost<strong>en</strong></strong> (controle)<br />
moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gemaakt.<br />
Daarnaast is het zo dat het voor kabel- <strong>en</strong> leidingbeheerders niet altijd mogelijk is om de<br />
juiste informatie te lever<strong>en</strong> over de ligging <strong>van</strong> kabels <strong>en</strong> leiding<strong>en</strong>. Simpelweg omdat zij<br />
soms niet over de juiste gegev<strong>en</strong>s beschikk<strong>en</strong>. Zo word<strong>en</strong> bijvoorbeeld gegev<strong>en</strong>s niet altijd<br />
(juist) doorgegev<strong>en</strong> door de aannemer die de kabels legt, <strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> kabels <strong>en</strong> leiding<strong>en</strong> in de<br />
loop der tijd verschuiv<strong>en</strong> door werking <strong>van</strong> de grond (reg<strong>en</strong>, vorst, droogte etc.). Daarnaast<br />
is het in sommige gevall<strong>en</strong> voor beheerders niet noodzakelijk om de precieze ligging <strong>van</strong><br />
kabels <strong>en</strong> leiding<strong>en</strong> te k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> <strong>en</strong> do<strong>en</strong> zij dan ook weinig moeite om daar achter te kom<strong>en</strong>.<br />
Dit is bijvoorbeeld het geval bij telecomkabels. Deze kabels hebb<strong>en</strong> (bijna) ge<strong>en</strong> onderhoud<br />
nodig <strong>en</strong> mocht er e<strong>en</strong> kabel beschadigd rak<strong>en</strong>, da n kunn<strong>en</strong> andere kabels de functie er<strong>van</strong><br />
overnem<strong>en</strong>. Red<strong>en</strong><strong>en</strong> als deze leid<strong>en</strong> er toe dat beheerders niet altijd over de juiste informatie<br />
beschikk<strong>en</strong>, <strong>en</strong> dus niet kunn<strong>en</strong> voldo<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> wettelijke informatieplicht. Daarteg<strong>en</strong>over<br />
staat dat voor het goed functioner<strong>en</strong> <strong>van</strong> het informatiec<strong>en</strong>trum gegev<strong>en</strong>s over de (globale)<br />
ligging <strong>van</strong> kabels <strong>en</strong> leiding<strong>en</strong> onontbeerlijk zijn.<br />
Daarnaast kan m<strong>en</strong> vraagtek<strong>en</strong>s zett<strong>en</strong> bij de bereidheid <strong>van</strong> kabel- <strong>en</strong> leidingbeheerders om<br />
(vertrouwelijke) informatie aan de overheid door te gev<strong>en</strong>. Wanneer er e<strong>en</strong> informatiesys-<br />
teem door de overheid wordt opgezet, is het dan ook niet ond<strong>en</strong>kbaar dat m<strong>en</strong> zal prober<strong>en</strong><br />
het totstandkomingsproces te vertrag<strong>en</strong>, om de overheid zo min mogelijk inzicht in zak<strong>en</strong> te<br />
gev<strong>en</strong>. De regulerings<strong>kost<strong>en</strong></strong> zull<strong>en</strong> (mede daardoor) hoog uitvall<strong>en</strong>.<br />
Kortom, overheidsregulering kan ook op belangrijke punt<strong>en</strong> ook ‘fal<strong>en</strong>’. Dit relativeert de<br />
uitkomst<strong>en</strong> <strong>van</strong> de KBA. In de kom<strong>en</strong>de paragraf<strong>en</strong> zal hier op teruggekom<strong>en</strong> word<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
daarbij zull<strong>en</strong> er in paragraaf 5.4.1 <strong>en</strong>kele andere reguleringsvorm<strong>en</strong> besprok<strong>en</strong> word<strong>en</strong> die<br />
wellicht e<strong>en</strong> oplossing kunn<strong>en</strong> zijn voor de huidige problematiek.<br />
5.3 De <strong>kost<strong>en</strong></strong>- <strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong>post<strong>en</strong><br />
In onderstaand schema zijn de effect<strong>en</strong> in kaart gebracht <strong>van</strong> <strong>zelfregulering</strong> t<strong>en</strong> opzichte <strong>van</strong><br />
<strong>wetgeving</strong>. Waar mogelijk is onderscheid gemaakt tuss<strong>en</strong> geprijsde <strong>en</strong> niet-geprijsde effect<strong>en</strong>.<br />
In het schema zijn de positieve effect<strong>en</strong> <strong>van</strong> <strong>zelfregulering</strong> t<strong>en</strong> opzichte <strong>van</strong> <strong>wetgeving</strong> met
52 Hoofdstuk 5<br />
het e<strong>en</strong> + tek<strong>en</strong> aangev<strong>en</strong>, de negatieve effect<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> – tek<strong>en</strong> <strong>en</strong> de effect<strong>en</strong> die nul zijn<br />
met e<strong>en</strong> 0. Door het ontbrek<strong>en</strong> <strong>van</strong> specifieke informatie kond<strong>en</strong> bij ge<strong>en</strong> <strong>van</strong> de geprijsde<br />
effect<strong>en</strong> de waarde er<strong>van</strong> word<strong>en</strong> ingevuld. De post<strong>en</strong> word<strong>en</strong> in de hierop volg<strong>en</strong>de para-<br />
graaf nader toegelicht.<br />
Tabel 12: Overzicht <strong>van</strong> effect<strong>en</strong> <strong>van</strong> <strong>zelfregulering</strong> t.o.v. <strong>wetgeving</strong><br />
Bat<strong>en</strong> (+) <strong>en</strong> <strong>kost<strong>en</strong></strong> (-)<br />
Kabel- <strong>en</strong><br />
leidingbeheerders<br />
Bedrijfslev<strong>en</strong><br />
Aannemers Afnemers<br />
Consum<strong>en</strong>t <br />
Overheid<br />
Totaal<br />
Directe effect<strong>en</strong><br />
- Directe schade (voor verhaal) – – – – –<br />
- Verhaal <strong>van</strong> schade + – + + 0<br />
- Directe schade na verhaal – – – – –<br />
Indirecte effect<strong>en</strong><br />
- Indirecte schade in het geval<br />
<strong>van</strong> schade<br />
Externe effect<strong>en</strong><br />
Geprijsde effect<strong>en</strong> P.M.<br />
Niet-geprijsde effect<strong>en</strong><br />
– –<br />
–<br />
- (Gevoel <strong>van</strong>) veiligheid omgeving<br />
–<br />
–<br />
- Milieuverontreiniging – –<br />
Regulerings<strong>kost<strong>en</strong></strong> – (+) + +<br />
Totaal – – – – + –<br />
Bron: <strong>SEO</strong>.<br />
5.3.1 Directe schade (voor verhaal)<br />
Het opzett<strong>en</strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong> informatiec<strong>en</strong>trum waar aannemers informatie kunn<strong>en</strong> verkrijg<strong>en</strong> over<br />
de ligging <strong>van</strong> ondergrondse kabels, leiding<strong>en</strong> <strong>en</strong> buiz<strong>en</strong>, heeft als doel het voorkom<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
minimaliser<strong>en</strong> <strong>van</strong> schade bij graafwerkzaamhed<strong>en</strong>. 52 Dit doel geldt ongeacht of het c<strong>en</strong>trum<br />
door de overheid wordt opgezet of door de betrokk<strong>en</strong> partij<strong>en</strong> zelf. In de huidige <strong>zelfregulering</strong>situatie<br />
is de kans op geclaimde schade 50 proc<strong>en</strong>t, wat tot de conclusie leidt dat het<br />
informatiec<strong>en</strong>trum niet goed werkt. 53 Oorzaak hier<strong>van</strong> is het feit dat niet iedere aannemer<br />
informatie inwint over de ligging <strong>van</strong> ev<strong>en</strong>tuele kabels, buiz<strong>en</strong> <strong>en</strong> leiding<strong>en</strong> in het perceel<br />
52 De kans op schade zal nooit geheel uitgeslot<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>, daar kabels, leiding<strong>en</strong> <strong>en</strong> buiz<strong>en</strong> in<br />
de loop der tijd (ongemerkt) kunn<strong>en</strong> verschuiv<strong>en</strong> door ‘werking’ <strong>van</strong> de grond (reg<strong>en</strong>, vorst,<br />
droogte etc.).<br />
53 COB, 2003, p. 11.
Case Kabels, Buiz<strong>en</strong> <strong>en</strong> Leiding<strong>en</strong> 53<br />
waarin hij wil grav<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat daarnaast de informatie die wel wordt ingewonn<strong>en</strong> niet altijd<br />
accuraat is. Wanneer e<strong>en</strong>zelfde systeem wordt opgezet door de overheid <strong>en</strong> zowel aannemers<br />
als kabel- <strong>en</strong> leidingbeheerders verplicht word<strong>en</strong> om informatie uit te wissel<strong>en</strong>, veronder-<br />
stell<strong>en</strong> we dat de kans op schade (significant) zal afnem<strong>en</strong>. Immers, bij verplichte informatieuitwisseling<br />
verkrijgt iedere aannemer (accurate) informatie, neemt het inzicht in de ondergrond<br />
toe <strong>en</strong> dus zull<strong>en</strong> er minder zak<strong>en</strong> beschadigd rak<strong>en</strong>. Door de afg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> kans op<br />
schade, zull<strong>en</strong> de <strong>kost<strong>en</strong></strong> die hier direct uit voort vloei<strong>en</strong> ook afnem<strong>en</strong>. In vergelijking met<br />
<strong>wetgeving</strong> leidt <strong>zelfregulering</strong> dan ook tot meer schade, voor zowel kabels- <strong>en</strong> leidingbe-<br />
heerders als aannemers <strong>en</strong> afnemers.<br />
Hieronder word<strong>en</strong> per actor de verschill<strong>en</strong>de <strong>kost<strong>en</strong></strong> besprok<strong>en</strong> die graafincid<strong>en</strong>t<strong>en</strong> tot<br />
gevolg kunn<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>.<br />
Kabel- <strong>en</strong> leidingbeheerders<br />
Kabel- <strong>en</strong> leidingbeheerders kunn<strong>en</strong> op verschill<strong>en</strong>de manier<strong>en</strong> <strong>kost<strong>en</strong></strong> ondervind<strong>en</strong> wanneer<br />
hun leiding<strong>en</strong> <strong>en</strong> kabels beschadigd rak<strong>en</strong> bij graafwerkzaamhed<strong>en</strong>. Zo di<strong>en</strong><strong>en</strong> er <strong>kost<strong>en</strong></strong> te<br />
word<strong>en</strong> gemaakt om beschadigde kabels <strong>en</strong> leiding<strong>en</strong> te reparer<strong>en</strong>, kunn<strong>en</strong> beschadiging<strong>en</strong><br />
leid<strong>en</strong> tot het weglekk<strong>en</strong> <strong>van</strong> het product (gas, water, etc.) <strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> als gevolg daar<strong>van</strong> ook<br />
naastligg<strong>en</strong>de material<strong>en</strong> beschadigd rak<strong>en</strong>. Al met al wordt de grootte <strong>van</strong> deze directe<br />
schade nu jaarlijks op €90 miljo<strong>en</strong> geschat. 54 In de <strong>wetgeving</strong>svariant zal de schade die voort-<br />
komt uit graafincid<strong>en</strong>t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong>lijk minder zijn, omdat door het inzicht in de ondergrond<br />
de kans op graafincid<strong>en</strong>t<strong>en</strong> gering is. In de KBA ‘scoort’ de <strong>zelfregulering</strong>svariant dan ook<br />
slechter, waardoor er e<strong>en</strong> - is opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.<br />
Aannemers<br />
Ook aannemers kunn<strong>en</strong> op verschill<strong>en</strong>de manier<strong>en</strong> geconfronteerd word<strong>en</strong> met <strong>kost<strong>en</strong></strong> die<br />
voortvloei<strong>en</strong> uit graafincid<strong>en</strong>t<strong>en</strong>. Zo kan het voorkom<strong>en</strong> dat behalve e<strong>en</strong> kabel of leiding<br />
ook het materieel <strong>van</strong> de aannemer beschadigd raakt. Of in ernstigere gevall<strong>en</strong> zelfs het per-<br />
soneel. Daarnaast kunn<strong>en</strong> graafincid<strong>en</strong>t<strong>en</strong> er toe leid<strong>en</strong> dat de werkzaamhed<strong>en</strong> <strong>van</strong> de aannemer<br />
meer tijd in beslag nem<strong>en</strong> dan gepland. Immers, voordat reparaties zijn uitgevoerd <strong>en</strong><br />
m<strong>en</strong> de werkzaamhed<strong>en</strong> kan vervolg<strong>en</strong>, kan veel tijd verlop<strong>en</strong> zijn. Wanneer m<strong>en</strong> dan het<br />
werk niet op tijd meer kan voltooi<strong>en</strong>, di<strong>en</strong><strong>en</strong> er in veel gevall<strong>en</strong> boetes betaald te word<strong>en</strong>. 55<br />
Ook kan het zo zijn dat m<strong>en</strong> niet aan reeds aang<strong>en</strong>om<strong>en</strong> nieuwe project<strong>en</strong> kan beginn<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
m<strong>en</strong> ander<strong>en</strong> moet inhur<strong>en</strong> om het nieuwe werk uit te voer<strong>en</strong>. Het beschadig<strong>en</strong> <strong>van</strong> kabels<br />
of leiding<strong>en</strong> bij graafwerkzaamhed<strong>en</strong> kan dus op verschill<strong>en</strong>de manier<strong>en</strong> <strong>kost<strong>en</strong></strong> met zich<br />
54 NRC Handelsblad, 2003c.<br />
55 Opdrachtgevers lat<strong>en</strong> vaak e<strong>en</strong> boeteclausule opnem<strong>en</strong> in de overe<strong>en</strong>komst met e<strong>en</strong> aannemer, om<br />
er ‘zeker’ <strong>van</strong> te zijn dat het werk op tijd wordt opgeleverd.
54 Hoofdstuk 5<br />
meebr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> voor de aannemer. Omdat de kans op graafincid<strong>en</strong>t<strong>en</strong> zoals eerder gezegd naar<br />
verwachting significant kleiner zal zijn in de <strong>wetgeving</strong>svariant, br<strong>en</strong>gt de <strong>zelfregulering</strong>svariant<br />
in vergelijking meer <strong>kost<strong>en</strong></strong> voor aannemers met zich mee <strong>en</strong> is e<strong>en</strong> – opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in<br />
de KBA.<br />
Afnemers, consum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> (<strong>en</strong> de maatschappij)<br />
Door het risico <strong>van</strong> 50 proc<strong>en</strong>t op schade bij graafwerkzaamhed<strong>en</strong> bestaat er iedere dag e<strong>en</strong><br />
grote kans op schade aan ondergrondse infrastructur<strong>en</strong>. Als gevolg daar<strong>van</strong> kan er ook bij<br />
zakelijke afnemers <strong>en</strong> consum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> die afhankelijk zijn <strong>van</strong> deze infrastructur<strong>en</strong> schade<br />
ontstaan. M<strong>en</strong> kan zich voorstell<strong>en</strong> dat wanneer de stroom uitvalt doordat stroomkabels zijn<br />
beschadigd, 56 er schade kan ontstaan door stilvall<strong>en</strong>de productie, bederv<strong>en</strong>de voorrad<strong>en</strong>, het<br />
mislop<strong>en</strong> <strong>van</strong> orders, het welvaartsverlies <strong>van</strong> consum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> etc.<br />
5.3.2 Verhaal <strong>van</strong> schade<br />
Hierbov<strong>en</strong> is voor de betrokk<strong>en</strong> actor<strong>en</strong> beschrev<strong>en</strong> tot welke <strong>kost<strong>en</strong></strong>post<strong>en</strong> e<strong>en</strong> beschadigde<br />
kabel of leiding kan leid<strong>en</strong>. <strong>E<strong>en</strong></strong> groot deel <strong>van</strong> deze schade zal m<strong>en</strong> tracht<strong>en</strong> te verhal<strong>en</strong> op<br />
de veroorzaker <strong>van</strong> de schade, de aannemer. Het bedrag dat verhaald kan word<strong>en</strong>, zal bij de<br />
<strong>zelfregulering</strong>svariant groter zijn bij de <strong>wetgeving</strong>svariant, omdat de ontstane schade daar<br />
ook groter zal zijn. Vandaar dat deze post bij alle actor<strong>en</strong> die hun geled<strong>en</strong> schade verhal<strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> + is opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in de KBA <strong>en</strong> bij de aannemers e<strong>en</strong> –. Voor Nederland als geheel is het<br />
effect <strong>van</strong> het verhal<strong>en</strong> <strong>van</strong> schade nul. Het gaat hier immers om e<strong>en</strong> verdelingseffect.<br />
<strong>E<strong>en</strong></strong> interessant geval treedt op als er wel e<strong>en</strong> KLIC-melding is gedaan <strong>en</strong> er toch schade is.<br />
In dat geval zull<strong>en</strong> de kabel- <strong>en</strong> leidingbeheerders tracht<strong>en</strong> de schade te verhal<strong>en</strong> op de<br />
graver. Van belang is dan of de graver de informatie wel goed heeft gebruikt <strong>en</strong> zorgvuldig<br />
heeft gewerkt <strong>en</strong> of de kabel- <strong>en</strong> buiz<strong>en</strong>beheerders wel de correcte informatie hebb<strong>en</strong> doorgegev<strong>en</strong>.<br />
Het lijkt redelijk dat de aannemer niet verantwoordelijk kan word<strong>en</strong> gehoud<strong>en</strong><br />
wanneer blijkt dat de informatie die geleverd wordt niet juist is <strong>en</strong> er toch kabels of leiding<strong>en</strong><br />
geraakt word<strong>en</strong>. In praktijk gebeurt dit ook al: bij e<strong>en</strong> rechtszaak pleit het hebb<strong>en</strong> gedaan <strong>van</strong><br />
e<strong>en</strong> KLIC-melding voor de aannemer. Ook geldt dat wanneer e<strong>en</strong> kabelbedrijf beweert dat<br />
de aannemer toch verantwoordelijk is voor het beschadig<strong>en</strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong> kabel, zij zull<strong>en</strong> moet<strong>en</strong><br />
bewijz<strong>en</strong> dat hun informatie actueel was <strong>en</strong> dat de aannemer niet zorgvuldig is geweest. (de<br />
aannemer is dan dus onschuldig is tot het teg<strong>en</strong>deel bewez<strong>en</strong> is).<br />
56 Vijf<strong>en</strong>twintig proc<strong>en</strong>t <strong>van</strong> de stroomstoring<strong>en</strong> wordt veroorzaakt door graafwerkzaamhed<strong>en</strong> (NRC<br />
Handelsblad, 2003c).
Case Kabels, Buiz<strong>en</strong> <strong>en</strong> Leiding<strong>en</strong> 55<br />
Hierbij speelt ook het al eerder g<strong>en</strong>oemde argum<strong>en</strong>t over de bereidheid <strong>van</strong> dat kabel- <strong>en</strong><br />
leidingbeheerders tot het verl<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>van</strong> medewerking aan e<strong>en</strong> informatiec<strong>en</strong>trum dat is opgezet<br />
door de overheid, e<strong>en</strong> rol. Zo kan m<strong>en</strong> bered<strong>en</strong>er<strong>en</strong> dat beheerders eerder (spontaan)<br />
bereid zull<strong>en</strong> zijn tot het doorgev<strong>en</strong> <strong>van</strong> verandering<strong>en</strong> in de ligging <strong>van</strong> kabels <strong>en</strong> leiding<strong>en</strong><br />
wanneer het gaat om e<strong>en</strong> door h<strong>en</strong>zelf opgezet informatiec<strong>en</strong>trum dan bij e<strong>en</strong> die is opgezet<br />
door de overheid.<br />
Ondanks het feit dat m<strong>en</strong> kan prober<strong>en</strong> de schade die voortvloeit uit graafincid<strong>en</strong>t<strong>en</strong> te<br />
verhal<strong>en</strong> op de veroorzaker er<strong>van</strong>, zull<strong>en</strong> de <strong>kost<strong>en</strong></strong> nooit geheel gedrag<strong>en</strong> word<strong>en</strong> door de<br />
aannemer, omdat:<br />
1. niet iedere<strong>en</strong> die schade lijdt, e<strong>en</strong> schadeclaim indi<strong>en</strong>t;<br />
2. niet alle schade te verhal<strong>en</strong> is (hoe comp<strong>en</strong>seer je bijvoorbeeld het welvaartsverlies dat<br />
optreedt wanneer e<strong>en</strong> consum<strong>en</strong>t zijn vrije tijd niet op de door hem gew<strong>en</strong>ste manier<br />
kan bested<strong>en</strong> omdat de stroom is uitgevall<strong>en</strong>);<br />
3. aannemers niet altijd in staat zull<strong>en</strong> zijn de schade de vergoed<strong>en</strong>.<br />
Dit laatste zal met name voorkom<strong>en</strong> in gevall<strong>en</strong> waar gevolgschades zoals uitval door dataverlies<br />
of productverlies bij bedrijv<strong>en</strong> <strong>en</strong> consum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> in de claim verwerkt is. Het<br />
geclaimde bedrag kan dan zo hoog oplop<strong>en</strong> dat e<strong>en</strong> aannemer niet in staat is die te vergoed<strong>en</strong>.<br />
In veel gevall<strong>en</strong> zijn deze risico’s niet meer te verzeker<strong>en</strong>. 57 Zo b<strong>en</strong>adrukk<strong>en</strong> verschei-<br />
d<strong>en</strong>e verzekeringsmaatschappij<strong>en</strong> in hun polisvoorwaard<strong>en</strong> de eig<strong>en</strong> verantwoordelijkheid<br />
<strong>van</strong> de aannemer. Dit houdt in dat wanneer de aannemer niet kan aanton<strong>en</strong> dat hij de schade<br />
niet had kunn<strong>en</strong> voorkom<strong>en</strong>, hij zelf opdraait voor de ontstane schade. Wellicht is dit er de<br />
oorzaak <strong>van</strong> dat aannemers vaak ge<strong>en</strong> KLIC-melding do<strong>en</strong> <strong>en</strong> schades soms provisorisch<br />
zelf reparer<strong>en</strong> of letterlijk met zand bedekk<strong>en</strong>. 58 Zonder KLIC-melding is het immers<br />
moeilijker te achterhal<strong>en</strong> wie de grond heeft geroerd.<br />
Als laatste geldt dat het verhal<strong>en</strong> <strong>van</strong> schade ook <strong>kost<strong>en</strong></strong> met zich meebr<strong>en</strong>gt. Zo zijn er<br />
bijvoorbeeld private <strong>kost<strong>en</strong></strong> voor rechtsbijstand, maar ook publieke <strong>kost<strong>en</strong></strong> voor de belasting<br />
<strong>van</strong> de rechtsprek<strong>en</strong>de macht.<br />
Hieronder wordt verder ingegaan op het verschil tuss<strong>en</strong> de ontstane schade <strong>en</strong> de te verhal<strong>en</strong><br />
schade.<br />
57 Hier geldt dat verzekeringsmaatschappij<strong>en</strong> wellicht weer bereid zull<strong>en</strong> zijn graafincid<strong>en</strong>t<strong>en</strong> te<br />
verzeker<strong>en</strong>, wanneer deze minder voorkom<strong>en</strong> (waar de verplichte uitwisseling <strong>van</strong> de juiste<br />
informatie verondersteld wordt te leid<strong>en</strong>).<br />
58 KLIC: www.klic.nl.
56 Hoofdstuk 5<br />
5.3.3 Directe schade na verhaal<br />
Zoals hierbov<strong>en</strong> beschrev<strong>en</strong>, is het bedrag dat verhaald kan word<strong>en</strong> op de veroorzakers <strong>van</strong><br />
graafincid<strong>en</strong>t<strong>en</strong> niet gelijk aan de schade die door de graafincid<strong>en</strong>t<strong>en</strong> ontstaat. Dit is in zowel<br />
de <strong>wetgeving</strong>s- als de <strong>zelfregulering</strong>svariant het geval. Omdat de schade die kan ontstaan in<br />
de <strong>zelfregulering</strong>svariant groter is dan in de <strong>wetgeving</strong>svariant, zal ook het verschil tuss<strong>en</strong> de<br />
directe <strong>en</strong> de verhaalde schade groter zijn. In de KBA zijn daarom – tek<strong>en</strong>s opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> bij<br />
deze post.<br />
5.3.4 Indirecte effect<strong>en</strong><br />
De <strong>kost<strong>en</strong></strong> die gepaard gaan met de (indirecte) gevolg<strong>en</strong> <strong>van</strong> graafincid<strong>en</strong>t<strong>en</strong> word<strong>en</strong> vele<br />
mal<strong>en</strong> hoger geschat dan de eerder g<strong>en</strong>oemde €90 miljo<strong>en</strong> die er nu jaarlijks aan directe<br />
schade voortvloeit uit graafwerkzaamhed<strong>en</strong>. De precieze hoogte <strong>van</strong> deze <strong>kost<strong>en</strong></strong> is echter<br />
niet bek<strong>en</strong>d. Wel kunn<strong>en</strong> we bered<strong>en</strong>er<strong>en</strong>, er<strong>van</strong> uitgaande dat m<strong>en</strong> zich houdt aan wettelijke<br />
verplichting<strong>en</strong>, dat de <strong>kost<strong>en</strong></strong> die ontstaan door leveringsonderbreking<strong>en</strong>, lager zull<strong>en</strong> uitval-<br />
l<strong>en</strong> wanneer er sprake is <strong>van</strong> e<strong>en</strong> wettelijke plicht tot informatie-uitwisseling. De huidige<br />
<strong>zelfregulering</strong>situatie br<strong>en</strong>gt in vergelijking dus meer <strong>kost<strong>en</strong></strong> voor de afnemers met zich mee<br />
<strong>en</strong> is daarom opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> als – in de KBA.<br />
5.3.5 Externe effect<strong>en</strong><br />
Veiligheid<br />
Na de ramp<strong>en</strong> die zich voltrokk<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> in Enschede <strong>en</strong> Vol<strong>en</strong>dam is er bepaald dat de<br />
bevolking voortaan op de hoogte zou moet<strong>en</strong> zijn <strong>van</strong> gevaarlijke situaties in hun omgeving.<br />
Het mag voor zich sprek<strong>en</strong> dat de wirwar aan kabels, leiding<strong>en</strong> <strong>en</strong> buiz<strong>en</strong> onder de grond<br />
ook e<strong>en</strong> onveilige situatie creëert voor de omgeving bov<strong>en</strong> de grond. M<strong>en</strong> kan zich echter<br />
afvrag<strong>en</strong> of m<strong>en</strong> de hoogte is <strong>van</strong> de risico’s die m<strong>en</strong> loopt door de ondergrondse situatie.<br />
Wanneer er sprake is <strong>van</strong> e<strong>en</strong> wettelijke verplichting tot informatie-uitwisseling <strong>en</strong> e<strong>en</strong> door<br />
de overheid opgezet systeem zal de kans op ongelukk<strong>en</strong> afnem<strong>en</strong> <strong>en</strong> dus ook het risico dat<br />
de omgeving loopt. Met andere woord<strong>en</strong>, met de nulvariant zal het beter gesteld zijn met de<br />
veiligheid <strong>van</strong> de omgeving <strong>en</strong> daarom is deze post als e<strong>en</strong> <strong>kost<strong>en</strong></strong>post opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.<br />
Milieueffect<strong>en</strong><br />
Doordat de kans op schade bij graafwerkzaamhed<strong>en</strong> groot is bij deze vorm <strong>van</strong> <strong>zelfregulering</strong>,<br />
is ook de kans op milieuschade groot. Zo kan het beschadig<strong>en</strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong> transportbuis<br />
voor gevaarlijke stoff<strong>en</strong> grote gevolg<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> voor het milieu. Ook hier geldt dat wanneer<br />
de ondergrondse situatie door de overheid wordt gereguleerd <strong>en</strong> iedere<strong>en</strong> zich aan zijn
Case Kabels, Buiz<strong>en</strong> <strong>en</strong> Leiding<strong>en</strong> 57<br />
informatieplicht houdt, dat de kans op deze schade afneemt. Zelfregulering leidt op dit vlak<br />
dus tot meer <strong>kost<strong>en</strong></strong>, daarom is deze post als e<strong>en</strong> – in de KBA opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.<br />
5.3.6 Regulerings<strong>kost<strong>en</strong></strong><br />
De <strong>kost<strong>en</strong></strong> voor de huidige <strong>zelfregulering</strong> kom<strong>en</strong> voor rek<strong>en</strong>ing <strong>van</strong> ongeveer 1.000 kabel- <strong>en</strong><br />
leidingbeheerders. 59 De regulerings<strong>kost<strong>en</strong></strong> in deze variant ligg<strong>en</strong> veel lager dan in de<br />
<strong>wetgeving</strong>svariant waar de overheid de <strong>kost<strong>en</strong></strong> voor haar rek<strong>en</strong>ing neemt. Dit omdat het t<strong>en</strong><br />
eerste minder tijd <strong>en</strong> m<strong>en</strong>skracht kost om regels op te stell<strong>en</strong> <strong>en</strong> daarnaast spel<strong>en</strong> er in de<br />
huidige situatie bijna ge<strong>en</strong> naleving<strong>kost<strong>en</strong></strong>. Per saldo treedt daardoor e<strong>en</strong> positief welvaartseffect<br />
op. 60 Onder regulerings<strong>kost<strong>en</strong></strong> word<strong>en</strong> de totstandkomings-, nalevings- <strong>en</strong><br />
aanpassings<strong>kost<strong>en</strong></strong> verstaan. We lop<strong>en</strong> deze post<strong>en</strong> hieronder langs.<br />
Totstandkoming<strong>kost<strong>en</strong></strong>. Het traject om e<strong>en</strong> wet op te stell<strong>en</strong> neemt vaak veel tijd in beslag.<br />
Zeker in gevall<strong>en</strong> zoals deze, waar meerdere departem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> bij betrokk<strong>en</strong> zijn. 61 De <strong>kost<strong>en</strong></strong><br />
voor het opstell<strong>en</strong> <strong>van</strong> regels door de sector zelf, zijn naar verwachting minder groot. Daar-<br />
naast geldt in de <strong>wetgeving</strong>svariant dat de overheid afhankelijk is <strong>van</strong> (vertrouwelijke) informatie<br />
<strong>van</strong> kabel- <strong>en</strong> leidingbeheerders om e<strong>en</strong> goed functioner<strong>en</strong>d informatiec<strong>en</strong>trum op te<br />
kunn<strong>en</strong> zett<strong>en</strong>. Zoals eerder g<strong>en</strong>oemd is het d<strong>en</strong>kbaar dat bedrijv<strong>en</strong> niet ‘zo maar’ bereid zijn<br />
deze informatie aan de overheid door te gev<strong>en</strong> <strong>en</strong> het totstandkomingproces zull<strong>en</strong> vertrag<strong>en</strong>.<br />
Dit alles leidt ertoe dat de totstandkoming<strong>kost<strong>en</strong></strong> bij <strong>zelfregulering</strong> lager uitvall<strong>en</strong> dan bij<br />
overheidsregulering.<br />
Naleving<strong>kost<strong>en</strong></strong>. In teg<strong>en</strong>stelling tot de <strong>zelfregulering</strong>svariant, leidt de <strong>wetgeving</strong>svariant tot<br />
(zeer) hoge naleving<strong>kost<strong>en</strong></strong>. De controle op naleving <strong>van</strong> de bij de <strong>wetgeving</strong>svariant<br />
bestaande plicht tot het lever<strong>en</strong> <strong>en</strong> uitwissel<strong>en</strong> <strong>van</strong> juiste informatie is immers (zeer) kostbaar.<br />
Er zal door middel <strong>van</strong> inspecties gecontroleerd kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> of aannemers werke-<br />
lijk melding do<strong>en</strong> <strong>van</strong> al hun graafwerkzaamhed<strong>en</strong>. Het mag duidelijk zijn dat het inzett<strong>en</strong><br />
<strong>van</strong> inspecteurs die overal in Nederland di<strong>en</strong><strong>en</strong> te controler<strong>en</strong> of graafproject<strong>en</strong> wel zijn<br />
aangemeld, hoge <strong>kost<strong>en</strong></strong> met zich meebr<strong>en</strong>gt. Er zijn verschill<strong>en</strong>de mogelijkhed<strong>en</strong>:<br />
1. De nalevings<strong>kost<strong>en</strong></strong> als er wel e<strong>en</strong> KLIC-melding wordt gedaan. De <strong>wetgeving</strong> leidt tot<br />
administratieve last<strong>en</strong>, omdat de graver het KLIC-formulier (e<strong>en</strong> bewijs <strong>van</strong> melding)<br />
59 Het do<strong>en</strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong> KLIC-melding is gratis voor aannemers.<br />
60 Kost<strong>en</strong> voor de overheid leid<strong>en</strong> bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> tot extra welvaartsverliez<strong>en</strong>. De <strong>kost<strong>en</strong></strong> word<strong>en</strong> betaald<br />
uit belasting<strong>en</strong>. Belastingheffing leidt tot ‘vervorming<strong>en</strong>’ in de economie die de welvaart verlag<strong>en</strong>,<br />
zoals hoge arbeids<strong>kost<strong>en</strong></strong>. Zie verder paragraaf 7.1, conclusie 3.<br />
61 Zo zijn het Ministerie <strong>van</strong> Economische Zak<strong>en</strong>, het Ministerie <strong>van</strong> Binn<strong>en</strong>landse Zak<strong>en</strong>, het<br />
Ministerie <strong>van</strong> Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ord<strong>en</strong>ing <strong>en</strong> Milieubeheer <strong>en</strong> het Ministerie <strong>van</strong><br />
Verkeer <strong>en</strong> Waterstaat actief op het gebied <strong>van</strong> kabels, buiz<strong>en</strong> <strong>en</strong> leiding<strong>en</strong> (COB, 2003, p. 14).
58 Hoofdstuk 5<br />
moet kunn<strong>en</strong> overhandig<strong>en</strong> om te ton<strong>en</strong> dat hij aan zijn plicht heeft voldaan wanneer hij<br />
gecontroleerd wordt. Deze last<strong>en</strong> zijn er niet bij <strong>zelfregulering</strong>.<br />
2. De nalevings<strong>kost<strong>en</strong></strong> als er ge<strong>en</strong> KLIC-melding is gedaan. De vraag is hoe e<strong>en</strong> inspecteur,<br />
die de wettelijke plicht controleert, deze niet-melders kan achterhal<strong>en</strong>. Dat zal met hoge<br />
<strong>kost<strong>en</strong></strong> gepaard gaan. Deze controle op de meldingsplicht staat in principe los <strong>van</strong> het feit<br />
of er wel of ge<strong>en</strong> schade is. 62<br />
De beheers<strong>kost<strong>en</strong></strong> die e<strong>en</strong> opgericht informatiec<strong>en</strong>trum met zich meebr<strong>en</strong>gt vall<strong>en</strong> onder de<br />
naleving<strong>kost<strong>en</strong></strong>, maar omdat het één <strong>van</strong> de weinige post<strong>en</strong> is waar bek<strong>en</strong>d <strong>van</strong> is hoeveel<br />
<strong>kost<strong>en</strong></strong> het precies met zich meebr<strong>en</strong>gt, word<strong>en</strong> zij apart g<strong>en</strong>oemd. De beheers<strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong><br />
het huidige informatiec<strong>en</strong>trum (KLIC) bedrag<strong>en</strong> €2 miljo<strong>en</strong> per jaar. 63 Of deze <strong>kost<strong>en</strong></strong> hoger<br />
of lager uit zull<strong>en</strong> vall<strong>en</strong> wanneer het c<strong>en</strong>trum door de overheid is opgezet, is moeilijk in te<br />
schatt<strong>en</strong>. Waarschijnlijk zull<strong>en</strong> de <strong>kost<strong>en</strong></strong> ongeveer gelijk zijn.<br />
Aanpassings<strong>kost<strong>en</strong></strong>. Voor aanpassings<strong>kost<strong>en</strong></strong> geldt hetzelfde als bij de totstandkomings<strong>kost<strong>en</strong></strong>.<br />
Wanneer er geconstateerd wordt dat bepaalde aspect<strong>en</strong> <strong>van</strong> de huidige <strong>zelfregulering</strong> niet<br />
meer voldo<strong>en</strong>, zal het (veel) minder tijd <strong>en</strong> inspanning <strong>kost<strong>en</strong></strong> om die aan te pass<strong>en</strong> dan<br />
wanneer het e<strong>en</strong> wettelijke regeling betreft.<br />
5.4 T<strong>en</strong>tatieve conclusies<br />
Uit de KBA komt duidelijk naar vor<strong>en</strong> dat het nulalternatief <strong>van</strong> <strong>wetgeving</strong> meerdere voordel<strong>en</strong><br />
heeft t<strong>en</strong> opzichte <strong>van</strong> huidige vorm <strong>van</strong> <strong>zelfregulering</strong>. Nag<strong>en</strong>oeg al deze voordel<strong>en</strong><br />
kom<strong>en</strong> voort uit het feit dat we veronderstell<strong>en</strong> dat <strong>wetgeving</strong> effectiever is dan de huidige<br />
<strong>zelfregulering</strong> <strong>en</strong> dus tot minder schades <strong>en</strong> onderbreking<strong>en</strong> leidt. Daar staan echter de<br />
<strong>en</strong>orme handhaving<strong>kost<strong>en</strong></strong> die met deze effectiviteit gepaard gaan teg<strong>en</strong>over. Ook op de<br />
andere vorm<strong>en</strong> regulering<strong>kost<strong>en</strong></strong>, de totstandkoming<strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> de ev<strong>en</strong>tuele aanpassings<strong>kost<strong>en</strong></strong>,<br />
‘scoort’ het <strong>zelfregulering</strong>alternatief beter dan het <strong>wetgeving</strong>salternatief.<br />
Het lijkt dus alsof <strong>wetgeving</strong> in bijna alle opzicht<strong>en</strong> beter is dan de huidige <strong>zelfregulering</strong>.<br />
Echter, zoals eerder beschrev<strong>en</strong> werd in paragraaf 5.2.1, is het om verschill<strong>en</strong>de red<strong>en</strong><strong>en</strong> niet<br />
zeker dat <strong>wetgeving</strong> in deze case wel effectief zou zijn. Kortom, beide alternatiev<strong>en</strong> zijn niet<br />
zo effectief als m<strong>en</strong> zou will<strong>en</strong>: het gaat hier om de afruil effectiviteit <strong>en</strong> handhavings<strong>kost<strong>en</strong></strong>.<br />
Daarom kijk<strong>en</strong> we hier (in paragraaf 5.4.1) ook kort naar e<strong>en</strong> andere vorm<strong>en</strong> <strong>van</strong> <strong>zelfregulering</strong>.<br />
T<strong>en</strong> slotte kijk<strong>en</strong> we voor de volledigheid ook naar extra overheidsmaatregel<strong>en</strong> die wel-<br />
62 Praktisch gezi<strong>en</strong> is het met name in het geval <strong>van</strong> schade rele<strong>van</strong>t om de graver te achterhal<strong>en</strong>.<br />
63 COB, 2003, p. 28.
Case Kabels, Buiz<strong>en</strong> <strong>en</strong> Leiding<strong>en</strong> 59<br />
licht e<strong>en</strong> oplossing kunn<strong>en</strong> zijn voor het ruimtegebrek dat is ontstaan door de drukte onder<br />
de grond.<br />
5.4.1 Andere reguleringsopties<br />
Sam<strong>en</strong>werking overheid <strong>en</strong> sector<br />
Het fal<strong>en</strong> <strong>van</strong> de huidige <strong>zelfregulering</strong> <strong>en</strong> het mogelijke fal<strong>en</strong> <strong>van</strong> overheidsregulering, zou-<br />
d<strong>en</strong> wellicht onder<strong>van</strong>g<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> door ‘sam<strong>en</strong>werking’ <strong>van</strong> de overheid <strong>en</strong> de sector.<br />
Geconditioneerde <strong>zelfregulering</strong> dus, in de vorm <strong>van</strong> e<strong>en</strong> wettelijke plicht tot informatieuitwisseling<br />
met e<strong>en</strong> door de sector zelf opgezet informatiec<strong>en</strong>trum (bijvoorbeeld het<br />
KLIC). De overheid schept hiermee de randvoorwaard<strong>en</strong> <strong>en</strong> laat de uitvoering er<strong>van</strong> over<br />
aan de marktpartij<strong>en</strong>. Hiermee gaat m<strong>en</strong> de nadel<strong>en</strong> <strong>van</strong> de vrijwilligheid <strong>van</strong> het huidige<br />
systeem teg<strong>en</strong> <strong>en</strong> de kans op ‘teg<strong>en</strong>werking’ door de sector zal minder zijn dan bij e<strong>en</strong> geheel<br />
door de overheid opgezet <strong>en</strong> uitgevoerd systeem.<br />
Overig<strong>en</strong>s zal wettelijk vastgesteld moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> dat het informatiec<strong>en</strong>trum in deze vorm,<br />
e<strong>en</strong> juridische status heeft. Anders zal de overheid er ge<strong>en</strong> gebruik <strong>van</strong> mog<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> bij de<br />
uitvoering <strong>van</strong> haar wettelijke tak<strong>en</strong>, zoals het uitvoer<strong>en</strong> <strong>van</strong> controles. De overheid mag<br />
immers alle<strong>en</strong> gebruik mak<strong>en</strong> <strong>van</strong> auth<strong>en</strong>tieke gegev<strong>en</strong>s <strong>en</strong> gegev<strong>en</strong>s <strong>van</strong> e<strong>en</strong> particuliere<br />
organisatie zijn dat niet, t<strong>en</strong>zij anders bepaald.<br />
Sam<strong>en</strong>werking <strong>van</strong> de overheid <strong>en</strong> sector zal vooral <strong>van</strong> invloed zijn op de regulerings<strong>kost<strong>en</strong></strong>.<br />
Zo kan m<strong>en</strong> bijvoorbeeld door gebruik te mak<strong>en</strong> <strong>van</strong> de k<strong>en</strong>nis die de sector in de<br />
loop der jar<strong>en</strong> heeft verzameld bij het opzett<strong>en</strong> <strong>en</strong> uitgroei<strong>en</strong> <strong>van</strong> het KLIC (totstandkomings<strong>kost<strong>en</strong></strong><br />
bespar<strong>en</strong>). Ook zull<strong>en</strong> de nalevings- <strong>en</strong> aanpassings<strong>kost<strong>en</strong></strong> waarschijnlijk lager<br />
uitvall<strong>en</strong> dan wanneer de overheid alles uitvoert. De sector zal immers eerder g<strong>en</strong>eigd zijn<br />
zich aan de regels te houd<strong>en</strong> wanneer die mede door h<strong>en</strong>zelf bepaald zijn.<br />
Deze vorm <strong>van</strong> sam<strong>en</strong>werking lost echter niet de problem<strong>en</strong> op die kunn<strong>en</strong> rijz<strong>en</strong> bij de<br />
controle op naleving <strong>van</strong> de meldingsplicht door aannemers. Wellicht kunn<strong>en</strong> deze proble-<br />
m<strong>en</strong> onder<strong>van</strong>g<strong>en</strong> word<strong>en</strong> met de hieronder beschrev<strong>en</strong> vorm <strong>van</strong> <strong>zelfregulering</strong>.<br />
Zelfregulering<br />
Om gravers te beweg<strong>en</strong> om altijd e<strong>en</strong> KLIC-melding te do<strong>en</strong>, is het e<strong>en</strong> optie om deze plicht<br />
in de algem<strong>en</strong>e leveringsvoorwaard<strong>en</strong> <strong>van</strong> de gravers op te nem<strong>en</strong>. De opdrachtgevers <strong>van</strong><br />
de gravers zoud<strong>en</strong> dan kunn<strong>en</strong> afsprek<strong>en</strong> (in e<strong>en</strong> gedragscode o.i.d.) dat zij alle<strong>en</strong> met die<br />
gravers in zee gaan die het do<strong>en</strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong> KLIC-melding in hun voorwaard<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> staan.<br />
Er zou kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> vastgelegd dat het achterwege lat<strong>en</strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong> KLIC-melding automatisch<br />
betek<strong>en</strong>t dat de graver aansprakelijk kan word<strong>en</strong> gesteld.
60 Hoofdstuk 5<br />
Extra overheidsmaatregel<strong>en</strong><br />
Om het ruimtegebrek onder de grond teg<strong>en</strong> te gaan, is het wellicht e<strong>en</strong> optie om de wet-<br />
gevingsvariant verder uit te bouw<strong>en</strong> met bijvoorbeeld de plicht tot verwijdering <strong>van</strong> niet<br />
meer in gebruik zijnde kabels, buiz<strong>en</strong> <strong>en</strong> leiding<strong>en</strong>. Hierdoor zal namelijk de ruimte onder de<br />
grond to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>, waardoor er verscheid<strong>en</strong>e <strong>bat<strong>en</strong></strong> bepaald kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Zoals bijvoorbeeld:<br />
- Afnem<strong>en</strong>de <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong> graafwerkzaamhed<strong>en</strong>: De eerste meter <strong>van</strong> de ondergrond ligt in<br />
Nederland al grot<strong>en</strong>deels vol, hierdoor moet m<strong>en</strong> steeds dieper grav<strong>en</strong>. In ons ‘natte’ land<br />
is dat e<strong>en</strong> kostbare aangeleg<strong>en</strong>heid. 64<br />
- Dal<strong>en</strong>de <strong>kost<strong>en</strong></strong> onderhoud <strong>van</strong> ondergrondse infrastructuur: Het onderhoud <strong>van</strong> ondergrondse<br />
infrastructuur wordt met de steeds voller word<strong>en</strong>de ondergrond steeds ingewik-<br />
kelder <strong>en</strong> dus ook kostbaarder.<br />
Merk op dat deze activiteit<strong>en</strong> buit<strong>en</strong> het bestek <strong>van</strong> deze case vall<strong>en</strong> omdat ze verder gaan<br />
dan het optimaliser<strong>en</strong> <strong>van</strong> de informatie-uitwisseling. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> di<strong>en</strong>t m<strong>en</strong> te bed<strong>en</strong>k<strong>en</strong> dat<br />
teg<strong>en</strong>over deze <strong>bat<strong>en</strong></strong> zeer hoge <strong>kost<strong>en</strong></strong> staan (zo is het naar verwachting erg duur om de niet<br />
meer in gebruik zijnde kabels, leiding<strong>en</strong> <strong>en</strong> buiz<strong>en</strong> te verwijder<strong>en</strong>).<br />
Eén c<strong>en</strong>trale registratie<br />
Als laatste wordt hier ook de registratieoptie g<strong>en</strong>oemd, die naar vor<strong>en</strong> komt uit het onder-<br />
zoek <strong>van</strong> het C<strong>en</strong>trum voor Ondergronds Bouw<strong>en</strong> (COB) naar de mogelijkhed<strong>en</strong> voor registratie<br />
<strong>van</strong> buisleiding<strong>en</strong>. Uit dat onderzoek is geblek<strong>en</strong> dat er voldo<strong>en</strong>de draagvlak is onder<br />
belanghebb<strong>en</strong>d<strong>en</strong> om te kom<strong>en</strong> tot één c<strong>en</strong>trale registratie. Onder c<strong>en</strong>trale registratie wordt<br />
verstaan dat er e<strong>en</strong> ‘loket’ op internet wordt geop<strong>en</strong>d, waar iedere<strong>en</strong> die informatie wil over<br />
de ligging <strong>van</strong> kabels <strong>en</strong> leiding<strong>en</strong>, zich kan meld<strong>en</strong>. Via dit loket kunn<strong>en</strong> er vervolg<strong>en</strong>s<br />
dec<strong>en</strong>trale registraties (bij de bron) word<strong>en</strong> aangesprok<strong>en</strong>. Afhankelijk <strong>van</strong> het soort gebruiker,<br />
krijgt m<strong>en</strong> dan de gevraagde informatie met e<strong>en</strong> bepaalde nauwkeurigheid te zi<strong>en</strong>.<br />
Het voordeel <strong>van</strong> e<strong>en</strong> dergelijk systeem is dat m<strong>en</strong> werkelijk inzicht krijgt in de ondergrondse<br />
situatie, <strong>van</strong> consum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> (op globaal niveau) tot hulpverl<strong>en</strong>ingsdi<strong>en</strong>st<strong>en</strong> (op gede-<br />
tailleerd niveau). Ongelukk<strong>en</strong> <strong>en</strong> gevaarlijke situaties kunn<strong>en</strong> hiermee gemakkelijk voorkom<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong>. Daarnaast hoev<strong>en</strong> kabel- <strong>en</strong> leidingeig<strong>en</strong>ar<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> (vertrouwelijke) informatie<br />
door te spel<strong>en</strong> aan de overheid of aan e<strong>en</strong> door h<strong>en</strong>zelf opgezet informatiec<strong>en</strong>trum. Zij<br />
kunn<strong>en</strong> dus zelf blijv<strong>en</strong> bepal<strong>en</strong> wie welke informatie krijgt.<br />
64 COB, 2003, p. 30.
Case Kabels, Buiz<strong>en</strong> <strong>en</strong> Leiding<strong>en</strong> 61<br />
Het nadeel <strong>van</strong> e<strong>en</strong> dergelijk systeem is dat het hoge <strong>kost<strong>en</strong></strong> met zich meebr<strong>en</strong>gt om het op<br />
te zett<strong>en</strong>. Uitgaande <strong>van</strong> e<strong>en</strong> overweg<strong>en</strong>d goede, digitale registratie bij de kabel- <strong>en</strong> leiding<br />
beheerders, schat het COB de initiële <strong>kost<strong>en</strong></strong> op €20 miljo<strong>en</strong> over 3 jaar. De beheers<strong>kost<strong>en</strong></strong><br />
word<strong>en</strong> daarna op jaarlijks €2 à €3 miljo<strong>en</strong> geschat. 65 <strong>E<strong>en</strong></strong> ander nadeel is dat ook bij deze<br />
vorm <strong>van</strong> regulering de vraag blijft bestaan of gravers bereid zijn informatie in te winn<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
of de informatie die kabel- <strong>en</strong> leidingbeheerders lever<strong>en</strong> wel betrouwbaar is.<br />
65 COB, 2003, p. 40.
6 Case Registratie Storingscijfers<br />
6.1 Inleiding<br />
Voordat elektriciteit de eindgebruiker bereikt, zijn verschill<strong>en</strong>de stadia <strong>van</strong> de bedrijfskolom<br />
doorlop<strong>en</strong>. Het gaat hierbij om de productie (opwekking <strong>van</strong> elektriciteit), het transport, de<br />
distributie (aflevering <strong>van</strong> elektriciteit) <strong>en</strong> de levering (contact met de klant <strong>en</strong> de inkoop bij<br />
de groothandel). 66 In deze case staat de kwaliteit <strong>van</strong> het elektriciteitsnet c<strong>en</strong>traal, <strong>en</strong> dan met<br />
name de registratie <strong>van</strong> de storing<strong>en</strong> op dit net. Het gaat hierbij dus om de distributie <strong>en</strong> niet<br />
om de productie, het transport of de levering.<br />
Het transport <strong>van</strong> elektriciteit verloopt <strong>van</strong>af de produc<strong>en</strong>t (de elektriciteitsc<strong>en</strong>trale) via het<br />
landelijke transport- of hoogspanningsnet, veelal met gr<strong>en</strong>soverschrijd<strong>en</strong>de hoogspannings-<br />
verbinding<strong>en</strong>. De hoge spanning is noodzakelijk om het <strong>en</strong>ergieverlies tijd<strong>en</strong>s het transport<br />
te beperk<strong>en</strong>. Via transformator<strong>en</strong> wordt de elektriciteit <strong>van</strong>uit het hoogspanningsnet in de<br />
vorm <strong>van</strong> midd<strong>en</strong>- of laagspanning dichter bij de uiteindelijke afnemer gebracht. Het elektriciteitsnet,<br />
zoals dat in dit onderzoek c<strong>en</strong>traal staat, omvat de distributie <strong>van</strong>af het hoogspanningsnet,<br />
via het midd<strong>en</strong> <strong>en</strong> laagspanningsnet, naar de gebruiker. Het midd<strong>en</strong>- <strong>en</strong> laagspan-<br />
ning wordt ook wel aangeduid als het distributi<strong>en</strong>et <strong>en</strong> is in hand<strong>en</strong> <strong>van</strong> de netbeheerders.<br />
De kwaliteit <strong>van</strong> het elektriciteitsnet wordt mede bepaald door de hoogte <strong>van</strong> de investering<strong>en</strong><br />
in het net. De investeringsbeslissing<strong>en</strong> word<strong>en</strong> g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> door de netbeheerders. In<br />
tabel 13 staat e<strong>en</strong> overzicht <strong>van</strong> de regionale netbeheerders <strong>en</strong> hun werkgebied <strong>en</strong> aantal<br />
aansluiting<strong>en</strong> (medio 2002). Op dit mom<strong>en</strong>t ziet het overzicht met regionale netbeheerders<br />
er al weer anders uit <strong>en</strong> omvat 20 verschill<strong>en</strong>de netbeheerders, waar<strong>van</strong> drie echt grote<br />
aanbieders (Nuon, Ess<strong>en</strong>t <strong>en</strong> Eneco) <strong>en</strong> vele kleinere netbeheerders.<br />
De prijs <strong>van</strong> elektriciteit bestaat uit e<strong>en</strong> bedrag voor productie, transport, distributie <strong>en</strong> leve-<br />
ring. Alle<strong>en</strong> bij de productie <strong>en</strong> levering is marktwerking geïntroduceerd, waardoor alle<strong>en</strong><br />
hier de voordel<strong>en</strong> <strong>van</strong> meer concurr<strong>en</strong>tie zijn te verwacht<strong>en</strong>. Transport via hoogspannings-<br />
leiding<strong>en</strong> <strong>en</strong> distributie via het lokale netwerk zijn gereguleerde monopolies. Ev<strong>en</strong>tuele prijsverlaging<strong>en</strong><br />
voor deze onderdel<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> voort uit verbetering of aanscherping <strong>van</strong> regelgeving<br />
dan wel uit technologische vooruitgang, maar zijn ge<strong>en</strong> gevolg <strong>van</strong> marktwerking. 67<br />
66 Sinds de liberalisering <strong>van</strong> de elektriciteitsmarkt is begonn<strong>en</strong>, is e<strong>en</strong> aantal nieuwe bedrijv<strong>en</strong> tot<br />
deze markt toegetred<strong>en</strong>. Dit betreft vooral bedrijv<strong>en</strong> die actief zijn bij de levering.<br />
67 <strong>SEO</strong>/Ber<strong>en</strong>schot, 2003.<br />
63
64 Hoofdstuk 6<br />
Tabel 13: Regionale netbeheerders elektriciteit<br />
Netbeheerder Regio Aantal aansluiting<strong>en</strong><br />
RENDO Netbeheer B.V. Regionaal verspreidde stukk<strong>en</strong> in Dr<strong>en</strong>the 29.000<br />
Netbeheerder C<strong>en</strong>traal Overijssel B.V.<br />
(CONET)<br />
Regionaal verspreidde stukk<strong>en</strong> in Overijssel 51.000<br />
N.V. Continuon Netbeheer<br />
Verschill<strong>en</strong>de regio’s in Friesland, Flevo-<br />
2.688.000<br />
EWR Netwest B.V.<br />
Noord West Net N.V.<br />
land, Gelderland <strong>en</strong> Noord-Holland<br />
Elektriciteitsnetbeheer Utrecht B.V.<br />
(ENBU)<br />
Provincie Utrecht 500.000<br />
ENECO Netbeheer B.V.<br />
Verschill<strong>en</strong>de regio’s in Zuid-Holland,<br />
1.512.000<br />
ENECO EdelNet Delfland B.V. Noord-Holland, Utrecht (rond Zeist) <strong>en</strong><br />
ENECO Netbeheer Midd<strong>en</strong>-Holland B.V.<br />
ENECO Netbeheer Weert N.V.<br />
ENECO Netbeheer Amstelland B.V.<br />
ENECO Netbeheer Midd<strong>en</strong>-K<strong>en</strong>nemerland<br />
B.V.<br />
ENECO Netbeheer Zuid-K<strong>en</strong>nemerland<br />
B.V.<br />
ENECO Noord Oost Friesland B.V.<br />
ENECO Zeist <strong>en</strong> Omsterk<strong>en</strong> B.V.<br />
Limburg (rond Weert)<br />
Westland Energie Infrastructuur B.V. Zuid-Holland 49.000<br />
ONS Netbeheer B.V. Zuid-Holland 38.000<br />
DELTA Netwerkbedrijf B.V. Zeeland 191.000<br />
ENET Eindhov<strong>en</strong> B.V. Noord-Brabant (rond Eindhov<strong>en</strong>) 101.000<br />
Ess<strong>en</strong>t Netwerk Brabant B.V.<br />
Verschill<strong>en</strong>de regio’s in Groning<strong>en</strong>, Fries-<br />
2.363.000<br />
Ess<strong>en</strong>t Netwerk Limburg B.V.<br />
land, Dr<strong>en</strong>the, Zuid-Holland, Noord-<br />
Ess<strong>en</strong>t Netwerk Noord N.V.<br />
Ess<strong>en</strong>t Netwerk Friesland B.V.<br />
Brabant <strong>en</strong> Limburg<br />
InfraMosane N.V. Limburg 46.000<br />
Bron: EnergieNed (2002).<br />
DTe is voornem<strong>en</strong>s om de huidige regelgeving t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> de regionale elektriciteitsnetbe-<br />
drijv<strong>en</strong> aan te pass<strong>en</strong>. 68 De kwaliteit <strong>van</strong> het elektriciteitsnet heeft ge<strong>en</strong> prijs, omdat er ge<strong>en</strong><br />
markt is waarop het goed ‘kwaliteit’ verhandeld wordt. De kwaliteit <strong>van</strong> het elektriciteitsnet<br />
heeft echter wel e<strong>en</strong> waarde: e<strong>en</strong> hoge kwaliteit leidt tot minder onderbreking<strong>en</strong> <strong>en</strong> minder<br />
schade <strong>en</strong> ongemak voor de eindgebruikers. De kern <strong>van</strong> het probleem is dat afnemers niet<br />
kunn<strong>en</strong> wissel<strong>en</strong> <strong>van</strong> netbeheerder; welk leveringsbedrijf de afnemer ook kiest, hij is altijd<br />
gebond<strong>en</strong> aan het regionale netbedrijf.<br />
6.1.1 Aanleiding tot de case<br />
Er is rec<strong>en</strong>t opschudding ontstaan over de betrouwbaarheid <strong>van</strong> storingscijfers. Het is <strong>van</strong><br />
groot belang dat de input om deze k<strong>en</strong>getall<strong>en</strong> te kunn<strong>en</strong> berek<strong>en</strong><strong>en</strong> objectief <strong>en</strong> correct is<br />
verzameld. Op dit mom<strong>en</strong>t word<strong>en</strong> de storingscijfers door de netbeheerders zelf ‘gemaakt’<br />
als ze bij e<strong>en</strong> storing e<strong>en</strong> Nestorformulier invull<strong>en</strong>. Onderzoeksinstituut KEMA verzamelt<br />
68 DTe Di<strong>en</strong>st uitvoering <strong>en</strong> toezicht <strong>en</strong>ergie, 2002.
Case Registratie Storingscijfers 65<br />
vervolg<strong>en</strong>s deze gegev<strong>en</strong>s <strong>en</strong> <strong>analyse</strong>ert ze. Maar wie controleert of de netbeheerders wel<br />
altijd het formulier invull<strong>en</strong> bij e<strong>en</strong> storing <strong>en</strong> of ze dit op de juiste manier do<strong>en</strong>?<br />
Om de betrouwbaarheid <strong>van</strong> de cijfers te waarborg<strong>en</strong> – <strong>en</strong> dat lijkt bittere noodzaak als DTe<br />
deze cijfers als input in het ophand<strong>en</strong> zijnde reguleringsmodel gaat hanter<strong>en</strong> – is e<strong>en</strong> meer<br />
objectieve gegev<strong>en</strong>sverzameling noodzakelijk. Eén <strong>van</strong> de mogelijkhed<strong>en</strong> is e<strong>en</strong> steekproefs-<br />
gewijze accountantsachtige controle onder verantwoordelijkheid <strong>van</strong> DTe of het Ministerie<br />
<strong>van</strong> Economische Zak<strong>en</strong>. De kwaliteit <strong>van</strong> de storingscijfers kan door middel <strong>van</strong> andere<br />
vorm<strong>en</strong> <strong>van</strong> <strong>wetgeving</strong> of <strong>zelfregulering</strong> word<strong>en</strong> bewaakt.<br />
Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> is het <strong>van</strong> belang dat de verzamelde storingscijfers op e<strong>en</strong> objectieve wijze<br />
word<strong>en</strong> ge<strong>analyse</strong>erd <strong>en</strong> dus niet kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gemanipuleerd door belanghebb<strong>en</strong>d<strong>en</strong>.<br />
Er heeft sinds de opschudding e<strong>en</strong> onderzoek door DTe plaatsgevond<strong>en</strong> naar de betrouw-<br />
baarheid <strong>van</strong> de cijfers in opdracht <strong>van</strong> de to<strong>en</strong>malige staatssecretaris <strong>van</strong> Economisch<br />
Zak<strong>en</strong> Wijn. Van belang is dat de betrouwbaarheid op orde is voordat de regulering (die<br />
gedeeltelijk stoelt op die cijfers) ingaat.<br />
6.2 Beschrijving <strong>van</strong> het nul- <strong>en</strong> projectalternatief<br />
De registratie <strong>van</strong> storingscijfers kan door de overheid gereguleerd <strong>en</strong> gecontroleerd word<strong>en</strong><br />
(wettelijke regeling registratie storingscijfers). Deze registratie kan ook aan de sector word<strong>en</strong><br />
overgelat<strong>en</strong> (<strong>zelfregulering</strong>). Na het eerder g<strong>en</strong>oemde onderzoek in opdracht <strong>van</strong> voormalig<br />
staatssecretaris Wijn is gekoz<strong>en</strong> voor certificering. 69 Als de sector zelf verantwoordelijk is<br />
voor de betrouwbaarheid <strong>van</strong> de cijfers dan kan dit door DTe gestimuleerd <strong>en</strong> (op afstand)<br />
gecontroleerd word<strong>en</strong> door verplichte certificering of door vrijwillige certificering. De DTe<br />
heeft het Ministerie <strong>van</strong> Economische Zak<strong>en</strong> geadviseerd om te kiez<strong>en</strong> voor verplichte certificering.<br />
Het Ministerie <strong>van</strong> Economische Zak<strong>en</strong> heeft in de Interv<strong>en</strong>tie <strong>en</strong> Implem<strong>en</strong>tatie-<br />
wet die in december 2003 naar de Tweede Kamer is gestuurd, voor vrijwillige certificering<br />
gekoz<strong>en</strong>. 70 Onderstaand schema geeft deze drie mogelijkhed<strong>en</strong> weer. 71 Onder het schema<br />
word<strong>en</strong> de alternatiev<strong>en</strong> verder uitgewerkt.<br />
69 Andere <strong>zelfregulering</strong>sinstrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> (zoals conv<strong>en</strong>ant<strong>en</strong> of gedragscodes) zijn hierbij door DTe<br />
niet serieus overwog<strong>en</strong>.<br />
70 Zie www.minez.nl persbericht<strong>en</strong> – kamerbriev<strong>en</strong>.<br />
71 Merk op dat we de huidige vrijwillige registratie niet meer als mogelijkheid zi<strong>en</strong> in het kwaliteitsreguleringsmodel<br />
zoals DTe dat nu voorstaat.
66 Hoofdstuk 6<br />
Nulalternatief Projectalternatief 1 Projectalternatief 2<br />
Wettelijke regeling registratie<br />
storingscijfers<br />
Zelfreguleringsalternatief 1:<br />
Verplichte certificering<br />
Zelfreguleringsalternatief 2:<br />
Vrijwillige certificering<br />
In alle drie de alternatiev<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> norm<strong>en</strong> word<strong>en</strong> opgesteld. Omdat deze norm<strong>en</strong> bij alle<br />
alternatiev<strong>en</strong> hetzelfde zijn, wordt het opstell<strong>en</strong> hier<strong>van</strong> niet per alternatief besprok<strong>en</strong>. Bij de<br />
directe effect<strong>en</strong> (paragaaf 6.3.1) gaan we uitgebreider in op de <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong> het opstell<strong>en</strong> <strong>van</strong><br />
norm<strong>en</strong> <strong>en</strong> de effect<strong>en</strong> daar<strong>van</strong> op optimale keuze voor e<strong>en</strong> <strong>van</strong> de alternatiev<strong>en</strong>.<br />
− Nulalternatief: wettelijke regeling over registratie storingscijfers. Hierbij wordt binn<strong>en</strong><br />
DTe e<strong>en</strong> ‘registratiekamer’ in gesteld naar analogie <strong>van</strong> bijvoorbeeld het Staatstoezicht<br />
op de Mijn<strong>en</strong>. DTe stelt dan zelf de formulier<strong>en</strong> op. DTe controleert <strong>en</strong> beboet zelf. 72<br />
− Projectalternatief 1: verplichte certificering. Ieder distributiebedrijf <strong>van</strong> elektriciteit moet<br />
e<strong>en</strong> certificaat hebb<strong>en</strong>. De eis<strong>en</strong> waar de sector aan moet voldo<strong>en</strong>, ligg<strong>en</strong> vast in e<strong>en</strong><br />
norm<strong>en</strong>stelsel waaraan e<strong>en</strong> registratie moet voldo<strong>en</strong>, <strong>en</strong> e<strong>en</strong> derde partij controleert<br />
(steekproefsgewijs). De overheid (lees DTe) houdt hier marginaal toezicht op. De registratie<br />
<strong>van</strong> de storingscijfers <strong>van</strong> elk netbedrijf di<strong>en</strong>t gecertificeerd te word<strong>en</strong> door e<strong>en</strong><br />
certificer<strong>en</strong>de instelling die e<strong>en</strong> ZBO-status heeft.<br />
− Projectalternatief 2: vrijwillige certificering. Bedrijv<strong>en</strong> kiez<strong>en</strong> zelf of ze gecertificeerd<br />
will<strong>en</strong> word<strong>en</strong>, maar als ze daar niet voor kiez<strong>en</strong> word<strong>en</strong> ze door DTe gecontroleerd. De<br />
eis<strong>en</strong> waaraan voldaan moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> ligg<strong>en</strong> vast in e<strong>en</strong> norm<strong>en</strong>stelsel. Gecertificeerde<br />
bedrijv<strong>en</strong> word<strong>en</strong> (steekproefsgewijs) gecontroleerd door e<strong>en</strong> derde partij (de certifice-<br />
r<strong>en</strong>de instelling, die in dit geval ge<strong>en</strong> ZBO-status hoeft te hebb<strong>en</strong>); de overheid (DTe)<br />
houdt hier marginaal toezicht op. De opgave <strong>van</strong> de storingscijfers door niet-gecertifi-<br />
ceerde bedrijv<strong>en</strong> wordt, zoals gezegd, door DTe/overheid gecontroleerd. Bij vrijwillige<br />
certificering gaan we er<strong>van</strong> uit dat er één norm<strong>en</strong>stelsel is, waar bedrijv<strong>en</strong> aan moet<strong>en</strong><br />
voldo<strong>en</strong> om niet door DTe gecontroleerd te word<strong>en</strong>. De situatie dat bedrijv<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
verschill<strong>en</strong>d norm<strong>en</strong>stelsel kiez<strong>en</strong> <strong>en</strong> dus allemaal e<strong>en</strong> ander certificaat hebb<strong>en</strong>, is technisch<br />
wel mogelijk. Echter, we d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> niet dat dit e<strong>en</strong> voor de overheid acceptabele<br />
situatie is, omdat er dan waarschijnlijk veel verschill<strong>en</strong> in de kwaliteit <strong>van</strong> de storings-<br />
72 DTe combineert deze tak<strong>en</strong> (de regels opstell<strong>en</strong>, controler<strong>en</strong> <strong>en</strong> bestraff<strong>en</strong>) vaker, bijvoorbeeld bij<br />
het vaststell<strong>en</strong> <strong>en</strong> handhav<strong>en</strong> <strong>van</strong> de nettariev<strong>en</strong> bij elektriciteit.
Case Registratie Storingscijfers 67<br />
cijfers kunn<strong>en</strong> gaan optred<strong>en</strong>. 73 Dit alternatief is door het Ministerie <strong>van</strong> Economische<br />
Zak<strong>en</strong> in de Interv<strong>en</strong>tie <strong>en</strong> Implem<strong>en</strong>tatiewet opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. 74<br />
6.3 De <strong>kost<strong>en</strong></strong>- <strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong>post<strong>en</strong><br />
Tabel 14 vat de belangrijkste effect<strong>en</strong> sam<strong>en</strong> die optred<strong>en</strong> bij verplichte certificering terwijl<br />
tabel 15 de belangrijkste effect<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>vat die bij vrijwillige certificering optred<strong>en</strong>. Beide<br />
tabell<strong>en</strong> staan op de volg<strong>en</strong>de pagina’s.<br />
73 Daarnaast is het de vraag of e<strong>en</strong> systeem waarbij bedrijv<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> kiez<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de<br />
norm<strong>en</strong>, voor de netbedrijv<strong>en</strong> zelf aantrekkelijk is. In dat geval moet<strong>en</strong> namelijk meerdere ker<strong>en</strong><br />
<strong>kost<strong>en</strong></strong> word<strong>en</strong> gemaakt om e<strong>en</strong> norm<strong>en</strong>stelsel op te stell<strong>en</strong>.<br />
74 De overheid heeft e<strong>en</strong> voorkeur voor het gebruik <strong>van</strong> niet-verplichte certificering t<strong>en</strong> opzichte <strong>van</strong><br />
verplichte certificering. Zie ‘Kabinetsstandpunt over het gebruik <strong>van</strong> certificatie <strong>en</strong> accreditatie<br />
in het kader <strong>van</strong> overheidsbeleid’ <strong>en</strong> zie tev<strong>en</strong>s de hierin opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> verwijzing naar het MDW<br />
rapport Normalisatie <strong>en</strong> Certificering, 1996, p. 55.
68 Hoofdstuk 6<br />
Tabel 14: Overzicht <strong>van</strong> effect<strong>en</strong> <strong>van</strong> verplichte certificering (<strong>zelfregulering</strong>) t.o.v. <strong>wetgeving</strong><br />
Bat<strong>en</strong> (+) <strong>en</strong> <strong>kost<strong>en</strong></strong> (-)<br />
Directe effect<strong>en</strong><br />
Effectiviteit: effect<strong>en</strong> voor<br />
afnemers <strong>van</strong> stroom<br />
Indirecte effect<strong>en</strong><br />
Lagere stroomconsumptie<br />
door hogere <strong>kost<strong>en</strong></strong><br />
Netbedrijv<strong>en</strong><br />
(–)<br />
Bedrijfslev<strong>en</strong><br />
Aannemers <br />
Afnemers<br />
0<br />
Overheid <br />
Consum<strong>en</strong>t<br />
Externe effect<strong>en</strong> 0 0<br />
Regulerings<strong>kost<strong>en</strong></strong><br />
-Kost<strong>en</strong> <strong>van</strong> het opstell<strong>en</strong><br />
<strong>van</strong> norm<strong>en</strong><br />
- Kost<strong>en</strong> <strong>van</strong> ZBO-status<br />
- Kost<strong>en</strong> <strong>van</strong> erk<strong>en</strong>ning door<br />
de Raad voor Accreditatie<br />
- Kost<strong>en</strong> <strong>van</strong> certificering<br />
voor bedrijv<strong>en</strong><br />
- Kost<strong>en</strong> om aan wettelijke<br />
regelgeving te voldo<strong>en</strong><br />
voor bedrijv<strong>en</strong><br />
- Minder goede kwaliteit <strong>van</strong><br />
stroomregulering<br />
- Overige totstandkomings<strong>kost<strong>en</strong></strong><br />
- Kost<strong>en</strong> <strong>van</strong> controle door<br />
DTe<br />
- Kost<strong>en</strong> <strong>van</strong> controle <strong>van</strong><br />
niet-gecertificeerde bedrijv<strong>en</strong><br />
bij vrijwillige certificering<br />
- Overige nalevings<strong>kost<strong>en</strong></strong><br />
- Aanpassings<strong>kost<strong>en</strong></strong><br />
- Doorberek<strong>en</strong>ing deel <strong>van</strong><br />
de <strong>kost<strong>en</strong></strong> aan het netbedrijf<br />
<strong>en</strong> doorberek<strong>en</strong>ing<br />
<strong>van</strong> alle <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong> de<br />
netbeheerders aan de afnemers<br />
- Lagere verstor<strong>en</strong>de effec-<br />
t<strong>en</strong> <strong>van</strong> belastingheffing<br />
0<br />
–<br />
–<br />
+<br />
(–)<br />
0<br />
(–)<br />
Totaal<br />
Totaal (+) + – + (+) (+)<br />
Bron: <strong>SEO</strong>. Effect<strong>en</strong> die in tabel 3 (paragraaf 2.2.2) zijn g<strong>en</strong>oemd, maar hier niet optred<strong>en</strong>, zijn hier niet opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.<br />
Noot. nvt betek<strong>en</strong>t niet <strong>van</strong> toepassing, ‘+’ geeft aan dat verplichte certificering beter scoort dan <strong>wetgeving</strong> op<br />
het effect in de linker kolom, terwijl ‘–’ betek<strong>en</strong>t dat verplichte certificering beter scoort.. ‘(–)’ geeft aan<br />
dat e<strong>en</strong> effect negatief is, maar dat het kwantitatief waarschijnlijk niet groot is.<br />
–<br />
–<br />
+<br />
–<br />
0<br />
+<br />
+<br />
nvt<br />
+<br />
+<br />
+<br />
–<br />
+<br />
0<br />
(–)<br />
0<br />
–<br />
–<br />
–<br />
–<br />
+<br />
+<br />
nvt<br />
+<br />
+<br />
0<br />
+
Case Registratie Storingscijfers 69<br />
Tabel 15: Overzicht <strong>van</strong> effect<strong>en</strong> <strong>van</strong> vrijwillige certificering (<strong>zelfregulering</strong>) t.o.v. <strong>wetgeving</strong><br />
Bat<strong>en</strong> (+) <strong>en</strong> <strong>kost<strong>en</strong></strong> (-)<br />
Directe effect<strong>en</strong><br />
Effectiviteit: effect<strong>en</strong> voor<br />
afnemers <strong>van</strong> stroom<br />
Indirecte effect<strong>en</strong><br />
Lagere stroomconsumptie<br />
door hogere <strong>kost<strong>en</strong></strong><br />
Netbedrijv<strong>en</strong><br />
(–)<br />
Bedrijfslev<strong>en</strong><br />
Aannemers <br />
Afnemers<br />
–<br />
Overheid <br />
Consum<strong>en</strong>t<br />
Externe effect<strong>en</strong> 0 0<br />
Regulerings<strong>kost<strong>en</strong></strong><br />
- Kost<strong>en</strong> <strong>van</strong> het opstell<strong>en</strong><br />
<strong>van</strong> norm<strong>en</strong><br />
- Kost<strong>en</strong> <strong>van</strong> ZBO-status<br />
- Kost<strong>en</strong> <strong>van</strong> erk<strong>en</strong>ning door<br />
de Raad voor Accreditatie<br />
- Kost<strong>en</strong> <strong>van</strong> certificering<br />
voor bedrijv<strong>en</strong><br />
- Kost<strong>en</strong> om aan wettelijke<br />
regelgeving te voldo<strong>en</strong><br />
voor bedrijv<strong>en</strong><br />
- Minder goede kwaliteit <strong>van</strong><br />
stroomregulering<br />
- Overige totstandkomings<strong>kost<strong>en</strong></strong><br />
- Kost<strong>en</strong> <strong>van</strong> controle door<br />
DTe<br />
- Kost<strong>en</strong> <strong>van</strong> controle <strong>van</strong><br />
niet-gecertificeerde bedrijv<strong>en</strong><br />
bij vrijwillige certificering<br />
- Overige nalevings<strong>kost<strong>en</strong></strong><br />
- Aanpassings<strong>kost<strong>en</strong></strong><br />
- Doorberek<strong>en</strong>ing deel <strong>van</strong><br />
de <strong>kost<strong>en</strong></strong> aan het netbedrijf<br />
<strong>en</strong> doorberek<strong>en</strong>ing<br />
<strong>van</strong> alle <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong> de<br />
netbeheerders aan de afnemers<br />
- Lagere verstor<strong>en</strong>de effec-<br />
t<strong>en</strong> <strong>van</strong> belastingheffing<br />
0<br />
–<br />
–<br />
+<br />
nvt<br />
–<br />
(–)<br />
–<br />
(–)<br />
Totaal<br />
Totaal – + – + – –<br />
Bron: <strong>SEO</strong>. Effect<strong>en</strong> die in tabel 3 (paragraaf 2.2.2) zijn g<strong>en</strong>oemd, maar hier niet optred<strong>en</strong>, zijn hier niet opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.<br />
Noot. nvt betek<strong>en</strong>t niet <strong>van</strong> toepassing, ‘+’ geeft aan dat verplichte certificering beter scoort dan <strong>wetgeving</strong> op<br />
het effect in de linker kolom, terwijl ‘–’ betek<strong>en</strong>t dat verplichte certificering beter scoort.. ‘(–)’ geeft aan<br />
dat e<strong>en</strong> effect negatief is, maar dat het kwantitatief waarschijnlijk niet groot is.<br />
+<br />
–<br />
–<br />
0<br />
+<br />
+<br />
–<br />
+<br />
+<br />
+<br />
–<br />
–<br />
+<br />
–<br />
(–)<br />
0<br />
nvt<br />
–<br />
–<br />
–<br />
–<br />
+<br />
+<br />
–<br />
+<br />
+<br />
0<br />
+
70 Hoofdstuk 6<br />
6.3.1 Directe effect<strong>en</strong><br />
In deze paragraaf besprek<strong>en</strong> we de effect<strong>en</strong> die optred<strong>en</strong> bij beide vorm<strong>en</strong> <strong>van</strong> certificering<br />
t<strong>en</strong> opzichte <strong>van</strong> wettelijke controle. Hier word<strong>en</strong> alle<strong>en</strong> de directe effect<strong>en</strong>, d.w.z de effect<strong>en</strong><br />
die in de betreff<strong>en</strong>de sector (inclusief de afnemers <strong>en</strong> de betrokk<strong>en</strong> overhed<strong>en</strong>) geld<strong>en</strong>.<br />
Effectiviteit: uiteindelijke effect<strong>en</strong> voor afnemers <strong>van</strong> stroom<br />
Omdat de stroomstoringcijfers gebruikt gaan word<strong>en</strong> bij de kwaliteitsregulering door DTe, is<br />
het e<strong>en</strong> belangrijke vraag of de verschill<strong>en</strong>de certificeringsvorm<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>wetgeving</strong> e<strong>en</strong>zelfde<br />
kwaliteit cijfers oplever<strong>en</strong> <strong>en</strong> wat de gevolg<strong>en</strong> <strong>van</strong> foutieve data – via het reguleringsmodel –<br />
zijn voor het investeringsgedrag <strong>van</strong> netbeheerders <strong>en</strong> de kwaliteit <strong>van</strong> het net.<br />
De red<strong>en</strong>ering is dat als er verschill<strong>en</strong> in de kwaliteit <strong>van</strong> de storingscijfers ontstaan in de<br />
verschill<strong>en</strong>de alternatiev<strong>en</strong>, dat DTe dan minder goed op kwaliteit kan reguler<strong>en</strong>. Als de<br />
kwaliteitsregulering uitgegaan wordt <strong>van</strong> foutieve data, dan mak<strong>en</strong> bedrijv<strong>en</strong> ook e<strong>en</strong> suboptimale<br />
afweging tuss<strong>en</strong> de <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> betrouwbaarheid <strong>van</strong> het elektriciteitsnet. Hierdoor<br />
hebb<strong>en</strong> stroomafnemers e<strong>en</strong> minder dan optimale verhouding tuss<strong>en</strong> de prijs <strong>van</strong> stroom<br />
(die hoger is als de <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong> de stroombedrijv<strong>en</strong> hoger zijn) <strong>en</strong> de kwaliteit <strong>van</strong> stroom<br />
(bijvoorbeeld gemet<strong>en</strong> in het aantal minut<strong>en</strong> stroomonderbreking per jaar). Dit kan betek<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
dat consum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> meer betal<strong>en</strong> dan de hoge leveringszekerheid hun waard is, of dat consum<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
graag meer zoud<strong>en</strong> betal<strong>en</strong> om minder stroomonderbreking<strong>en</strong> te hebb<strong>en</strong>. 75<br />
Bij vrijwillige certificering zull<strong>en</strong> niet alle bedrijv<strong>en</strong> gecertificeerd will<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Bedrijv<strong>en</strong><br />
die ervoor kiez<strong>en</strong> om zich niet te lat<strong>en</strong> certificer<strong>en</strong>, zull<strong>en</strong> door DTe gecontroleerd word<strong>en</strong>.<br />
Hierdoor ontstaat variatie in de manier waarop gecontroleerd wordt <strong>en</strong> daardoor kan variatie<br />
in de kwaliteit <strong>van</strong> de storingsdata ontstaan. Dit zou kunn<strong>en</strong> betek<strong>en</strong><strong>en</strong> dat er minder goed<br />
op kwaliteit gereguleerd kan word<strong>en</strong>. DTe verwacht niet dat je de registratie <strong>van</strong> de storingscijfers<br />
voldo<strong>en</strong>de kan reguler<strong>en</strong> met vrijwillige certificering. Als de kwaliteit <strong>van</strong> de storingscijfers<br />
onvoldo<strong>en</strong>de is, dan is de kwaliteit <strong>van</strong> de regulering <strong>van</strong> de nett<strong>en</strong> dan onvoldo<strong>en</strong>de.<br />
Bedrijv<strong>en</strong> die immers niet gecertificeerd zijn, kunn<strong>en</strong> mogelijk kwalitatief slechte (vertek<strong>en</strong>de)<br />
data aanlever<strong>en</strong>. Deze data vorm<strong>en</strong> echter wel de input voor het financieel afrek<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
<strong>van</strong> de netbeheerders <strong>en</strong> de juistheid er<strong>van</strong> is dus <strong>van</strong> groot belang. Er kan zelfs e<strong>en</strong> ongelijke<br />
situatie ontstaan voor wel <strong>en</strong> niet-gecertificeerde instelling<strong>en</strong>.<br />
75 Stroomonderbreking<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> op hun beurt weer leid<strong>en</strong> tot indirecte <strong>en</strong>/of externe effect<strong>en</strong>. Hier<br />
is er<strong>van</strong> afgezi<strong>en</strong> om daar in detail op in te gaan. Daarvoor verwijz<strong>en</strong> we naar <strong>SEO</strong> (2003f). In<br />
dit rapport wordt tev<strong>en</strong>s aandacht besteed aan de waardering <strong>van</strong> stroomonderbreking<strong>en</strong>. De<br />
waardering <strong>van</strong> stroomonderbreking<strong>en</strong> is tev<strong>en</strong>s onderwerp <strong>van</strong> e<strong>en</strong> andere <strong>SEO</strong> studie, die<br />
mom<strong>en</strong>teel voor DTe ter ondersteuning <strong>van</strong> het kwaliteitreguleringsmodel wordt verricht.
Case Registratie Storingscijfers 71<br />
De red<strong>en</strong> dat vrijwillige certificering niet zo effectief is als verplichte certificering of wetge-<br />
ving, is dat netbeheerders niet op de markt word<strong>en</strong> afgerek<strong>en</strong>d op hun prestatie of het al dan<br />
niet in het in bezit zijn <strong>van</strong> e<strong>en</strong> certificaat. Consum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> die ontevred<strong>en</strong> zijn over hun net-<br />
beheerder kunn<strong>en</strong> namelijk niet overstapp<strong>en</strong> naar e<strong>en</strong> andere netbeheerder. Dus waar afnemers<br />
in andere branches via vraagsturing de aanbieders wel kunn<strong>en</strong> ‘dwing<strong>en</strong>’ om wel over<br />
te gaan tot certificering is dat hier niet het geval (zie ook de inleiding bij dit hoofdstuk).<br />
Het is niet zeker of wettelijke controle door de overheid of verplichte certificering meer<br />
betrouwbare storingscijfers oplevert. Hier speelt e<strong>en</strong> aantal verschill<strong>en</strong>de effect<strong>en</strong> e<strong>en</strong> rol:<br />
- Als DTe controleert dan weet ze precies wat de kwaliteit <strong>van</strong> de controle is. Als e<strong>en</strong><br />
certificer<strong>en</strong>de instelling controleert dan is dit voor DTe moeilijker waar te nem<strong>en</strong> (er zit<br />
e<strong>en</strong> schakel tuss<strong>en</strong>) <strong>en</strong> bij te stur<strong>en</strong>.<br />
- De certificer<strong>en</strong>de instelling heeft meer k<strong>en</strong>nis over <strong>en</strong> ervaring met controler<strong>en</strong>. DTe<br />
heeft dit niet <strong>en</strong> heeft e<strong>en</strong> aantal jar<strong>en</strong> nodig om deze k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> ervaring op te bouw<strong>en</strong>. 76<br />
Daarteg<strong>en</strong>over staan wel de ev<strong>en</strong>tuele <strong>bat<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong> de toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> expertise op termijn.<br />
- Als e<strong>en</strong> certificer<strong>en</strong>de instelling controleert, kunn<strong>en</strong> er nadelige prikkels zijn (het oor lat<strong>en</strong><br />
hang<strong>en</strong> naar de klant). Dan keurt de certificer<strong>en</strong>de instelling de netbedrijv<strong>en</strong> te vaak goed,<br />
omdat deze immers de opdrachtgevers zijn. Het is de vraag hoeveel certificer<strong>en</strong>de instel-<br />
ling<strong>en</strong> zich lat<strong>en</strong> stur<strong>en</strong> <strong>en</strong> welke maatregel<strong>en</strong> hierteg<strong>en</strong> zijn te nem<strong>en</strong>. Omdat er maatregel<strong>en</strong><br />
mogelijk zijn om dit effect teg<strong>en</strong> te gaan, gaan we er hier verder <strong>van</strong>uit dat het<br />
effect niet optreedt. 77<br />
Concluder<strong>en</strong>d<br />
Het is onduidelijk wanneer de kwaliteit <strong>van</strong> storingscijfers beter is: bij wettelijke controle of<br />
bij verplichte certificering. Wel is duidelijk dat de kwaliteit <strong>van</strong> de storingscijfers waarschijnlijk<br />
tot wat grotere verschill<strong>en</strong> leidt bij vrijwillige certificering, waarbij niet alle bedrijv<strong>en</strong><br />
ervoor gekoz<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> om gecertificeerd te word<strong>en</strong>.<br />
76 Dit leercurve argum<strong>en</strong>t geldt niet als DTe de controle uitbesteedt aan instelling met ervaring in het<br />
controler<strong>en</strong> <strong>van</strong> registratiesystem<strong>en</strong> (meestal e<strong>en</strong> certificer<strong>en</strong>de instelling). Het is dan de vraag in<br />
hoeverre er nog sprake is <strong>van</strong> wettelijke controle, <strong>en</strong> ook zal DTe niet meer inzicht hebb<strong>en</strong> in de<br />
kwaliteit <strong>van</strong> de controle dan bij certificer<strong>en</strong>de instelling.<br />
77 Zo zou DTe als de opdrachtgever <strong>van</strong> de certificer<strong>en</strong>de instelling<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> optred<strong>en</strong>, of kunn<strong>en</strong><br />
de netbedrijv<strong>en</strong> verplicht word<strong>en</strong> om met e<strong>en</strong> bepaalde regelmaat <strong>van</strong> certificer<strong>en</strong>de instelling te<br />
wissel<strong>en</strong> (mits er voldo<strong>en</strong>de certificer<strong>en</strong>de instelling<strong>en</strong> zijn uiteraard).
72 Hoofdstuk 6<br />
6.3.2 Indirecte effect<strong>en</strong><br />
Lagere stroomconsumptie door hogere <strong>kost<strong>en</strong></strong><br />
Door certificering of controle door DTe word<strong>en</strong> <strong>kost<strong>en</strong></strong> gemaakt. Deze <strong>kost<strong>en</strong></strong> zull<strong>en</strong> aan de<br />
netbeheerders word<strong>en</strong> doorberek<strong>en</strong>d (in het geval <strong>van</strong> <strong>kost<strong>en</strong></strong> gemaakt door DTe zal dit<br />
misschi<strong>en</strong> niet geheel gebeur<strong>en</strong>). Netbeheerders zull<strong>en</strong> deze <strong>kost<strong>en</strong></strong> doorberek<strong>en</strong><strong>en</strong> aan de<br />
stroomgebruikers. Door deze hogere prijz<strong>en</strong> zal het elektriciteitsgebruik dal<strong>en</strong>. Dit effect is<br />
waarschijnlijk zeer gering door de geringe prijsstijging die nodig zal zijn om de <strong>kost<strong>en</strong></strong> door<br />
te berek<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> doordat de prijselasticiteit <strong>van</strong> elektriciteit klein is.<br />
Dit effect zal zich deels in alle drie de alternatiev<strong>en</strong> voordo<strong>en</strong>. Daarom is het in de vergelijking<br />
<strong>van</strong> de alternatiev<strong>en</strong> <strong>van</strong> belang om het verschil in prijsstijging tuss<strong>en</strong> de alternatiev<strong>en</strong> te<br />
achterhal<strong>en</strong>. In het alternatief met de hoogste – doorberek<strong>en</strong>de – <strong>kost<strong>en</strong></strong>, de controle door<br />
DTe, zal de elektriciteitsprijs iets harder stijg<strong>en</strong> <strong>en</strong> het elektriciteitsverbruik iets meer dal<strong>en</strong><br />
dan in de andere alternatiev<strong>en</strong>.<br />
6.3.3 Externe effect<strong>en</strong><br />
Externe effect<strong>en</strong> lijk<strong>en</strong> niet op te tred<strong>en</strong>. Door slechtere kwaliteit <strong>van</strong> de cijfers over de<br />
stroomonderbreking<strong>en</strong> werkt het beoogde kwaliteitsreguleringsmodel minder goed.<br />
Hierdoor is e<strong>en</strong> to<strong>en</strong>ame <strong>van</strong> het aantal stroomonderbreking<strong>en</strong> mogelijk. Dit heeft diverse<br />
negatieve gevolg<strong>en</strong> voor stroomgebruikers <strong>en</strong> hun relaties. Echter dit effect is in deze case<br />
als direct effect geclassificeerd <strong>en</strong> besprok<strong>en</strong>.<br />
6.3.4 Regulerings<strong>kost<strong>en</strong></strong><br />
Algeme<strong>en</strong><br />
Bij certificering zijn de <strong>kost<strong>en</strong></strong> die gemaakt moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> om e<strong>en</strong> betrouwbaar systeem<br />
voor de registratie <strong>van</strong> de stroomonderbreking<strong>en</strong> – de totstandkomings<strong>kost<strong>en</strong></strong> – lager dan bij<br />
wettelijke controle op deze cijfers. 78 De red<strong>en</strong> hiervoor is dat het minder tijd kost (e<strong>en</strong> wet-<br />
78 Hier is nog <strong>van</strong> belang dat <strong>wetgeving</strong> met belastinggeld wordt gefinancierd <strong>en</strong> <strong>zelfregulering</strong> niet.<br />
Daardoor is er minder verstoring in het geval <strong>van</strong> <strong>zelfregulering</strong>. Deze lagere verstoring wordt<br />
veroorzaakt doordat er bij <strong>zelfregulering</strong> minder belastinggeld nodig is <strong>en</strong> er dus lagere belasting<strong>en</strong><br />
zijn dan bij <strong>wetgeving</strong>. Belastingheffing verlaagt het nut <strong>van</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> direct, omdat ze<br />
minder te bested<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>, maar ook de keuzes <strong>van</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> op de markt voor goeder<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> <strong>en</strong> de arbeidsmarkt word<strong>en</strong> verstoord. Belasting verstoort de keuzes die m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> mak<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> hoe hoger de belasting is hoe groter de verstoring is. Dit komt ook al tot uitdrukking in de<br />
twee tabell<strong>en</strong> met effect<strong>en</strong> in de hoofdtekst. De <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong> belastingheffing word<strong>en</strong> uitgebreider<br />
besprok<strong>en</strong> in paragraaf 7.1 conclusie 3.
Case Registratie Storingscijfers 73<br />
gevingstraject duurt erg lang) <strong>en</strong> omdat de informatie <strong>en</strong> ervaring uit de sector waarschijnlijk<br />
beter b<strong>en</strong>ut kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> kan bij certificering word<strong>en</strong> aangeslot<strong>en</strong> bij al<br />
bestaande system<strong>en</strong> <strong>en</strong> procedures (zoals de kwaliteitsmeter, zie EnergieNed 2001).<br />
Waarschijnlijk word<strong>en</strong> deze bestaande system<strong>en</strong> niet op<strong>en</strong>gesteld voor DTe in geval <strong>van</strong><br />
wettelijke controle, omdat dit mogelijk e<strong>en</strong> te vergaande kijk in de bedrijfsprocess<strong>en</strong> geeft.<br />
Ook is het bij (verplichte) certificering mogelijk om aan te sluit<strong>en</strong> bij deels al toegepaste<br />
ISO-certificering. De extra norm<strong>en</strong> die naast de ISO-certificering gecontroleerd moet<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong>, zijn relatief beperkt. Hierdoor zijn de <strong>kost<strong>en</strong></strong> voor netwerkbedrijv<strong>en</strong> beperkt. Ook<br />
de certificer<strong>en</strong>de instelling<strong>en</strong> zijn goedkoper uit, omdat het aanvrag<strong>en</strong> <strong>van</strong> accreditatie voor<br />
aanvull<strong>en</strong>de norm<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> ISO-certificaat goedkoper is dan e<strong>en</strong> geheel nieuwe accreditatie.<br />
Voor ev<strong>en</strong>tuele aanpassings<strong>kost<strong>en</strong></strong> geldt hetzelfde als voor totstandkomings<strong>kost<strong>en</strong></strong>. Echter,<br />
aanpassing <strong>van</strong> e<strong>en</strong> regeling is hier nog niet aan de orde.<br />
Met betrekking tot de nalevings<strong>kost<strong>en</strong></strong> het volg<strong>en</strong>de. De mate waarin bedrijv<strong>en</strong> aan de eis<strong>en</strong><br />
voldo<strong>en</strong>, die gesteld word<strong>en</strong> door de certificer<strong>en</strong>de instelling, verschilt waarschijnlijk niet<br />
sterk tuss<strong>en</strong> vrijwillige <strong>en</strong> verplichte certificering. 79 Wel is het mogelijk dat de ‘spontane naleving’<br />
groter is bij certificering dan bij <strong>wetgeving</strong>, omdat de bedrijv<strong>en</strong> in dat laatste geval aan<br />
de toezichthouder DTe moet<strong>en</strong> gehoorzam<strong>en</strong> in plaats <strong>van</strong> e<strong>en</strong> zelf ingesteld systeem te<br />
lat<strong>en</strong> controler<strong>en</strong> door e<strong>en</strong> ‘objectieve’ instelling. Dit effect kan sterker zijn bij vrijwillige dan<br />
bij verplichte certificering. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> houd<strong>en</strong> medewerkers <strong>van</strong> bedrijv<strong>en</strong> zich veelal beter<br />
aan intern opgestelde regels dan aan <strong>van</strong> buit<strong>en</strong>af opgelegde regels; het draagvlak voor certificering<br />
is in deze sector – waarin al e<strong>en</strong> grote regeldichtheid bestaat – waarschijnlijk groter<br />
dan voor <strong>wetgeving</strong>. Kortom, de nalevings<strong>kost<strong>en</strong></strong> zijn bij certificering waarschijnlijk lager.<br />
Hieronder word<strong>en</strong> de specifieke regulerings<strong>kost<strong>en</strong></strong> meer gedetailleerd besprok<strong>en</strong>:<br />
- Kost<strong>en</strong> <strong>van</strong> het opstell<strong>en</strong> <strong>van</strong> norm<strong>en</strong><br />
- Kost<strong>en</strong> <strong>van</strong> ZBO-status<br />
- Kost<strong>en</strong> <strong>van</strong> erk<strong>en</strong>ning door de raad <strong>van</strong> Accreditatie<br />
- Kost<strong>en</strong> <strong>van</strong> certificering door bedrijv<strong>en</strong><br />
- Kost<strong>en</strong> om e<strong>en</strong> deugdelijke registratie <strong>van</strong> de stroomstoringscijfers bij te houd<strong>en</strong><br />
- Kost<strong>en</strong> <strong>van</strong> controle door DTe<br />
- Kost<strong>en</strong> <strong>van</strong> controle <strong>van</strong> niet-gecertificeerde bedrijv<strong>en</strong> bij vrijwillige certificering<br />
- Marktwerkingseffect<strong>en</strong><br />
79 De mate waarin bedrijv<strong>en</strong> aan de norm<strong>en</strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong> certificaat voldo<strong>en</strong>, hangt waarschijnlijk af <strong>van</strong><br />
de mate waarin ze gek<strong>en</strong>d zijn tijd<strong>en</strong>s het opstell<strong>en</strong> <strong>van</strong> de norm<strong>en</strong>.
74 Hoofdstuk 6<br />
Kost<strong>en</strong> <strong>van</strong> het opstell<strong>en</strong> <strong>van</strong> norm<strong>en</strong><br />
Bij alle drie de alternatiev<strong>en</strong> is sprake <strong>van</strong> norm<strong>en</strong> die nageleefd moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. De alterna-<br />
tiev<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong> alle<strong>en</strong> in de wijze waarop <strong>en</strong> door wie de naleving <strong>van</strong> de norm<strong>en</strong> wordt<br />
gecontroleerd. In het nulalternatief controleert DTe, bij verplichte certificering controleert<br />
de certificer<strong>en</strong>de instelling <strong>en</strong> is er (meta)toezicht door DTe, <strong>en</strong> bij vrijwillige certificering<br />
controleert DTe of de certificer<strong>en</strong>de instelling.<br />
In alle gevall<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> er norm<strong>en</strong> word<strong>en</strong> opgesteld, hetge<strong>en</strong> tot <strong>kost<strong>en</strong></strong> leidt. De meest<br />
waarschijnlijke manier om deze norm<strong>en</strong> werkbaar op te stell<strong>en</strong>, is in alle drie de gevall<strong>en</strong><br />
hetzelfde: de sector legt sam<strong>en</strong> met DTe (<strong>en</strong> belanghebb<strong>en</strong>d<strong>en</strong> 80) eis<strong>en</strong> vast in e<strong>en</strong><br />
normeringsstelsel (bijvoorbeeld ISO of NEN) waaraan e<strong>en</strong> registratie moet voldo<strong>en</strong>. De<br />
inspanning die geleverd moet word<strong>en</strong> om de norm<strong>en</strong> op te stell<strong>en</strong>, is in alle drie de gevall<strong>en</strong><br />
hetzelfde.<br />
De norm<strong>en</strong> <strong>en</strong> de manier waarop deze word<strong>en</strong> opgesteld verschill<strong>en</strong> dus niet tuss<strong>en</strong> de alter-<br />
natiev<strong>en</strong>. Hier kan dus ook ge<strong>en</strong> voorkeur voor e<strong>en</strong> <strong>van</strong> de alternatiev<strong>en</strong> <strong>van</strong>daan kom<strong>en</strong>. 81<br />
Wel zal er bij zowel wettelijke controle als bij (verplichte) certificering op toegezi<strong>en</strong> moet<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> dat voldo<strong>en</strong>de partij<strong>en</strong> met voldo<strong>en</strong>de k<strong>en</strong>nis aan het opstell<strong>en</strong> <strong>van</strong> de norm<strong>en</strong><br />
will<strong>en</strong> bijdrag<strong>en</strong>. Dit hangt af <strong>van</strong> de manier waarop de <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong> het opstell<strong>en</strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong><br />
norm<strong>en</strong>stelsel word<strong>en</strong> verrek<strong>en</strong>d. Hiervoor zijn twee manier<strong>en</strong> d<strong>en</strong>kbaar. T<strong>en</strong> eerste, kan het<br />
zo zijn dat certificer<strong>en</strong>de instelling<strong>en</strong> hun bijdrage aan het opstell<strong>en</strong> <strong>van</strong> norm<strong>en</strong> moet<strong>en</strong><br />
terugverdi<strong>en</strong><strong>en</strong> met de certificat<strong>en</strong> die ze verl<strong>en</strong><strong>en</strong>. Certificer<strong>en</strong>de instelling<strong>en</strong> verwacht<strong>en</strong><br />
dan dat ze e<strong>en</strong> voldo<strong>en</strong>de hoge marge kunn<strong>en</strong> vrag<strong>en</strong> <strong>en</strong> voldo<strong>en</strong>de certificat<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> verkop<strong>en</strong><br />
om de <strong>kost<strong>en</strong></strong> terug te verdi<strong>en</strong><strong>en</strong>. Bij vrijwillige certificering <strong>en</strong> bij wettelijke controle<br />
is het voor certificer<strong>en</strong>de instelling<strong>en</strong> de vraag of ze hun investering wel terug kunn<strong>en</strong><br />
verdi<strong>en</strong><strong>en</strong>. De tweede manier waarop de <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong> het opstell<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> vergoed is<br />
dat DTe e<strong>en</strong> opdracht geeft tot het opstell<strong>en</strong> <strong>van</strong> de norm<strong>en</strong> <strong>en</strong> daar ook de <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong><br />
betaalt. In dit geval zijn certificer<strong>en</strong>de instelling<strong>en</strong> er zeker <strong>van</strong> dat ze hun <strong>kost<strong>en</strong></strong> terugverdi<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> zijn er voldo<strong>en</strong>de prikkels om deel te nem<strong>en</strong> aan het opstell<strong>en</strong> <strong>van</strong> de regels. Als<br />
de norm<strong>en</strong> goed opgesteld moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong>, dan is het belangrijk dat de prikkels voor de<br />
partij<strong>en</strong> die eraan bijdrag<strong>en</strong> goed zijn. Hier is aang<strong>en</strong>om<strong>en</strong> dat in alle drie de beleidsopties<br />
ervoor wordt gezorgd dat deze prikkels zo zijn, dat in alle gevall<strong>en</strong> dezelfde partij<strong>en</strong> bijdra-<br />
80 Bijvoorbeeld het Ministerie <strong>van</strong> Economische Zak<strong>en</strong>, de Consum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>bond, Ver<strong>en</strong>iging voor<br />
Energie, Milieu <strong>en</strong> Water (VEMW).<br />
81 Wel kan het zo zijn dat de norm<strong>en</strong> zodanig word<strong>en</strong> opgesteld dat de doel<strong>en</strong> <strong>van</strong> DTe <strong>en</strong> de<br />
overheid niet word<strong>en</strong> gerealiseerd. Dit kan in alle alternatiev<strong>en</strong> voorkom<strong>en</strong> <strong>en</strong> is onafhankelijk<br />
<strong>van</strong> het al dan niet certificer<strong>en</strong>. Dit kan alle<strong>en</strong> voorkom<strong>en</strong> word<strong>en</strong> door e<strong>en</strong> actieve houding <strong>van</strong><br />
de overheid bij het opstell<strong>en</strong> <strong>van</strong> de norm<strong>en</strong>.
Case Registratie Storingscijfers 75<br />
g<strong>en</strong> aan de norm<strong>en</strong>, <strong>en</strong> de norm<strong>en</strong> kwalitatief ev<strong>en</strong> goed zijn. We nem<strong>en</strong> aan dat de rek<strong>en</strong>ing<br />
om de norm<strong>en</strong> op te stell<strong>en</strong> door DTe wordt betaald. Het opstell<strong>en</strong> <strong>van</strong> de norm<strong>en</strong> is<br />
daarom niet onderscheid<strong>en</strong>d in de keuze tuss<strong>en</strong> de drie beleidsopties.<br />
Kost<strong>en</strong> <strong>van</strong> ZBO-status<br />
Bij verplichte certificering moet de certificer<strong>en</strong>de instelling mogelijk e<strong>en</strong> Zelfstandig<br />
BestuursOrgaan-status (ZBO-status) hebb<strong>en</strong>, al bestaat hier ge<strong>en</strong> volledige duidelijkheid<br />
over. Veelal wordt gesteld dat e<strong>en</strong> bedrijf dat e<strong>en</strong> wettelijke taak uitvoert e<strong>en</strong> ZBO-status<br />
moet hebb<strong>en</strong>. Echter, in praktijk is dit niet altijd het geval. Zo wordt de Gastoestell<strong>en</strong>richtlijn<br />
82 uitgevoerd door e<strong>en</strong> notified body zonder ZBO-status. <strong>E<strong>en</strong></strong> ZBO-status lijkt vooral<br />
handig als er e<strong>en</strong> interactie is tuss<strong>en</strong> e<strong>en</strong> overheid <strong>en</strong> burgers, waarbij e<strong>en</strong> klacht<strong>en</strong>regeling<br />
<strong>van</strong> belang is. Hier is echter sprake <strong>van</strong> interactie tuss<strong>en</strong> de overheid <strong>en</strong> bedrijv<strong>en</strong> <strong>en</strong> daar<br />
zijn klacht<strong>en</strong>regeling<strong>en</strong> <strong>van</strong> minder belang, omdat bedrijv<strong>en</strong> meer dan consum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> g<strong>en</strong>eigd<br />
zijn klacht<strong>en</strong> ook zonder e<strong>en</strong> klacht<strong>en</strong>regeling aan de orde kunn<strong>en</strong> stell<strong>en</strong>.<br />
Mocht gekoz<strong>en</strong> word<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> ZBO-status voor de certificer<strong>en</strong>de instelling<strong>en</strong>, dan br<strong>en</strong>gt<br />
dit mogelijk aanzi<strong>en</strong>lijke <strong>kost<strong>en</strong></strong> met zich mee voor e<strong>en</strong> certificer<strong>en</strong>de instelling. Echter, op<br />
dit mom<strong>en</strong>t is onduidelijk welke eis<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> ZBO word<strong>en</strong> gesteld. Dit hangt ook af <strong>van</strong> de<br />
specifieke eis<strong>en</strong> die in het geval <strong>van</strong> controle op de storingscijfers zull<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gesteld.<br />
Waarschijnlijk moet e<strong>en</strong> ZBO jaarlijks aan de minister rapporter<strong>en</strong> hoeveel certificat<strong>en</strong> het<br />
heeft verle<strong>en</strong>d, wat de resultat<strong>en</strong> zijn <strong>van</strong> de beoordeling<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> kopie <strong>van</strong> de erk<strong>en</strong>ning<br />
door de Raad <strong>van</strong> Accreditatie <strong>van</strong> dat jaar opstur<strong>en</strong>. Deze <strong>kost<strong>en</strong></strong> zijn vrij beperkt. Verder is<br />
het mogelijk dat er binn<strong>en</strong> de certificer<strong>en</strong>de instelling organisatorische aanpassing<strong>en</strong> nodig<br />
zijn, zoals aanpassing<strong>en</strong> aan de Raad <strong>van</strong> Bestuur. Dit laatste kan wel aanzi<strong>en</strong>lijke <strong>kost<strong>en</strong></strong> met<br />
zich mee br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. De extra <strong>kost<strong>en</strong></strong> die e<strong>en</strong> certificer<strong>en</strong>de instelling maakt omdat het e<strong>en</strong><br />
ZBO-status moet verkrijg<strong>en</strong>, word<strong>en</strong> uiteindelijk doorberek<strong>en</strong>d in de <strong>kost<strong>en</strong></strong> die e<strong>en</strong> netbedrijf<br />
aan de certificer<strong>en</strong>de instelling moet betal<strong>en</strong>.<br />
Door de <strong>kost<strong>en</strong></strong> om ZBO-status te verkrijg<strong>en</strong> <strong>en</strong> de geringe om<strong>van</strong>g <strong>van</strong> de markt voor certificering<br />
zull<strong>en</strong> er waarschijnlijk niet veel certificer<strong>en</strong>de instelling<strong>en</strong> tot deze niche-markt toe-<br />
tred<strong>en</strong>. De verwachting is dat dit er maximaal drie zull<strong>en</strong> zijn (vermoedelijk Kema, Gastec <strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> derde).<br />
Kost<strong>en</strong> <strong>van</strong> erk<strong>en</strong>ning door de Raad voor Accreditatie<br />
Bij certificering kan de certificer<strong>en</strong>de instelling e<strong>en</strong> erk<strong>en</strong>ning vrag<strong>en</strong> bij de Raad voor<br />
Accreditatie. Deze erk<strong>en</strong>ning geeft aan dat de controle op e<strong>en</strong> deskundige <strong>en</strong> professionele<br />
manier gebeurt. In principe kan e<strong>en</strong> certificaat verl<strong>en</strong><strong>en</strong>de organisatie ook besluit<strong>en</strong> ge<strong>en</strong><br />
82 <strong>E<strong>en</strong></strong> Nederlandse wet gebaseerd op Europese regelgeving.
76 Hoofdstuk 6<br />
erk<strong>en</strong>ning te vrag<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> certificaat dat het verle<strong>en</strong>t (per certificaat moet e<strong>en</strong> erk<strong>en</strong>ning<br />
word<strong>en</strong> aangevraagd). Echter, het is onwaarschijnlijk dat DTe certificat<strong>en</strong> die door instelling<strong>en</strong><br />
zijn afgegev<strong>en</strong> die niet door de Raad voor Accreditatie zijn erk<strong>en</strong>d, wel zal erk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>.<br />
Daarom gaan we er hier <strong>van</strong>uit dat alle certificer<strong>en</strong>de instelling<strong>en</strong> op deze deelmarkt erk<strong>en</strong>ning<br />
door de Raad <strong>van</strong> Accreditatie nastrev<strong>en</strong>. <strong>E<strong>en</strong></strong> certificer<strong>en</strong>de instelling moet hiervoor<br />
aan de Raad voor Accreditatie betal<strong>en</strong>. Per certificer<strong>en</strong>de instelling zijn deze <strong>kost<strong>en</strong></strong> hooguit<br />
€10.000 tot €15.000 per jaar. Als de certificer<strong>en</strong>de instelling <strong>en</strong> de manier waarop ze werkt al<br />
bek<strong>en</strong>d zijn bij de Raad voor Accreditatie dan zijn deze <strong>kost<strong>en</strong></strong> veel lager. Dit kan e<strong>en</strong> voor-<br />
deel zijn voor bijvoorbeeld KEMA. Tegelijkertijd ontstaan hierdoor verschill<strong>en</strong> in vaste<br />
<strong>kost<strong>en</strong></strong> die certificer<strong>en</strong>de instelling<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> mak<strong>en</strong>, dit kan e<strong>en</strong> belemmering voor toetreding<br />
zijn.<br />
Kost<strong>en</strong> <strong>van</strong> certificering voor bedrijv<strong>en</strong><br />
Certificering leidt tot e<strong>en</strong> aantal <strong>kost<strong>en</strong></strong>post<strong>en</strong> voor bedrijv<strong>en</strong>. Zo is e<strong>en</strong> kwaliteitsmanager<br />
(ev<strong>en</strong>tueel met medewerker) nodig <strong>en</strong> moet<strong>en</strong> e<strong>en</strong> handboek <strong>en</strong> procedures word<strong>en</strong> opge-<br />
steld. De procedures moet<strong>en</strong> geïmplem<strong>en</strong>teerd <strong>en</strong> onderhoud<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Verder moet de<br />
certificer<strong>en</strong>de instelling betaald word<strong>en</strong>. Echter, dit laatste is voor de netwerkbeheerders e<strong>en</strong><br />
<strong>kost<strong>en</strong></strong>post <strong>en</strong> voor de certificer<strong>en</strong>de instelling<strong>en</strong> e<strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong>post. Het saldo hier<strong>van</strong> is nul.<br />
Certificering zal vooral leid<strong>en</strong> tot vaste <strong>kost<strong>en</strong></strong> (d.w.z. niet gerelateerd aan bedrijfsom<strong>van</strong>g), al<br />
zal e<strong>en</strong> deel <strong>van</strong> de <strong>kost<strong>en</strong></strong> wel afhang<strong>en</strong> <strong>van</strong> de grootte <strong>van</strong> e<strong>en</strong> netbedrijf. Voor grote<br />
bedrijv<strong>en</strong> vormt de hoogte <strong>van</strong> de <strong>kost<strong>en</strong></strong> waarschijnlijk ge<strong>en</strong> probleem, omdat deze <strong>kost<strong>en</strong></strong><br />
over meer omzet omgeslag<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Bij vrijwillige certificering zull<strong>en</strong> de grote<br />
bedrijv<strong>en</strong> waarschijnlijk wel gecertificeerd will<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Voor de kleine bedrijv<strong>en</strong> is certificering<br />
relatief (als perc<strong>en</strong>tage <strong>van</strong> de omzet) duurder. Het is daarom mogelijk dat kleine<br />
bedrijv<strong>en</strong> het toezicht <strong>van</strong> DTe zull<strong>en</strong> afwacht<strong>en</strong>. 83<br />
De <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong> de certificering die door de certificer<strong>en</strong>de instelling<strong>en</strong> in rek<strong>en</strong>ing word<strong>en</strong><br />
gebracht, word<strong>en</strong> uiteindelijk betaald door de netbedrijv<strong>en</strong> zelf. De netbedrijv<strong>en</strong> mog<strong>en</strong> deze<br />
hogere <strong>kost<strong>en</strong></strong> met <strong>en</strong>ige vertraging doorberek<strong>en</strong><strong>en</strong> in de prijz<strong>en</strong>. 84 De winst <strong>van</strong> de<br />
83 Voor de toek<strong>en</strong>ning <strong>van</strong> e<strong>en</strong> certificaat is het noodzakelijk handboek<strong>en</strong> <strong>en</strong> procedures af te sprek<strong>en</strong><br />
die voor e<strong>en</strong> heel bedrijf geld<strong>en</strong>. Bij grote bedrijv<strong>en</strong> zijn handboek<strong>en</strong> <strong>en</strong> procedures ook nodig<br />
om te kom<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> e<strong>en</strong>duidige manier om met e<strong>en</strong> bepaald probleem om te gaan. Bij kleine<br />
bedrijv<strong>en</strong> waar minder m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> werk<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> makkelijker afsprak<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gemaakt. Ook de<br />
communicatie <strong>van</strong> de w<strong>en</strong>s <strong>van</strong> de directie in kleine bedrijv<strong>en</strong> gaat sneller dan in grote bedrijv<strong>en</strong>.<br />
Voor kleine bedrijv<strong>en</strong> zijn daardoor minder uitgebreide <strong>en</strong> dure procedures nodig om e<strong>en</strong><br />
betrouwbare registratie <strong>van</strong> stroomstoringscijfers op te zett<strong>en</strong> lager dan voor grote bedrijv<strong>en</strong>.<br />
Desalniettemin is de verwachting dat de <strong>kost<strong>en</strong></strong> als perc<strong>en</strong>tage <strong>van</strong> de omzet voor kleine bedrijv<strong>en</strong><br />
hoger zal zijn dan voor grote bedrijv<strong>en</strong>.<br />
84 Met <strong>en</strong>ige vertraging, omdat de prijz<strong>en</strong> door DTe elk jaar op basis <strong>van</strong> de <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong> het jaar<br />
daarvoor word<strong>en</strong> vastgesteld.
Case Registratie Storingscijfers 77<br />
netbedrijv<strong>en</strong> verandert hierdoor op korte termijn wel <strong>en</strong>igszins, maar op lange termijn<br />
hebb<strong>en</strong> deze <strong>kost<strong>en</strong></strong> ge<strong>en</strong> effect op de winst. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> word<strong>en</strong> de <strong>kost<strong>en</strong></strong> uiteindelijk door<br />
de afnemers <strong>van</strong> de stroom betaald.<br />
De <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong> certificering als alle bedrijv<strong>en</strong> verplicht zijn zich te lat<strong>en</strong> certificer<strong>en</strong> zijn dus<br />
hoger dan de <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong> certificering <strong>en</strong> controle door DTe bij vrijwillige certificering. (De<br />
bedrijv<strong>en</strong> die ervoor kiez<strong>en</strong> om zich niet zull<strong>en</strong> lat<strong>en</strong> certificer<strong>en</strong> <strong>en</strong> daardoor lagere certificering<strong>kost<strong>en</strong></strong><br />
veroorzak<strong>en</strong>, zull<strong>en</strong> wel gecontroleerd word<strong>en</strong> door DTe <strong>en</strong> hier e<strong>en</strong> rek<strong>en</strong>ing<br />
voor krijg<strong>en</strong>. Dit is apart opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.)<br />
Kost<strong>en</strong> om e<strong>en</strong> deugdelijke registratie <strong>van</strong> de stroomstoringscijfers bij te houd<strong>en</strong><br />
Als DTe regels aan bedrijv<strong>en</strong> oplegt (i.c., de norm<strong>en</strong> die de sector in overleg met DTe heeft<br />
afgesprok<strong>en</strong>), dan moet<strong>en</strong> bedrijv<strong>en</strong> e<strong>en</strong> inspanning lever<strong>en</strong> om aan deze norm<strong>en</strong> te<br />
voldo<strong>en</strong>. Zo zal er aandacht aan kwaliteit besteed moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> (bijvoorbeeld door e<strong>en</strong><br />
kwaliteitsmanager aan te stell<strong>en</strong>) <strong>en</strong> zull<strong>en</strong> procedures afgesprok<strong>en</strong> <strong>en</strong> geïmplem<strong>en</strong>teerd<br />
moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong>.<br />
Als bedrijv<strong>en</strong> gecertificeerd moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong>, dan moet<strong>en</strong> ze e<strong>en</strong> kwaliteitssysteem opzett<strong>en</strong>.<br />
Dit br<strong>en</strong>gt ook <strong>kost<strong>en</strong></strong> met zich mee, maar waarschijnlijk zijn de <strong>kost<strong>en</strong></strong> voor bedrijv<strong>en</strong> <strong>van</strong><br />
e<strong>en</strong> kwaliteitssysteem bij certificering lager dan bij e<strong>en</strong> wettelijke regeling. Dit omdat bedrij-<br />
v<strong>en</strong> expertise krijg<strong>en</strong> <strong>van</strong> de certificer<strong>en</strong>de instelling die h<strong>en</strong> helpt de procedures zo optimaal<br />
mogelijk op te stell<strong>en</strong> <strong>en</strong> uit voer<strong>en</strong>. De certificer<strong>en</strong>de instelling<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> namelijk zeer veel<br />
expertise op dit gebied. Bij toezicht door DTe is het nog de vraag of sprake zal zijn <strong>van</strong> e<strong>en</strong><br />
dergelijke kruisbestuiving tuss<strong>en</strong> toezicht <strong>en</strong>erzijds <strong>en</strong> uitvoering door de bedrijv<strong>en</strong> anderzijds.<br />
De hoogte <strong>van</strong> dit mogelijke <strong>kost<strong>en</strong></strong>verschil zijn echter pas vast te stell<strong>en</strong> na verder<br />
onderzoek, hetge<strong>en</strong> op dit mom<strong>en</strong>t niet voor hand<strong>en</strong> is.<br />
Kost<strong>en</strong> <strong>van</strong> controle door DTe<br />
In het nulalternatief moet DTe de registratiesystem<strong>en</strong> dan wel de storingscijfers <strong>van</strong> bedrij-<br />
v<strong>en</strong> controler<strong>en</strong>. Hiervoor zal e<strong>en</strong> aantal m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> DTe aangesteld moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> die<br />
bedrijv<strong>en</strong> langsgaan voor controle. <strong>E<strong>en</strong></strong> ruwe schatting zou zijn dat e<strong>en</strong> dergelijke interne<br />
‘DTe-controle-kamer’ waarschijnlijk 2 fte op jaarbasis aan werk zal betek<strong>en</strong><strong>en</strong>. <strong>E<strong>en</strong></strong> ruwe<br />
b<strong>en</strong>adering voor de <strong>kost<strong>en</strong></strong> hier<strong>van</strong> zijn twee ton in totaal per jaar. 85 Deze <strong>kost<strong>en</strong></strong> tred<strong>en</strong><br />
85 De <strong>kost<strong>en</strong></strong> per fte voor DTe zijn ingeschat door het budget <strong>van</strong> de NMa te del<strong>en</strong> door het aantal<br />
fte’s dat de NMa in di<strong>en</strong>st heeft. DTe had in 2002 e<strong>en</strong> budget <strong>van</strong> €32 miljo<strong>en</strong> <strong>en</strong> 303 voltijdsmedewerkers<br />
(fte). De gemiddelde uitgav<strong>en</strong> per medewerker, dus salaris<strong>kost<strong>en</strong></strong>, sociale <strong>kost<strong>en</strong></strong>,<br />
gebouw <strong>en</strong> automatiserings<strong>kost<strong>en</strong></strong> bedroeg<strong>en</strong> €105.610. Dit bedrag is tev<strong>en</strong>s inclusief uitgav<strong>en</strong><br />
aan externe onderzoek<strong>en</strong>.
78 Hoofdstuk 6<br />
alle<strong>en</strong> op in het nulalternatief. De DTe zal (e<strong>en</strong> deel <strong>van</strong>) deze werkzaamhed<strong>en</strong> bij de sector<br />
in rek<strong>en</strong>ing br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>.<br />
Kost<strong>en</strong> <strong>van</strong> controle <strong>van</strong> niet-gecertificeerde bedrijv<strong>en</strong> bij vrijwillige certificering<br />
Bij vrijwillige certificering maakt DTe <strong>kost<strong>en</strong></strong> voor de controle <strong>van</strong> niet-gecertificeerde<br />
bedrijv<strong>en</strong>. Hoe groot deze <strong>kost<strong>en</strong></strong> zijn, hangt af <strong>van</strong> het aantal bedrijv<strong>en</strong> dat zich niet laat<br />
certificer<strong>en</strong>. Deze <strong>kost<strong>en</strong></strong> zull<strong>en</strong> lager zijn dan de <strong>kost<strong>en</strong></strong> die DTe moet mak<strong>en</strong> als ze alle<br />
bedrijv<strong>en</strong> moet controler<strong>en</strong>. 86 Controle door DTe zal waarschijnlijk gepaard gaan met schaalvoordel<strong>en</strong>:<br />
hoe meer bedrijv<strong>en</strong> DTe moet controler<strong>en</strong> hoe lagere de <strong>kost<strong>en</strong></strong> per bedrijf. Dit<br />
wordt veroorzaakt doordat DTe moet invester<strong>en</strong> in k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> vaardighed<strong>en</strong> voordat ze kan<br />
gaan controler<strong>en</strong>.<br />
Wederom zal DTe voor (e<strong>en</strong> deel <strong>van</strong>) deze werkzaamhed<strong>en</strong> e<strong>en</strong> rek<strong>en</strong>ing stur<strong>en</strong>. Bij vrijwillige<br />
certificering moet DTe ervoor oppass<strong>en</strong> dat controle door DTe niet te goedkoop is,<br />
omdat het dan voor bedrijv<strong>en</strong> te aantrekkelijk wordt om zich niet te certificer<strong>en</strong>. 87<br />
Marktwerkingseffect<strong>en</strong><br />
Met maximaal drie certificer<strong>en</strong>de bedrijv<strong>en</strong> zal er ge<strong>en</strong> sprake zijn <strong>van</strong> serieuze marktwerking<br />
op de deelmarkt voor certificering <strong>van</strong> stroomstoringregistratiesystem<strong>en</strong> kom<strong>en</strong>. Omdat er<br />
bij volledig toezicht door DTe helemaal ge<strong>en</strong> keuze is voor de netbedrijv<strong>en</strong> (DTe heeft dan<br />
e<strong>en</strong> monopolie op de handhaving), is er bij verplichte certificering <strong>en</strong>ig voordeel te<br />
verwacht<strong>en</strong> voor de netbedrijv<strong>en</strong> <strong>van</strong> het hebb<strong>en</strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong> vrije keus (voordel<strong>en</strong> in term<strong>en</strong><br />
<strong>van</strong> lagere prijs <strong>en</strong> betere kwaliteit). Omdat bij vrijwillige certificering de certificer<strong>en</strong>de<br />
instelling<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> ZBO-status hoev<strong>en</strong> te hebb<strong>en</strong> <strong>en</strong> er dus minder vaste <strong>kost<strong>en</strong></strong> zijn, is het<br />
aantal pot<strong>en</strong>tiële certificer<strong>en</strong>de instelling<strong>en</strong> daar veel groter (meer dan ti<strong>en</strong>) <strong>en</strong> is toetreding<br />
e<strong>en</strong>voudiger. Echter, bij vrijwillige certificering will<strong>en</strong> waarschijnlijk niet alle netbedrijv<strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> certificaat hebb<strong>en</strong>. De vraag is dan dus wat lager, <strong>en</strong> er is dan wat minder ruimte voor<br />
certificer<strong>en</strong>de instelling<strong>en</strong>. Bij vrijwillige certificering zal de tucht <strong>van</strong> de markt de certifice-<br />
r<strong>en</strong>de instelling<strong>en</strong> dwing<strong>en</strong> e<strong>en</strong> zo goed mogelijke prijs-kwaliteit verhouding te lever<strong>en</strong>. Dit is<br />
e<strong>en</strong> voordeel t<strong>en</strong> opzichte <strong>van</strong> de overige twee alternatiev<strong>en</strong> (<strong>en</strong> met name de wettelijke<br />
regeling).<br />
86 Waarschijnlijk bestaan de <strong>kost<strong>en</strong></strong> voor DTe uit deels vaste <strong>kost<strong>en</strong></strong>, zoals het opleid<strong>en</strong> train<strong>en</strong> <strong>van</strong><br />
controleurs <strong>en</strong> het zorg<strong>en</strong> voor materiaal, e<strong>en</strong> ander deel <strong>van</strong> de <strong>kost<strong>en</strong></strong> zal waarschijnlijk ev<strong>en</strong>redige<br />
zijn aan het aantal bedrijv<strong>en</strong> dat gecontroleerd moet word<strong>en</strong>.<br />
87 Als gekoz<strong>en</strong> wordt voor vrijwillige certificering, doet DTe er misschi<strong>en</strong> goed aan om erg str<strong>en</strong>g te<br />
lijk<strong>en</strong> zodat alle bedrijv<strong>en</strong> gecertificeerd will<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. In dat geval hoeft DTe niet te controler<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> voldo<strong>en</strong> alle bedrijv<strong>en</strong> aan dezelfde norm<strong>en</strong>. Er is dan weinig verschil tuss<strong>en</strong> vrijwillige <strong>en</strong><br />
verplichte certificering.
Case Registratie Storingscijfers 79<br />
6.4 De actor<strong>en</strong><br />
DTe/de overheid<br />
De belangrijkste effect<strong>en</strong> voor DTe zijn de <strong>kost<strong>en</strong></strong> die gemaakt word<strong>en</strong> om de netbedrijv<strong>en</strong><br />
te controler<strong>en</strong>. Als de bedrijv<strong>en</strong> gecertificeerd word<strong>en</strong>, dan hoeft DTe alle<strong>en</strong> maar spora-<br />
disch te controler<strong>en</strong> of alles goed verloopt. De <strong>kost<strong>en</strong></strong> zijn dan zeer beperkt. Als DTe de<br />
controle volledig doet (in het geval <strong>van</strong> <strong>wetgeving</strong>) dan word<strong>en</strong> hiervoor ongeveer twee fulltime<br />
medewerkers ingezet. Deze <strong>kost<strong>en</strong></strong> word<strong>en</strong> weer doorberek<strong>en</strong>d aan de netbedrijv<strong>en</strong> die<br />
deze grot<strong>en</strong>deels weer doorberek<strong>en</strong><strong>en</strong> aan hun afnemers <strong>en</strong> toeleveranciers.<br />
De netbedrijv<strong>en</strong><br />
De netbedrijv<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> <strong>kost<strong>en</strong></strong> mak<strong>en</strong> om hun registratie <strong>van</strong> elektriciteitsstoring<strong>en</strong> zodanig<br />
in richt<strong>en</strong> dat deze aan de eis<strong>en</strong> voldoet. Deze <strong>kost<strong>en</strong></strong> moet<strong>en</strong> ze mak<strong>en</strong> bij zowel certificering<br />
als bij controle door de overheid. Het is niet duidelijk wanneer de <strong>kost<strong>en</strong></strong> het hoogste<br />
zijn.<br />
Naast de <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong> de registratie <strong>van</strong> de storingscijfers betal<strong>en</strong> de netbedrijv<strong>en</strong> de <strong>kost<strong>en</strong></strong><br />
<strong>van</strong> de controle door DTe dan wel de controle door de certificer<strong>en</strong>de instelling<strong>en</strong> (dit laatste<br />
is inclusief de <strong>kost<strong>en</strong></strong> die certificer<strong>en</strong>de instelling<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tueel moet<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> om ZBO te<br />
word<strong>en</strong>). 88 In het geval <strong>van</strong> certificering zijn er (<strong>en</strong>ige) marktwerkingsvoordel<strong>en</strong> te behal<strong>en</strong><br />
voor de netbedrijv<strong>en</strong> t<strong>en</strong> opzichte <strong>van</strong> wettelijk toezicht.<br />
Deze <strong>kost<strong>en</strong></strong> mog<strong>en</strong> de certificer<strong>en</strong>de instelling<strong>en</strong> doorberek<strong>en</strong><strong>en</strong> aan de klant<strong>en</strong>, in de vorm<br />
<strong>van</strong> e<strong>en</strong> hoger tarief. De afnemer <strong>van</strong> stroom zal dus uiteindelijk de <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong> de netbe-<br />
heerders betal<strong>en</strong>.<br />
De certificer<strong>en</strong>de instelling(<strong>en</strong>)<br />
Bij <strong>wetgeving</strong> hebb<strong>en</strong> de certificer<strong>en</strong>de instelling<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> extra werk t<strong>en</strong> opzichte <strong>van</strong> de hui-<br />
dige situatie (behalve als DTe het toezicht uitbesteedt). Bij verplichte certificering zull<strong>en</strong><br />
meer netbedrijv<strong>en</strong> zich lat<strong>en</strong> certificer<strong>en</strong>, <strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> de certificer<strong>en</strong>de instelling<strong>en</strong> waar-<br />
schijnlijk meer werk dan bij vrijwillige certificering (omdat bij vrijwillige certificering niet alle<br />
bedrijv<strong>en</strong> zich lat<strong>en</strong> certificer<strong>en</strong>). Hierdoor tred<strong>en</strong> meer certificer<strong>en</strong>de bedrijv<strong>en</strong> toe tot de<br />
88 De <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong> certificering hang<strong>en</strong> verder af <strong>van</strong> hoe goed deze markt werkt. Bij veel concurr<strong>en</strong>tie<br />
word<strong>en</strong> de certificer<strong>en</strong>de instelling<strong>en</strong> gedwong<strong>en</strong> om efficiënt te werk<strong>en</strong> <strong>en</strong> zull<strong>en</strong> de <strong>kost<strong>en</strong></strong><br />
voor de netbedrijv<strong>en</strong> lager zijn.
80 Hoofdstuk 6<br />
deelmarkt <strong>van</strong> certificering <strong>van</strong> stroomstoringscijfers. Mogelijk is er dan per certificer<strong>en</strong>d<br />
bedrijf ook meer werk. 89<br />
De Raad voor Accreditatie<br />
Als er met certificering (vrijwillig of verplicht) wordt gewerkt, zal de Raad voor Accreditatie<br />
extra omzet realiser<strong>en</strong> doordat de certificer<strong>en</strong>de instelling<strong>en</strong> erk<strong>en</strong>d will<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Deze<br />
omzet hangt af <strong>van</strong> de hoeveelheid certificer<strong>en</strong>de instelling<strong>en</strong> die geaccrediteerd wil word<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> hoe groot de <strong>kost<strong>en</strong></strong> voor ieder <strong>van</strong> de certificer<strong>en</strong>de instelling<strong>en</strong> zijn. Het aantal certificer<strong>en</strong>de<br />
instelling<strong>en</strong> dat geaccrediteerd wil word<strong>en</strong>, zijn er waarschijnlijk maximaal drie bij<br />
verplichte certificering. Bij vrijwillige certificering kunn<strong>en</strong> het er meer zijn, omdat de <strong>kost<strong>en</strong></strong><br />
lager zijn (de certificer<strong>en</strong>de instelling<strong>en</strong> hoev<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> ZBO te word<strong>en</strong>). De <strong>kost<strong>en</strong></strong> hang<strong>en</strong> af<br />
<strong>van</strong> de norm<strong>en</strong> <strong>en</strong> of de certificer<strong>en</strong>de instelling al bek<strong>en</strong>d is bij de Raad voor Accreditatie.<br />
Ze bedrag<strong>en</strong> maximaal €15.000.<br />
Elektriciteitsgebruikers<br />
Als gekoz<strong>en</strong> wordt voor vrijwillige certificering in combinatie met controle door DTe <strong>van</strong> de<br />
niet-gecertificeerde bedrijv<strong>en</strong>, dan kan mogelijk variatie in de kwaliteit <strong>van</strong> de storingscijfers<br />
ontstaan. Hierdoor is de kwaliteit <strong>van</strong> de kwaliteitsregulering mogelijk minder goed <strong>en</strong> is de<br />
combinatie <strong>van</strong> <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> leveringszekerheid waar netbedrijv<strong>en</strong> voor kiez<strong>en</strong> mogelijk suboptimaal.<br />
Het is niet duidelijk in welk alternatief de kwaliteit <strong>van</strong> de storingscijfers beter is: bij <strong>wetgeving</strong><br />
of bij verplichte certificering. Daardoor is ook niet duidelijk in welk alternatief de<br />
kwaliteitsregulering e<strong>en</strong> betere uitkomst voor elektriciteitsafnemers g<strong>en</strong>ereert.<br />
De <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong> de kwaliteitssystem<strong>en</strong> <strong>en</strong> de certificering dan wel controle door DTe mog<strong>en</strong><br />
netbedrijv<strong>en</strong> doorberek<strong>en</strong><strong>en</strong> aan de afnemers. Hierdoor gaat de prijs <strong>van</strong> de stroomrek<strong>en</strong>ing<br />
omhoog.<br />
Toeleveranciers <strong>van</strong> de netbeheerders<br />
<strong>E<strong>en</strong></strong> deel <strong>van</strong> de extra <strong>kost<strong>en</strong></strong> word<strong>en</strong> mogelijk door de netbeheerders doorberek<strong>en</strong>d aan hun<br />
toeleveranciers, die hierdoor minder verdi<strong>en</strong><strong>en</strong>.<br />
89 Dit hangt af <strong>van</strong> het aantal bedrijv<strong>en</strong> dat zich laat certificer<strong>en</strong> als dit verplicht dan wel vrijwillig is<br />
<strong>en</strong> het aantal toetred<strong>en</strong>de certificer<strong>en</strong>de instelling<strong>en</strong>.
Case Registratie Storingscijfers 81<br />
6.5 T<strong>en</strong>tatieve conclusies<br />
In dit hoofdstuk zijn drie alternatiev<strong>en</strong> met elkaar vergelek<strong>en</strong>. Het nulalternatief bestaat uit<br />
de wettelijke registratie <strong>van</strong> storingscijfers. Vervolg<strong>en</strong>s zijn twee projectalternatiev<strong>en</strong> gefor-<br />
muleerd uitgaande <strong>van</strong> verplichte <strong>en</strong> vrijwillige certificering. Het is zonder nader onderzoek<br />
uiteraard moeilijk om met zekerheid te stell<strong>en</strong> welk alternatief het beste scoort.<br />
Op basis <strong>van</strong> deze KBA verwacht<strong>en</strong> wij dat de verplichte certificering als beste alternatief uit<br />
bus komt <strong>en</strong> vrijwillige certificering als slechtste alternatief. Dit laatste omdat dit alternatief<br />
ge<strong>en</strong> duidelijk voordeel heeft in de vorm <strong>van</strong> lagere <strong>kost<strong>en</strong></strong> (t.o.v. beide andere alternatiev<strong>en</strong>),<br />
terwijl er wel duidelijk twijfels zijn of de kwaliteit <strong>van</strong> de storingscijfers wel ev<strong>en</strong> goed zijn als<br />
bij de beide andere alternatiev<strong>en</strong>. Als de kwaliteit <strong>van</strong> de storingscijfers minder goed is dan is<br />
ook de kwaliteit <strong>van</strong> de regulering <strong>van</strong> de nett<strong>en</strong> minder goed. Dit effect lijkt alle ev<strong>en</strong>tueel<br />
aanwezige voordel<strong>en</strong> met betrekking tot regulerings<strong>kost<strong>en</strong></strong> t<strong>en</strong>iet te do<strong>en</strong>. Het is opmerkelijk<br />
dat het Ministerie <strong>van</strong> EZ in de Inv<strong>en</strong>tarisatie- <strong>en</strong> Implem<strong>en</strong>tatiewet <strong>van</strong> december 2003<br />
juist heeft gekoz<strong>en</strong> voor vrijwillige certificering.<br />
De keuze tuss<strong>en</strong> het <strong>wetgeving</strong>salternatief <strong>en</strong> verplichte certificering valt uit in het voordeel<br />
<strong>van</strong> de laatste, met name <strong>van</strong>wege het feit dat de totstandkomings<strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> de handhavings<strong>kost<strong>en</strong></strong><br />
waarschijnlijk lager zijn bij deze <strong>zelfregulering</strong>svariant. We gaan er hierbij <strong>van</strong>uit dat<br />
de controle door DTe <strong>en</strong> de certificer<strong>en</strong>de instelling<strong>en</strong> ev<strong>en</strong> effectief is in die zin dat in beide<br />
gevall<strong>en</strong> kwalitatief goede storingscijfers word<strong>en</strong> geleverd. Dat betek<strong>en</strong>t dat het doel <strong>van</strong> de<br />
regulering teg<strong>en</strong> lagere maatschappelijke <strong>kost<strong>en</strong></strong> wordt gerealiseerd.<br />
Andere <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong> zijn of veel kleiner of tred<strong>en</strong> op bij alle alternatiev<strong>en</strong>, zoals de<br />
<strong>kost<strong>en</strong></strong> om norm<strong>en</strong> op te stell<strong>en</strong>, deze zijn daarom niet <strong>van</strong> invloed op de keuze tuss<strong>en</strong> <strong>zelfregulering</strong><br />
<strong>en</strong> <strong>wetgeving</strong>.<br />
De effectiviteit <strong>van</strong> de controle <strong>en</strong> de <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong> de totstandkoming <strong>en</strong> de controle zijn dus<br />
de dominer<strong>en</strong>de effect<strong>en</strong> in de besluitvorming <strong>van</strong> de drie alternatiev<strong>en</strong>.
7 Conclusies<br />
“The main b<strong>en</strong>efit of Cost-B<strong>en</strong>efit Analysis lies in the discipline it imposes.” 90<br />
In paragraaf 7.1 koppel<strong>en</strong> we de resultat<strong>en</strong> <strong>van</strong> de case-specifieke KBA’s weer terug naar het<br />
g<strong>en</strong>erieke KBA kader zoals we dat in hoofdstuk 2 introduceerd<strong>en</strong>. Op basis hier<strong>van</strong> trekk<strong>en</strong><br />
we 8 conclusies. Met deze conclusies in de hand gaan we paragraaf 7.2 weer terug naar de<br />
c<strong>en</strong>trale onderzoeksvraag <strong>en</strong> gev<strong>en</strong> we antwoord op de vraag of de hypothese dat zelfregule-<br />
ring over het algeme<strong>en</strong> goedkoper is dan <strong>wetgeving</strong> kan word<strong>en</strong> aang<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Paragraaf 7.3<br />
geeft t<strong>en</strong>slotte de hoofdconclusies.<br />
7.1 G<strong>en</strong>erieke KBA-kader<br />
In paragraaf 2.2.2.3 (pagina 22-23) is in tabel 8 het g<strong>en</strong>eriek kader geschetst op basis <strong>van</strong> de<br />
literatuur (de theorie). Deze tabel 8 is hieronder herhaald (er is ge<strong>en</strong> nieuw tabelnummer<br />
gebruikt, omdat het om exact dezelfde tabel gaat).<br />
De <strong>kost<strong>en</strong></strong>- <strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong>post<strong>en</strong> word<strong>en</strong> in deze tabel beschrev<strong>en</strong> <strong>van</strong>uit het perspectief <strong>van</strong><br />
<strong>zelfregulering</strong>. In veel gevall<strong>en</strong> zull<strong>en</strong> de <strong>kost<strong>en</strong></strong>- <strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong>post<strong>en</strong> omdraai<strong>en</strong> als we uitgaan<br />
<strong>van</strong> <strong>wetgeving</strong>. Echter, het is in sommige gevall<strong>en</strong> ook d<strong>en</strong>kbaar dat dezelfde <strong>kost<strong>en</strong></strong>- <strong>en</strong><br />
<strong>bat<strong>en</strong></strong>post<strong>en</strong> geld<strong>en</strong> voor beide instituties, maar dat de om<strong>van</strong>g er<strong>van</strong> verschilt. In de tabel is<br />
verder het onderscheid tuss<strong>en</strong> geprijsde <strong>en</strong> niet-geprijsde effect<strong>en</strong> weggelat<strong>en</strong>, omdat dit<br />
vaak alle<strong>en</strong> per case valt te bepal<strong>en</strong>. Er is tev<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> categorie ‘overig’ opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>, omdat de<br />
hier in opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> effect<strong>en</strong> niet in algem<strong>en</strong>e zin zijn toe te schrijv<strong>en</strong> aan bepaalde categorie<br />
effect<strong>en</strong>. De <strong>bat<strong>en</strong></strong>post<strong>en</strong> word<strong>en</strong> aangeduid met e<strong>en</strong> (+), de <strong>kost<strong>en</strong></strong>post<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> (-) <strong>en</strong> de<br />
case-afhankelijke (<strong>en</strong> dus niet in g<strong>en</strong>erieke term<strong>en</strong> te <strong>van</strong>g<strong>en</strong>) effect<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> (-+).<br />
90 Vrij naar S<strong>en</strong>, 2000.<br />
83
84 Hoofdstuk 7<br />
Tabel 8: Mogelijke <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong> geconditioneerde <strong>zelfregulering</strong> (t.o.v. <strong>wetgeving</strong>)<br />
Bat<strong>en</strong> (+) <strong>en</strong> <strong>kost<strong>en</strong></strong> (-)<br />
Directe effect<strong>en</strong><br />
♦ Programma-effect<strong>en</strong>, dat wil zegg<strong>en</strong> effect<strong>en</strong> die verwijz<strong>en</strong> naar de consumptieve, de pro duct ieve <strong>en</strong><br />
de verdelingsaspect<strong>en</strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong> regulering als voorzi<strong>en</strong>ing (-+)<br />
♦ Meer transparantie (-+)<br />
♦ Mogelijk concurr<strong>en</strong>tiebelemmer<strong>en</strong>de effect<strong>en</strong>/to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>de macht <strong>van</strong> de sterkste of best georganiseerde<br />
(-)<br />
♦ Overige marktwerkingseffect<strong>en</strong> (-+)<br />
♦ Mogelijke aantasting <strong>van</strong> de rechtszekerheid/de (soms) onnodige verschill<strong>en</strong> in de regelgeving (-)<br />
♦ Minder verborg<strong>en</strong> beleids<strong>kost<strong>en</strong></strong> (overheidsregelgeving beperkt marktpartij<strong>en</strong> in hun keuzemogelijkhed<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> belemmert ze bij het kiez<strong>en</strong> <strong>van</strong> de doelmatigste oplossing) (+)<br />
Indirecte effect<strong>en</strong><br />
♦ Minder <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong> efficiëntieverlies (‘excess burd<strong>en</strong>’): regulering kan leid<strong>en</strong> tot andere prijsverhouding<strong>en</strong><br />
voor bijvoorbeeld inputfactor<strong>en</strong> in het productieproces of voor goeder<strong>en</strong> <strong>en</strong> di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> in het<br />
algeme<strong>en</strong>. Deze prijsverstoring kunn<strong>en</strong> leid<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> welvaartsverlies (+)<br />
Externe effect<strong>en</strong><br />
♦ Per case te bepal<strong>en</strong><br />
Sociale effect<strong>en</strong><br />
♦ Grotere betrokk<strong>en</strong>heid <strong>van</strong> burgers <strong>en</strong> maatschappelijke organisaties bij het betreff<strong>en</strong>de onderwerp<br />
<strong>van</strong>wege de toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> mogelijkheid om zelf in ruimere mate richting te gev<strong>en</strong> aan het gedrag<br />
♦ Verder per case te bepal<strong>en</strong><br />
Regulerings<strong>kost<strong>en</strong></strong><br />
♦ Minder transactie<strong>kost<strong>en</strong></strong> (-+) of (+)<br />
Totstandkoming<br />
♦ Meer <strong>en</strong> betere informatie binn<strong>en</strong> de sector (+)<br />
♦ Zelfregulering is flexibeler <strong>en</strong> komt e<strong>en</strong>voudiger <strong>en</strong> sneller tot stand (+)<br />
♦ Zelfregulering ontlast het overbelaste overheidsapparaat (+)<br />
♦ Gevoeligheid voor lobbyist<strong>en</strong> (-+)*<br />
♦ Regulering sluit beter aan op handelingsperspectief sector/Door middel <strong>van</strong> eig<strong>en</strong> maatregel<strong>en</strong> kan<br />
vaak beter rek<strong>en</strong>ing word<strong>en</strong> gehoud<strong>en</strong> met de specifieke omstandighed<strong>en</strong> <strong>van</strong> het bedrijf of de<br />
sector (+)<br />
Naleving<br />
♦ Grotere prikkel <strong>en</strong> bereidheid tot (spontane) naleving (+)<br />
♦ Zelfregulering ontlast het overbelaste overheidsapparaat (+)<br />
♦ Mogelijk minder administratieve last<strong>en</strong>druk (de uitvoeringslast<strong>en</strong> voor burgers <strong>en</strong> bedrijv<strong>en</strong>), omdat<br />
<strong>zelfregulering</strong> met minder ‘regeltjes’ gepaard gaat (+)<br />
♦ Mogelijk minder nalevings<strong>kost<strong>en</strong></strong> (de moeite (administratief, fysiek) om aan de regels te voldo<strong>en</strong>):<br />
(+)<br />
♦ Omdat alle<strong>en</strong> die <strong>kost<strong>en</strong></strong> word<strong>en</strong> gemaakt die <strong>van</strong>uit het perspectief <strong>van</strong> de probleemoplossers<br />
(de sector) strikt nodig zijn, <strong>en</strong><br />
♦ Omdat de nadruk meer ligt op prev<strong>en</strong>tie dan op repressie**<br />
♦ Omdat er e<strong>en</strong> nauwere band is tuss<strong>en</strong> het nem<strong>en</strong> <strong>van</strong> beslissing<strong>en</strong> <strong>en</strong> het drag<strong>en</strong> <strong>van</strong> de<br />
gevolg<strong>en</strong> daar<strong>van</strong><br />
♦ Zelfregulering vereist meer metatoezicht (d.w.z. de algem<strong>en</strong>e alertheid, het ont<strong>van</strong>g<strong>en</strong> <strong>van</strong> signal<strong>en</strong><br />
uit de sam<strong>en</strong>leving <strong>en</strong> het reager<strong>en</strong> op deze signal<strong>en</strong>) (-)
Conclusies 85<br />
Vervolg tabel 8<br />
Bat<strong>en</strong> (+) <strong>en</strong> <strong>kost<strong>en</strong></strong> (-)<br />
♦ Nalevings<strong>kost<strong>en</strong></strong>/Bestedingseffect<strong>en</strong> (de gevolg<strong>en</strong> <strong>van</strong> regulering voor het beslag op productiefactor<strong>en</strong>)<br />
(-+):<br />
♦ Personeels<strong>kost<strong>en</strong></strong> (exclusief administratie): operationele <strong>kost<strong>en</strong></strong> (voor bijvoorbeeld bedi<strong>en</strong>ing,<br />
toezicht <strong>en</strong> onderhoud, overhead<strong>kost<strong>en</strong></strong> voor initiër<strong>en</strong>, begeleid<strong>en</strong>, controler<strong>en</strong> <strong>en</strong> coördiner<strong>en</strong>)<br />
<strong>en</strong> <strong>kost<strong>en</strong></strong> voor intern onderzoek<br />
♦ Inachtnemings<strong>kost<strong>en</strong></strong>: de personele <strong>en</strong> materiële <strong>kost<strong>en</strong></strong> die bedrijv<strong>en</strong> of instelling<strong>en</strong> moet<strong>en</strong><br />
mak<strong>en</strong> om aan de gestelde regels te voldo<strong>en</strong> (het verkrijg<strong>en</strong> <strong>van</strong> vergunning<strong>en</strong>, het verschaff<strong>en</strong><br />
<strong>van</strong> informatie of het aanschaff<strong>en</strong> <strong>van</strong> vereiste apparatuur)<br />
♦ Kost<strong>en</strong> <strong>van</strong> uitbested<strong>en</strong> werkzaamhed<strong>en</strong> (betaling<strong>en</strong> voor door derd<strong>en</strong> verrichte di<strong>en</strong>st<strong>en</strong>)<br />
♦ Dervings<strong>kost<strong>en</strong></strong> (gederfde netto pot<strong>en</strong>tiële winst<strong>en</strong> als gevolg <strong>van</strong> de voorg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> regelgeving)<br />
♦ Overige nalevings<strong>kost<strong>en</strong></strong> (verzekering<strong>en</strong>, huisvesting, bodemsanering ed.)<br />
Aanpassing<br />
♦ Zelfregulering is flexibeler <strong>en</strong> dus gemakkelijker aan te pass<strong>en</strong> (+)<br />
♦ Mogelijk preëmptief effect (-) #<br />
Overig (nog niet in te del<strong>en</strong>)<br />
♦ Zelfregulering ook als de overheid niet ingrijpt (ook als er ge<strong>en</strong> sprake is <strong>van</strong> e<strong>en</strong> (ernstig) marktfal<strong>en</strong>)<br />
(+)<br />
Bron: <strong>SEO</strong>.<br />
* Hier is e<strong>en</strong> -+ opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> omdat dit r<strong>en</strong>t-seeking effect ook mogelijk is bij overheidsregulering (als overheid<br />
regels uitvaardigt <strong>en</strong> middel<strong>en</strong> geeft zull<strong>en</strong> marktpartij<strong>en</strong> op zoek gaan naar mogelijkhed<strong>en</strong> om deze om<br />
te buig<strong>en</strong>).<br />
** Zie bijvoorbeeld: Ministerie <strong>van</strong> Justitie, 2003, p. 25.<br />
# <strong>E<strong>en</strong></strong> preëmptief effect speelt alle<strong>en</strong> bij <strong>zelfregulering</strong> <strong>en</strong> treedt op als gevolg <strong>van</strong> het feit dat e<strong>en</strong> sector <strong>zelfregulering</strong><br />
in e<strong>en</strong> bepaalde richting kiest, waardoor de wetgever die later str<strong>en</strong>gere regulering overweegt<br />
voor e<strong>en</strong> fait accompli staat. Bij <strong>wetgeving</strong> geeft de overheid <strong>van</strong> begin af aan (ev<strong>en</strong>tueel in overleg met<br />
e<strong>en</strong> sector) de richting aan <strong>en</strong> is er dus minder sprake <strong>van</strong> path dep<strong>en</strong>d<strong>en</strong>ce.<br />
Deze tabel heeft als handvat gedi<strong>en</strong>d bij de cases (de praktijk). De resultat<strong>en</strong> <strong>van</strong> de cases<br />
zijn kort sam<strong>en</strong>gevat in tabel 16 (de praktijk).<br />
Tabel 16: De resultat<strong>en</strong> <strong>van</strong> de cases<br />
Case Beste<br />
alternatief?<br />
T<strong>en</strong>tatieve conclusie per case<br />
1. Taxi<strong>wetgeving</strong> Zelfregulering De <strong>zelfregulering</strong>svariant heeft in pot<strong>en</strong>tie duidelijke voordel<strong>en</strong> voor met<br />
name de taxigebruiker. Deze voordel<strong>en</strong> betreff<strong>en</strong> de betere kwaliteit <strong>en</strong><br />
lagere prijz<strong>en</strong> (waardoor het taxigebruik to<strong>en</strong>eemt). Voor de taxibranche is<br />
<strong>van</strong> belang dat de verzekerings<strong>kost<strong>en</strong></strong> kunn<strong>en</strong> dal<strong>en</strong>. Voor de overheid zijn<br />
met name de lagere regulerings<strong>kost<strong>en</strong></strong> (totstandkoming, naleving <strong>en</strong><br />
aanpas sing) <strong>en</strong> het toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> taxigebruik <strong>van</strong> belang. De voordel<strong>en</strong> <strong>van</strong><br />
<strong>zelfregulering</strong> kunn<strong>en</strong> in de praktijk echter teg<strong>en</strong>vall<strong>en</strong> indi<strong>en</strong> de branche<br />
niet bereid is tot toepassing <strong>van</strong> deze <strong>zelfregulering</strong>.
86 Hoofdstuk 7<br />
Vervolg tabel 16<br />
Case Beste<br />
alternatief?<br />
T<strong>en</strong>tatieve conclusie per case<br />
2. Kinderop<strong>van</strong>g Zelfregulering In deze case is het verschil tuss<strong>en</strong> de <strong>zelfregulering</strong>svariant <strong>en</strong> <strong>wetgeving</strong><br />
klein, doordat de overheid de certificering zeer sterk heeft geconditioneerd.<br />
Er is e<strong>en</strong> licht netto positief effect <strong>van</strong> certificering. Certificering<br />
leidt tot mogelijkheid voor e<strong>en</strong> dagverblijf om zich te onderscheid<strong>en</strong> op de<br />
markt <strong>en</strong> e<strong>en</strong>voudiger/goedkoper geld te l<strong>en</strong><strong>en</strong>, <strong>en</strong> het is e<strong>en</strong> hulpmiddel<br />
voor ouders om te kiez<strong>en</strong>. Voor de overheid is met name <strong>van</strong> belang dat<br />
3. Kabels, buiz<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> leiding<strong>en</strong><br />
4. Stroomstoringscijfers<br />
Bron: <strong>SEO</strong>.<br />
de nalevings<strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tuele aanpassings<strong>kost<strong>en</strong></strong> wat lager zijn.<br />
Wetgeving Wetgeving komt duidelijk als beter alternatief naar vor<strong>en</strong> in deze case; dit<br />
omdat wordt verondersteld dat <strong>wetgeving</strong> effectiever is dan de voorgestelde<br />
<strong>zelfregulering</strong>svariant. Er is bij <strong>wetgeving</strong> dus minder schade, minder<br />
rechtszak<strong>en</strong> <strong>en</strong> minder gevoel <strong>van</strong> onveiligheid. Het nadeel <strong>van</strong> <strong>wetgeving</strong><br />
is ook in deze case de hoge regulerings<strong>kost<strong>en</strong></strong> (zowel de totstandkomings<strong>kost<strong>en</strong></strong><br />
als de handhavings<strong>kost<strong>en</strong></strong>).<br />
Zelfregulering Verplichte certificering komt als beste alternatief naar vor<strong>en</strong>, met name<br />
(verplichte omdat de effectiviteit vergelijkbaar is met die <strong>van</strong> <strong>wetgeving</strong>, maar de<br />
certificering) regulerings<strong>kost<strong>en</strong></strong> (met name nalevings<strong>kost<strong>en</strong></strong>) lager zijn. Vrije certificering<br />
komt slechter uit de bus dan verlichte certificering, <strong>van</strong>wege de minder<br />
hoge effectiviteit. Dit effect lijkt alle ev<strong>en</strong>tueel aanwezige voordel<strong>en</strong> met<br />
betrekking tot regulerings<strong>kost<strong>en</strong></strong> t<strong>en</strong>iet te do<strong>en</strong>.<br />
Op basis <strong>van</strong> de cases <strong>en</strong> het g<strong>en</strong>erieke kader trekk<strong>en</strong> we nu de conclusies. Deze hebb<strong>en</strong><br />
betrekking op:<br />
(1) het belang <strong>van</strong> regulerings<strong>kost<strong>en</strong></strong>,<br />
(2) de afruil tuss<strong>en</strong> effectiviteit <strong>en</strong> naleving,<br />
(3) de algem<strong>en</strong>e <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong> overheidsbemoei<strong>en</strong>is,<br />
(4) de ev<strong>en</strong>tuele aanpassing <strong>van</strong> het g<strong>en</strong>erieke kader,<br />
(5) de bias richting certificering binn<strong>en</strong> de overheid,<br />
(6) de kwantificeerbaarheid <strong>van</strong> de <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong> <strong>wetgeving</strong>,<br />
(7) de beschikbaarheid <strong>van</strong> kwantitatieve gegev<strong>en</strong>s t.b.v. de KBA, <strong>en</strong><br />
(8) de b<strong>en</strong>utting <strong>van</strong> de mogelijkhed<strong>en</strong> <strong>van</strong> <strong>zelfregulering</strong> in de praktijk.<br />
Conclusie (1): Directe <strong>en</strong> indirecte effect<strong>en</strong> zijn eig<strong>en</strong>lijk te case-specifiek om in e<strong>en</strong><br />
g<strong>en</strong>erieke <strong>analyse</strong> e<strong>en</strong> doorslaggev<strong>en</strong>de factor te zijn. Regulerings<strong>kost<strong>en</strong></strong><br />
spel<strong>en</strong> in nag<strong>en</strong>oeg alle cases e<strong>en</strong> rol <strong>en</strong> er is in algem<strong>en</strong>e zin<br />
dus wel iets over te zegg<strong>en</strong>: in de meeste gevall<strong>en</strong> zijn de regule-<br />
rings<strong>kost<strong>en</strong></strong> (inclusief administratieve last<strong>en</strong>) bij <strong>zelfregulering</strong> lager<br />
dan bij <strong>wetgeving</strong>.
Conclusies 87<br />
In paragraaf 2.2.2 bleek al dat bij e<strong>en</strong> g<strong>en</strong>erieke vergelijking tuss<strong>en</strong> <strong>zelfregulering</strong> <strong>en</strong> wetge-<br />
ving, de meeste verschill<strong>en</strong> betrekking hebb<strong>en</strong> op de regulerings<strong>kost<strong>en</strong></strong> (de totstandkomings-<br />
, nalevings- <strong>en</strong> aanpassings<strong>kost<strong>en</strong></strong>). Deze constatering op basis <strong>van</strong> de literatuur is in de cases<br />
bevestigd: verschill<strong>en</strong> in regulerings<strong>kost<strong>en</strong></strong> spel<strong>en</strong> in nag<strong>en</strong>oeg alle cases, terwijl in elke case<br />
verschill<strong>en</strong>de directe <strong>en</strong> indirecte effect<strong>en</strong> e<strong>en</strong> rol spel<strong>en</strong>. Over directe <strong>en</strong> indirecte effect<strong>en</strong> is<br />
in zijn algeme<strong>en</strong>heid dus niet veel te zegg<strong>en</strong> – zo spel<strong>en</strong> in de taxicase andere (publieke)<br />
belang<strong>en</strong> dan in de kinderop<strong>van</strong>gcase <strong>en</strong> zijn er ook andere effect<strong>en</strong> aan de orde. Over<br />
regulerings<strong>kost<strong>en</strong></strong> is in algem<strong>en</strong>e zin wel iets te zegg<strong>en</strong>: in de KBA <strong>van</strong> <strong>wetgeving</strong> <strong>en</strong> zelfre-<br />
gulering zijn de regulerings<strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong> <strong>zelfregulering</strong> veelal lager. Dat wil dus nog niet zegg<strong>en</strong><br />
dat <strong>zelfregulering</strong> altijd goedkoper is dan <strong>wetgeving</strong>. Immers, er is in de afweging rond de<br />
regulerings<strong>kost<strong>en</strong></strong> nog ge<strong>en</strong> rek<strong>en</strong>ing gehoud<strong>en</strong> met de directe <strong>en</strong> indirecte effect<strong>en</strong>.<br />
Waardoor zijn de regulerings<strong>kost<strong>en</strong></strong> lager bij <strong>zelfregulering</strong>? Bij <strong>zelfregulering</strong> zijn de totstandkomings<strong>kost<strong>en</strong></strong><br />
veelal minder hoog dan bij <strong>wetgeving</strong>. 91<br />
- T<strong>en</strong> eerste omdat het opstell<strong>en</strong> <strong>en</strong> invoer<strong>en</strong> <strong>van</strong> <strong>zelfregulering</strong> minder tijd kost dan de<br />
vaak langdurige <strong>wetgeving</strong>straject<strong>en</strong> (m<strong>en</strong> kan gemakkelijker bij elkaar kom<strong>en</strong> <strong>en</strong> er hoev<strong>en</strong><br />
minder bureaucratische weg<strong>en</strong> bewandeld te word<strong>en</strong> om regels vast te kunn<strong>en</strong> stell<strong>en</strong>).<br />
92 Dit geldt ook in situaties waar betrokk<strong>en</strong> partij<strong>en</strong> het niet snel met elkaar e<strong>en</strong>s zijn<br />
over de invulling <strong>van</strong> de regulering; de wetgever di<strong>en</strong>t immers ook met meerdere<br />
belang<strong>en</strong> rek<strong>en</strong>ing te houd<strong>en</strong>.<br />
- T<strong>en</strong> tweede omdat het bij de totstandkoming <strong>van</strong> <strong>zelfregulering</strong> gemakkelijker is om de<br />
regulering te lat<strong>en</strong> aansluit<strong>en</strong> bij de in de sector aanwezige k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> ervaring (bijvoor-<br />
beeld omdat er meer draagvlak is <strong>en</strong> m<strong>en</strong> eerder bereid is om mee te werk<strong>en</strong> <strong>en</strong> informatie<br />
ter beschikking wil stell<strong>en</strong>). 93<br />
91 <strong>E<strong>en</strong></strong> uitzondering bestaat bijvoorbeeld als e<strong>en</strong> branche-organisatie (zelf-)regulering opstelt om zo<br />
haar eig<strong>en</strong> bestaansrecht te onderstrep<strong>en</strong>. In dat geval zal meer <strong>zelfregulering</strong> dan nodig is ontstaan<br />
<strong>en</strong> zijn daar ook allerlei onnodige <strong>kost<strong>en</strong></strong> aan verbond<strong>en</strong>. Dit geldt echter niet zo zeer voor<br />
geconditioneerde <strong>zelfregulering</strong> (het bestaanrecht <strong>van</strong> <strong>zelfregulering</strong> is dan e<strong>en</strong> bepaald publiek<br />
belang <strong>en</strong> ligt niet bij de branche-organisatie), maar meer voor vrije <strong>zelfregulering</strong> omdat de<br />
naleving in dat geval alle<strong>en</strong> e<strong>en</strong> zaak is <strong>van</strong> de branche-organisatie <strong>en</strong> niet ook <strong>van</strong> de overheid.<br />
Zie in dit verband ook paragraaf 2.2.2.1 bij elem<strong>en</strong>t (4).<br />
92 Overig<strong>en</strong>s kan de ‘conditionering’ <strong>van</strong> <strong>zelfregulering</strong> wel veel tijd <strong>kost<strong>en</strong></strong>, omdat daarbij ook sprake<br />
is <strong>van</strong> e<strong>en</strong> wettelijke regeling die als kader di<strong>en</strong>t waarbinn<strong>en</strong> de <strong>zelfregulering</strong> tot stand kan<br />
kom<strong>en</strong>.<br />
93 Overig<strong>en</strong>s blijkt uit e<strong>en</strong> rec<strong>en</strong>t rapport <strong>van</strong> het ‘Meldpunt strijdige regels’ dat er ook bij <strong>zelfregulering</strong><br />
(opgesteld door branchever<strong>en</strong>iging<strong>en</strong>) sprake kan zijn <strong>van</strong> conflicter<strong>en</strong>de eis<strong>en</strong> in verschill<strong>en</strong>de<br />
regeling<strong>en</strong>. Ook kan er sprake zijn <strong>van</strong> dubbele regulering: zowel <strong>zelfregulering</strong> als <strong>wetgeving</strong>.<br />
In het rapport wordt e<strong>en</strong> voorbeeld g<strong>en</strong>oemd <strong>van</strong> e<strong>en</strong> installatiebedrijf dat bij de verwijdering<br />
<strong>van</strong> asbest di<strong>en</strong>t te werk<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> gecertificeerde verwijderaar, maar daarnaast <strong>van</strong> de<br />
geme<strong>en</strong>te ook nog e<strong>en</strong> vergunning moet aanvrag<strong>en</strong> (<strong>kost<strong>en</strong></strong> €200).
88 Hoofdstuk 7<br />
In het geval herregulering nodig mocht zijn, zijn de aanpassings<strong>kost<strong>en</strong></strong> bij <strong>zelfregulering</strong> om<br />
dezelfde twee red<strong>en</strong><strong>en</strong> veelal lager dan bij <strong>wetgeving</strong>. Ook de nalevings<strong>kost<strong>en</strong></strong> zijn bij <strong>zelfregulering</strong><br />
veelal lager, al is hier ook de afruil met effectiviteit <strong>van</strong> belang. Dit punt (<strong>en</strong> dus ook<br />
de verschill<strong>en</strong> in nalevings<strong>kost<strong>en</strong></strong>) komt bij de volg<strong>en</strong>de conclusie aan de orde.<br />
Conclusie (2): De op papier bestaande <strong>bat<strong>en</strong></strong> door hogere effectiviteit <strong>van</strong> <strong>wetgeving</strong><br />
kunn<strong>en</strong> in praktijk te niet word<strong>en</strong> gedaan door hogere nalevings-<br />
<strong>kost<strong>en</strong></strong>. Dit geldt sterker indi<strong>en</strong> 100 proc<strong>en</strong>t naleving (volledige<br />
effectiviteit) niet noodzakelijk is om publieke belang<strong>en</strong> op e<strong>en</strong><br />
acceptabele wijze te borg<strong>en</strong>. Wetgeving is dan vaak e<strong>en</strong> duur alternatief,<br />
omdat de nalevings<strong>kost<strong>en</strong></strong> veelal hoger zijn dan bij <strong>zelfregulering</strong>.<br />
De afweging die in dit onderzoek c<strong>en</strong>traal staat, is die tuss<strong>en</strong> <strong>wetgeving</strong> <strong>en</strong> geconditioneerde<br />
<strong>zelfregulering</strong>. Het feit dat het om geconditioneerde <strong>zelfregulering</strong> gaat, betek<strong>en</strong>t dat de<br />
doel<strong>en</strong>, die word<strong>en</strong> nagestreefd, door de overheid word<strong>en</strong> opgesteld. Daarmee kunn<strong>en</strong> deze<br />
doel<strong>en</strong> id<strong>en</strong>tiek zijn aan de doel<strong>en</strong> die bij <strong>wetgeving</strong> door die zelfde overheid word<strong>en</strong> opge-<br />
steld. In pot<strong>en</strong>tie zijn beide instituties dus ev<strong>en</strong> effectief.<br />
In de praktijk zi<strong>en</strong> we vaak dat <strong>wetgeving</strong> iets str<strong>en</strong>ger is dan <strong>zelfregulering</strong> (bijvoorbeeld e<strong>en</strong><br />
breder palet aan aspect<strong>en</strong> reguleert <strong>en</strong> op alle aspect<strong>en</strong> volledige naleving vereist), of dat m<strong>en</strong><br />
om e<strong>en</strong> andere red<strong>en</strong> verwacht dat <strong>wetgeving</strong> effectiever is dan <strong>zelfregulering</strong>. De gedachte<br />
is dan “als het wettelijk verplicht is, gebeurt het ook” (moreel gezag <strong>van</strong> <strong>wetgeving</strong>) <strong>en</strong> dat er<br />
bij <strong>wetgeving</strong> uitgebreidere sanctiemogelijkhed<strong>en</strong> zijn. 94 Verget<strong>en</strong> wordt dan echter dat handhaving<br />
noodzakelijk is om actor<strong>en</strong> te beweg<strong>en</strong> tot naleving, <strong>en</strong> dat de nalevings<strong>kost<strong>en</strong></strong> veelal<br />
nav<strong>en</strong>ant hoog zijn. Zo klinkt e<strong>en</strong> wettelijk verplichting om e<strong>en</strong> KLIC-achtige melding te<br />
do<strong>en</strong> veelbelov<strong>en</strong>d, maar zal het in praktijk zeer moeilijk word<strong>en</strong> om teg<strong>en</strong> acceptabele<br />
<strong>kost<strong>en</strong></strong> deze plicht te handhav<strong>en</strong> (zie hoofdstuk 5).<br />
Waarom zijn de nalevings<strong>kost<strong>en</strong></strong> (inclusief de administratieve last<strong>en</strong>) bij <strong>zelfregulering</strong> lager?<br />
- Omdat er in het geval <strong>van</strong> <strong>zelfregulering</strong> e<strong>en</strong> efficiëntere afweging tuss<strong>en</strong> effectiviteit <strong>en</strong><br />
handhaving wordt gemaakt (ge<strong>en</strong> handhaving teg<strong>en</strong> elke prijs), omdat alle<strong>en</strong> die <strong>kost<strong>en</strong></strong><br />
word<strong>en</strong> gemaakt die <strong>van</strong>uit het perspectief <strong>van</strong> de probleemoplossers (de sector) strikt<br />
noodzakelijk zijn <strong>en</strong> omdat er e<strong>en</strong> nauwere band is tuss<strong>en</strong> het nem<strong>en</strong> <strong>van</strong> beslissing<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
het drag<strong>en</strong> <strong>van</strong> de gevolg<strong>en</strong> daar<strong>van</strong>. Dit terwijl <strong>wetgeving</strong> veel vaker los <strong>van</strong> de <strong>kost<strong>en</strong></strong>,<br />
94 Zie in dit verband ook paragraaf 2.2.2.1 bij elem<strong>en</strong>t (4).
Conclusies 89<br />
maar <strong>van</strong>wege principiële overweging<strong>en</strong>, wordt gehandhaafd (dus handhaving omdat de<br />
geloofwaardigheid <strong>van</strong> de overheid anders in het geding komt). Dit betek<strong>en</strong>t dat in het<br />
geval <strong>van</strong> geconditioneerde <strong>zelfregulering</strong> ook de administratieve last<strong>en</strong> geringer kunn<strong>en</strong><br />
zijn dan bij <strong>wetgeving</strong>. Overig<strong>en</strong>s blijkt uit e<strong>en</strong> publicatie <strong>van</strong> het C<strong>en</strong>trum voor Verzekeringsstatistiek<br />
dat de nalevingslast<strong>en</strong> e<strong>en</strong> veelvoud vorm<strong>en</strong> <strong>van</strong> de administratieve last<strong>en</strong>.<br />
- Wanneer onderneming<strong>en</strong> er zelf voor kiez<strong>en</strong> om bepaalde regels te hanter<strong>en</strong>, zull<strong>en</strong> zij<br />
ook veel meer bereid zijn om zich er aan te houd<strong>en</strong>. Kortom: er is meer spontane nale-<br />
ving bij zelf ingestelde regulering, waardoor er minder handhaving nodig is. Bij <strong>wetgeving</strong><br />
die (per definitie) <strong>van</strong> bov<strong>en</strong>af wordt opgelegd, is veelal minder sprake <strong>van</strong> spontane<br />
naleving <strong>en</strong> zijn de handhavings<strong>kost<strong>en</strong></strong> hoger. Dit geldt sterker naarmate de relatie<br />
tuss<strong>en</strong> de overheidsinstantie <strong>en</strong> de sector slechter is. <strong>E<strong>en</strong></strong> slechte relatie kan bijvoorbeeld<br />
ontstaan als er al “zoveel regeldruk <strong>van</strong> overheidswege” bestaat of als de sector het<br />
gevoel heeft met e<strong>en</strong> inefficiënte overheidsregel te mak<strong>en</strong> te hebb<strong>en</strong> die m<strong>en</strong> zelf beter<br />
had kunn<strong>en</strong> opstell<strong>en</strong>. Indi<strong>en</strong> meerdere brancheorganisaties collectief <strong>zelfregulering</strong> opzett<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> deze privaatrechtelijk handhav<strong>en</strong> zijn daar – <strong>van</strong>wege het brede veld dat ze<br />
gezam<strong>en</strong>lijk bestrijk<strong>en</strong> – nog meer <strong>kost<strong>en</strong></strong>voordel<strong>en</strong> met betrekking tot de naleving te<br />
behal<strong>en</strong> (t<strong>en</strong> opzichte <strong>van</strong> privaatrechtelijke handhaving bij <strong>wetgeving</strong>).<br />
- Marktwerkingseffect<strong>en</strong> indi<strong>en</strong> toezicht door private partij<strong>en</strong> wordt uitgevoerd. 95 Door<br />
concurr<strong>en</strong>tie tuss<strong>en</strong> toezichthoud<strong>en</strong>de instelling<strong>en</strong> (bijvoorbeeld certificer<strong>en</strong>de instelling<strong>en</strong>)<br />
zal de prijs-kwaliteitverhouding voor de bedrijv<strong>en</strong> to<strong>en</strong>em<strong>en</strong> t<strong>en</strong> opzichte <strong>van</strong> de<br />
di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing <strong>van</strong> de monopolistische publieke toezichthouder (zoals de GGD, IVW 96,<br />
DTe). Omdat er bij toezicht door e<strong>en</strong> publiek orgaan veel minder sprake is <strong>van</strong> e<strong>en</strong><br />
int<strong>en</strong>sieve klant-opdrachtgever <strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werkingsrelatie, is er ook minder kruisbestuiving<br />
tuss<strong>en</strong> de k<strong>en</strong>nis <strong>van</strong> de toezichthoud<strong>en</strong>de instelling <strong>en</strong> de bedrijv<strong>en</strong>. 97<br />
95 Voor certificering, zie Ministerie <strong>van</strong> Economische Zak<strong>en</strong>, 2003e: “Certificatie vindt in de praktijk<br />
plaats in e<strong>en</strong> op<strong>en</strong> stelsel <strong>van</strong> onderling concurrer<strong>en</strong>de certificer<strong>en</strong>de instelling<strong>en</strong> (CI’s). Om de<br />
deskundigheid <strong>en</strong> betrouwbaarheid <strong>van</strong> CI’s te verzeker<strong>en</strong> is in sam<strong>en</strong>spraak tuss<strong>en</strong> overheid <strong>en</strong><br />
bedrijfslev<strong>en</strong> e<strong>en</strong> organisatie in het lev<strong>en</strong> geroep<strong>en</strong> die toeziet op deskundigheid,<br />
onafhankelijkheid <strong>en</strong> onpartijdigheid <strong>van</strong> CI’s, de accrediter<strong>en</strong>de instelling. Accreditatie wordt in<br />
Nederland uitgevoerd door de Stichting Raad voor Accreditatie (RvA) gevestigd in Utrecht.” (p.<br />
6).<br />
96 Divisie Vervoer <strong>van</strong> de Inspectie Verkeer <strong>en</strong> Waterstaat.<br />
97 Er zijn ook pot<strong>en</strong>tiële nadel<strong>en</strong> aan privaat toezicht verbond<strong>en</strong> indi<strong>en</strong> de toezichthoud<strong>en</strong>de instantie<br />
door de bedrijv<strong>en</strong> zelf bekostigd wordt. Zo zou de toezichthoud<strong>en</strong>de instelling bijvoorbeeld<br />
het oor kunn<strong>en</strong> lat<strong>en</strong> hang<strong>en</strong> naar de klant (goedkeur<strong>en</strong> om de relatie met de klant niet op het<br />
spel te zett<strong>en</strong>). Er zijn echter maatregel<strong>en</strong> mogelijk om dit effect teg<strong>en</strong> te gaan (de verplichting<br />
om periodiek <strong>van</strong> instelling te wissel<strong>en</strong> bijvoorbeeld). We gaan er <strong>van</strong>uit dat <strong>zelfregulering</strong> in<br />
praktijk zo wordt vormgegev<strong>en</strong> dat dit effect wordt geminimaliseerd. Daarom gaan we er hier<br />
niet verder op in.
90 Hoofdstuk 7<br />
Zelfregulering kan echter ook e<strong>en</strong> <strong>kost<strong>en</strong></strong>verhog<strong>en</strong>d effect hebb<strong>en</strong> op de handhaving, door-<br />
dat de overheid in het geval er publieke belang<strong>en</strong> in geding zijn “e<strong>en</strong> vinger aan de pols” zal<br />
will<strong>en</strong> houd<strong>en</strong>. We sprek<strong>en</strong> dan <strong>van</strong> metatoezicht. Met deze term wordt bedoeld de alge-<br />
m<strong>en</strong>e alertheid, het ont<strong>van</strong>g<strong>en</strong> <strong>van</strong> signal<strong>en</strong> uit de sam<strong>en</strong>leving <strong>en</strong> het reager<strong>en</strong> op deze signal<strong>en</strong>.<br />
<strong>E<strong>en</strong></strong> specifiek voorbeeld hier<strong>van</strong> is mededingingstoezicht.<br />
De hoogte <strong>van</strong> de nalevings<strong>kost<strong>en</strong></strong> is tev<strong>en</strong>s <strong>van</strong> belang bij de volg<strong>en</strong>de conclusie met<br />
betrekking tot de gevolg<strong>en</strong> <strong>van</strong> de algem<strong>en</strong>e <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong> overheidsbemoei<strong>en</strong>is.<br />
Conclusie (3): Behalve de reeds bek<strong>en</strong>de vorm<strong>en</strong> <strong>van</strong> reguleringsfal<strong>en</strong> zijn er nog<br />
andere vorm<strong>en</strong> <strong>van</strong> algem<strong>en</strong>e <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong> overheidsbemoei<strong>en</strong>is,<br />
namelijk de <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong> belastingheffing. In de afweging zelfregule-<br />
ring versus <strong>wetgeving</strong> di<strong>en</strong><strong>en</strong> deze <strong>kost<strong>en</strong></strong> te word<strong>en</strong> meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>:<br />
daar waar de verstor<strong>en</strong>de effect<strong>en</strong> <strong>van</strong> belastingheffing wel spel<strong>en</strong> bij<br />
<strong>wetgeving</strong>, spel<strong>en</strong> ze (nag<strong>en</strong>oeg) niet bij <strong>zelfregulering</strong>.<br />
Naast de al eerder g<strong>en</strong>oemde vorm<strong>en</strong> <strong>van</strong> reguleringsfal<strong>en</strong> (zei tabel 5 paragraaf 2.2.2)<br />
kom<strong>en</strong> uit de cases nog de volg<strong>en</strong>de algem<strong>en</strong>e <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong> overheidsbemoei<strong>en</strong>is naar vor<strong>en</strong>:<br />
(a) De opportunity cost <strong>van</strong> het bested<strong>en</strong> <strong>van</strong> overheidsgeld. Als geld <strong>en</strong> middel<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
besteed aan de taxibranche, kan dat geld niet ook nog e<strong>en</strong>s word<strong>en</strong> besteed aan onderwijs,<br />
of andere rele<strong>van</strong>te beleidsdoel<strong>en</strong>. Dit argum<strong>en</strong>t zou t<strong>en</strong> faveure <strong>van</strong> <strong>zelfregulering</strong><br />
geld<strong>en</strong> <strong>en</strong> speelt met name in tijd<strong>en</strong> <strong>van</strong> bezuiniging<strong>en</strong> <strong>en</strong> overbelasting <strong>van</strong> het overheidsapparaat,<br />
waardoor de roep om het stell<strong>en</strong> <strong>van</strong> duidelijke prioriteit<strong>en</strong> bij beleid<br />
harder is. Veelal zal dit effect echter wegvall<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> de lagere <strong>kost<strong>en</strong></strong> voor de overheid in<br />
het geval <strong>van</strong> <strong>zelfregulering</strong>.<br />
(b) De <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong> de verstor<strong>en</strong>de werking <strong>van</strong> belastingheffing. Wetgeving kost net als <strong>zelfregulering</strong><br />
geld om op te stell<strong>en</strong>, om te handhav<strong>en</strong> etc. <strong>E<strong>en</strong></strong> verschil is dat <strong>zelfregulering</strong><br />
met private middel<strong>en</strong> wordt bekostigd <strong>en</strong> <strong>wetgeving</strong> met publieke middel<strong>en</strong> die door<br />
belastingheffing word<strong>en</strong> verkreg<strong>en</strong>. Het gaat hierbij om allerlei soort<strong>en</strong> belastingheffing,<br />
<strong>van</strong> inkom<strong>en</strong>sbelasting tot BTW. In box 6 op de volg<strong>en</strong>de pagina wordt de verstor<strong>en</strong>de<br />
werking <strong>van</strong> de belasting<strong>en</strong> nader toegelicht.<br />
In de cases zijn deze verstor<strong>en</strong>de effect<strong>en</strong> <strong>van</strong> belastingheffing nog niet uitgewerkt; ze<br />
word<strong>en</strong> wel g<strong>en</strong>oemd in voetnot<strong>en</strong>, maar zijn – op de stroomstoringscase na – nog niet<br />
opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in de tabell<strong>en</strong> met het overzicht <strong>van</strong> de effect<strong>en</strong>. Dit mede <strong>van</strong>wege het feit dat<br />
belastingheffing<strong>en</strong> (nog) niet standaard in Nederlandse KBA’s (<strong>en</strong> de OEI-leidraad) word<strong>en</strong>
Conclusies 91<br />
meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. 98 Hierbij speelt wellicht e<strong>en</strong> rol dat over de om<strong>van</strong>g <strong>van</strong> deze <strong>kost<strong>en</strong></strong> weinig<br />
bek<strong>en</strong>d is. Doordat de <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong> belastingheffing mom<strong>en</strong>teel vaak niet als <strong>kost<strong>en</strong></strong>post in<br />
economische evaluaties word<strong>en</strong> meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>, wordt mogelijk e<strong>en</strong> onjuist beeld gegev<strong>en</strong> <strong>van</strong><br />
de maatschappelijke <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong> verschill<strong>en</strong>de projectalternatiev<strong>en</strong> (De Nooij <strong>en</strong><br />
Koopmans, 2004).<br />
Box 6: De <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong> belastingheff<strong>en</strong><br />
De overheid maakt <strong>kost<strong>en</strong></strong> om e<strong>en</strong> sector te reguler<strong>en</strong>, maar verhaalt deze <strong>kost<strong>en</strong></strong> op alle sector<strong>en</strong><br />
<strong>van</strong> de economie. Hierdoor is het product <strong>van</strong> de gereguleerde sector goedkoper dan wat het kost,<br />
<strong>en</strong> zijn de product<strong>en</strong> <strong>van</strong> de belaste sector<strong>en</strong> te duur (d.w.z. prijs hoger dan de marginale <strong>kost<strong>en</strong></strong>).<br />
Hierdoor mak<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> andere keuzes dan wanneer de prijs <strong>van</strong> alle sector<strong>en</strong> gelijk zou zijn aan de<br />
<strong>kost<strong>en</strong></strong>. Dit is het verstor<strong>en</strong>de effect <strong>van</strong> belasting<strong>en</strong>.<br />
Belastingheffing kan drie verstor<strong>en</strong>de gevolg<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>. T<strong>en</strong> eerste kunn<strong>en</strong> consum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> minder<br />
goeder<strong>en</strong> kop<strong>en</strong>, waardoor het nut daalt. T<strong>en</strong> tweede zijn goeder<strong>en</strong> <strong>en</strong> di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> duurder voor de<br />
gebruiker dan voor de produc<strong>en</strong>t. M<strong>en</strong>s<strong>en</strong> <strong>en</strong> bedrijv<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> hierdoor andere keuzes over hoeveel<br />
<strong>en</strong> welke goeder<strong>en</strong> <strong>en</strong> di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> word<strong>en</strong> aangeschaft. T<strong>en</strong> derde wordt de keuze tuss<strong>en</strong> werk <strong>en</strong> vrije<br />
tijd beïnvloed. In beginsel wordt werk<strong>en</strong> minder aantrekkelijk, maar als het inkom<strong>en</strong> <strong>van</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong><br />
wordt verlaagd, kan dit m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> tegelijk prikkel<strong>en</strong> om meer te gaan werk<strong>en</strong>. Door deze verander<strong>en</strong>de<br />
keuzes <strong>van</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> komt allocatieve efficiëntie niet meer tot stand <strong>en</strong> is er e<strong>en</strong> welvaartsverlies. Dit<br />
welvaartsverlies vormt additionele <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong> belastingheffing. De <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong> extra e<strong>en</strong>heid<br />
overheidsmiddel<strong>en</strong> zijn dan groter dan 1. Daarnaast gaat het inn<strong>en</strong> <strong>van</strong> belasting gepaard met uitvoerings<strong>kost<strong>en</strong></strong><br />
<strong>en</strong> administratieve last<strong>en</strong>.<br />
Als e<strong>en</strong> sector middels <strong>zelfregulering</strong> zelf alle <strong>kost<strong>en</strong></strong> draagt die nodig zijn voor de voortbr<strong>en</strong>ging<br />
<strong>van</strong> haar product, dan hoeft de overheid de andere sector<strong>en</strong> niet te belast<strong>en</strong>. De prijs <strong>van</strong> alle product<strong>en</strong><br />
reflecteert dan zo goed mogelijk de (marginale) <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> allocatieve efficiëntie komt nu wel<br />
tot stand. Dit dus ongeacht welk perc<strong>en</strong>tage <strong>van</strong> de brancheomzet bestaat uit de <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong> <strong>zelfregulering</strong>.<br />
Dus als de overheid reguleert treedt er wel e<strong>en</strong> verstoring op, terwijl als de sector dit zelf<br />
doet er ge<strong>en</strong> verstoring is.<br />
Bron: De Nooij <strong>en</strong> Koopmans, 2004.<br />
Conclusie (4): Het g<strong>en</strong>erieke kader hoeft niet wez<strong>en</strong>lijk te word<strong>en</strong> aangepast op basis<br />
<strong>van</strong> de cases. Wel kunn<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele <strong>kost<strong>en</strong></strong>- <strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong>post<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
toegevoegd.<br />
In tabel 3 in paragraaf 2.2.2 <strong>van</strong> de tuss<strong>en</strong>rapportage gav<strong>en</strong> we e<strong>en</strong> g<strong>en</strong>eriek KBA kader. De<br />
cases gev<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> aanleiding om dit kader aan te pass<strong>en</strong>. Het feit dat we de regulerings<strong>kost<strong>en</strong></strong><br />
apart <strong>van</strong> de overige effect<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> geplaatst, bleek achteraf e<strong>en</strong> goede inschatting, omdat<br />
de meeste g<strong>en</strong>erieke verschill<strong>en</strong> in deze <strong>kost<strong>en</strong></strong>categorie optred<strong>en</strong> <strong>en</strong> deze verschill<strong>en</strong> door<br />
98 Deze effect<strong>en</strong> zijn al wel (gedeeltelijk) meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in Cornet, 2001; <strong>en</strong> <strong>SEO</strong>, 2003e.
92 Hoofdstuk 7<br />
deze weergave duidelijker geïd<strong>en</strong>tificeerd kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> (in plaats <strong>van</strong> onder verschill<strong>en</strong>de<br />
effect<strong>en</strong> ingedeeld te zijn).<br />
Wel kunn<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele <strong>kost<strong>en</strong></strong>- <strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong>post<strong>en</strong> word<strong>en</strong> toegevoegd, die nu nog niet in de tabel<br />
met mogelijke <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong> geconditioneerde <strong>zelfregulering</strong> (t.o.v. <strong>wetgeving</strong>) staan<br />
(zie tabel 8 in paragraaf 2.2.2.3, zie pagina 22-23 <strong>en</strong> herhaald op pagina 84-85). Het gaat dan<br />
bij <strong>zelfregulering</strong> bijvoorbeeld om de mogelijkheid om je als bedrijf te onderscheid<strong>en</strong> <strong>van</strong><br />
andere bedrijv<strong>en</strong> (PR-<strong>kost<strong>en</strong></strong>) <strong>en</strong> zo vraagsturing te faciliter<strong>en</strong> (marktwerkingseffect<strong>en</strong>), de<br />
zoek<strong>kost<strong>en</strong></strong> voor vragers te verminder<strong>en</strong> (meer transparantie <strong>en</strong> minder transactie<strong>kost<strong>en</strong></strong>) <strong>en</strong><br />
betere kans<strong>en</strong> op de verzekerings- <strong>en</strong> kapitaalmarkt te creër<strong>en</strong>. Bij <strong>wetgeving</strong> zijn deze<br />
mogelijkhed<strong>en</strong> om je te onderscheid<strong>en</strong> niet aanwezig, omdat bij <strong>wetgeving</strong> alle bedrijv<strong>en</strong><br />
zull<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> voldo<strong>en</strong> aan de gestelde eis<strong>en</strong>. Ook zijn de marktwerkingseffect<strong>en</strong> in toezicht<br />
<strong>en</strong> de verstor<strong>en</strong>de werking <strong>van</strong> belastingheffing nog niet in de eerder g<strong>en</strong>oemde tabel 8<br />
opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.<br />
Conclusie (5): Het lijkt erop dat er binn<strong>en</strong> de overheid e<strong>en</strong> bias richting certificering<br />
bestaat. Dit zou ertoe kunn<strong>en</strong> leid<strong>en</strong> dat de toedeling <strong>van</strong> de handha-<br />
vings<strong>kost<strong>en</strong></strong> verschuift <strong>van</strong> publieke naar private middel<strong>en</strong>. Deze<br />
verschuiving <strong>van</strong> <strong>kost<strong>en</strong></strong> di<strong>en</strong>t mee te word<strong>en</strong> g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> bij de afwe-<br />
ging <strong>van</strong> <strong>zelfregulering</strong> (certificering) versus <strong>wetgeving</strong>. In mindere<br />
mate zou dit ook kunn<strong>en</strong> (gaan) geld<strong>en</strong> voor andere <strong>zelfregulering</strong>sinstrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>,<br />
zoals algem<strong>en</strong>e voorwaard<strong>en</strong> <strong>en</strong> de standaardregeling.<br />
Certificering is binn<strong>en</strong> de overheid e<strong>en</strong> <strong>van</strong> de meest bek<strong>en</strong>de <strong>zelfregulering</strong>sinstrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>. 99<br />
Dat komt waarschijnlijk omdat er al veel over is gepubliceerd 100, omdat het vaak gepaard gaat<br />
het opstell<strong>en</strong> <strong>van</strong> norm<strong>en</strong> waarmee publieke belang<strong>en</strong> adequaat kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> geborgd <strong>en</strong><br />
omdat certificering in de praktijk al relatief vaak wordt toegepast <strong>en</strong> ambt<strong>en</strong>ar<strong>en</strong> er dus mee<br />
bek<strong>en</strong>d zijn. Dit wordt ook in andere onderzoek<strong>en</strong> beschrev<strong>en</strong>.<br />
Zo schrijft Evers in zijn proefschrift het volg<strong>en</strong>de: “De overheid juicht certificering toe. Het<br />
wordt gezi<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> alternatief voor of aanvulling op de wettelijke controle, die vaak moeilijk<br />
uit te voer<strong>en</strong> is door de alsmaar to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>de regelgeving, geld- <strong>en</strong> personeelsgebrek.<br />
Certificering past ook in de maatschappelijke tr<strong>en</strong>d <strong>van</strong> de terugtred<strong>en</strong>de overheid.” 101 Ook<br />
99 Op dit mom<strong>en</strong>t zijn er ruim tachtig certificeringregeling<strong>en</strong> in het publieke domein operationeel<br />
(Ministerie <strong>van</strong> EZ, 2003e, p. 1).<br />
100 Schoordijk Instituut, 2003; Ministerie <strong>van</strong> EZ, 2003e; Ministerie <strong>van</strong> Justitie, 2003; MDW-werkgroep<br />
Certificering, 1996; Verberk. & Van Erp, 2002; EIM, 2002b.<br />
101 Evers, 2002.
Conclusies 93<br />
de Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling (RMO) ziet de tr<strong>en</strong>d richting certificering. De<br />
RMO geeft aan dat certificering de laatste tijd meer op de voorgrond is gekom<strong>en</strong> in de<br />
publieke sector naar aanleiding <strong>van</strong> de discussie over de handhaving <strong>van</strong> regels door de<br />
overheid. 102 De ramp<strong>en</strong> in Enschede <strong>en</strong> Vol<strong>en</strong>dam hebb<strong>en</strong> de roep om e<strong>en</strong> str<strong>en</strong>ge overheid<br />
die haar verantwoordelijkheid neemt <strong>en</strong> regels handhaaft weer ev<strong>en</strong> do<strong>en</strong> to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>. Hierdoor<br />
is veel regulering in het lev<strong>en</strong> geroep<strong>en</strong> <strong>en</strong> loopt de handhaving daar<strong>van</strong> vast. Daardoor<br />
wordt er teg<strong>en</strong>woordig weer vaker gebruik gemaakt <strong>van</strong> certificering (bijvoorbeeld in de<br />
horeca <strong>en</strong> bij b<strong>en</strong>zine stations). Ook het Schoordijk Instituut beschrijft in e<strong>en</strong> rec<strong>en</strong>t rapport<br />
de tr<strong>en</strong>d dat in het publieke domein in to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>de mate gebruik wordt gemaakt <strong>van</strong> certificering.<br />
De auteurs <strong>van</strong> het rapport stell<strong>en</strong> vervolg<strong>en</strong>s dat het voor departem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>van</strong> groot<br />
belang is dat ze “e<strong>en</strong> bewuste <strong>en</strong> weloverwog<strong>en</strong> keuze mak<strong>en</strong> voor het gebruik <strong>van</strong> certifice-<br />
ring bij de borging <strong>van</strong> publieke belang<strong>en</strong>. Certificering is <strong>van</strong>zelfsprek<strong>en</strong>d ge<strong>en</strong> ‘wondermiddel’<br />
teg<strong>en</strong> allerlei kwal<strong>en</strong>, zoals het teg<strong>en</strong>gaan <strong>van</strong> overregulering, het op<strong>van</strong>g<strong>en</strong> <strong>van</strong><br />
tekort<strong>en</strong> in de handhavingscapaciteit <strong>en</strong> e<strong>en</strong> gebrek aan deskundigheid bij uitvoeringsinstan-<br />
ties.” 103<br />
Kortom, er lijkt binn<strong>en</strong> de overheid e<strong>en</strong> bias richting certificering te bestaan. Indi<strong>en</strong> dit klopt<br />
<strong>en</strong> de overheid inderdaad vaak voor certificering kiest bov<strong>en</strong> andere <strong>zelfregulering</strong>sinstrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
als alternatief voor <strong>wetgeving</strong>, is er de kans dat e<strong>en</strong> <strong>van</strong> de voornaamste effect<strong>en</strong> <strong>van</strong><br />
het kiez<strong>en</strong> <strong>van</strong> <strong>zelfregulering</strong> zal ligg<strong>en</strong> bij de toedeling <strong>van</strong> de handhavings<strong>kost<strong>en</strong></strong>. Deze<br />
verschuiv<strong>en</strong> door certificering <strong>van</strong> publieke naar private middel<strong>en</strong>. Ondanks het feit dat de<br />
handhavings<strong>kost<strong>en</strong></strong> bij certificering lager kunn<strong>en</strong> zijn dan bij <strong>wetgeving</strong> (weg<strong>en</strong>s de bij conclusies<br />
(1) <strong>en</strong> (2) g<strong>en</strong>oemde red<strong>en</strong><strong>en</strong>) is het <strong>van</strong> belang om de verschuiving <strong>van</strong> de <strong>kost<strong>en</strong></strong><br />
mee te nem<strong>en</strong> in de afweging <strong>van</strong> <strong>zelfregulering</strong> versus andere <strong>zelfregulering</strong>salternatiev<strong>en</strong><br />
(<strong>en</strong> ook versus <strong>wetgeving</strong>). Afhankelijk <strong>van</strong> de marktstructuur (met bijvoorbeeld vele vragers<br />
<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele grote aanbieders), kan dit betek<strong>en</strong><strong>en</strong> dat e<strong>en</strong> belangrijk deel <strong>van</strong> deze <strong>kost<strong>en</strong></strong><br />
word<strong>en</strong> afgew<strong>en</strong>teld op de consum<strong>en</strong>t.<br />
<strong>E<strong>en</strong></strong> ander nadeel <strong>van</strong> de bias richting certificering is dat de overheid de conditionering zo<br />
sterk kan mak<strong>en</strong> dat deze in feite als verkapte <strong>wetgeving</strong> fungeert. In de meeste gevall<strong>en</strong> is<br />
certificering e<strong>en</strong> privaatrechtelijke aangeleg<strong>en</strong>heid. Echter, middels opname in specifieke<br />
<strong>wetgeving</strong> kan certificering verplicht word<strong>en</strong> gesteld. In dat laatste geval is de conditionering<br />
zeer sterk. Door deze sterke verwev<strong>en</strong>heid <strong>van</strong> privaat initiatief <strong>en</strong> overheids(bij)sturing is<br />
het mogelijk dat het fundam<strong>en</strong>tele onderscheid tuss<strong>en</strong> de publieke <strong>en</strong> private sector vervaagt.<br />
Dit is volg<strong>en</strong>s Donner e<strong>en</strong> red<strong>en</strong> om terughoud<strong>en</strong>d om te gaan met (sterk) geconditioneerde<br />
<strong>zelfregulering</strong>. “Overheidsdoel<strong>en</strong> word<strong>en</strong> met andere dan publiekrechtelijke middel<strong>en</strong><br />
102 RMO, 2002.<br />
103 2003, p. 4.
94 Hoofdstuk 7<br />
verwez<strong>en</strong>lijkt. Onbedoeld ligt in die wijze <strong>van</strong> <strong>zelfregulering</strong> e<strong>en</strong> gevaarlijke t<strong>en</strong>d<strong>en</strong>s beslo-<br />
t<strong>en</strong>, namelijk dat de wetgever zal pog<strong>en</strong> om de gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> <strong>van</strong> zijn vermog<strong>en</strong> weer te verlegg<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> nog wat tijd te winn<strong>en</strong>.” 104<br />
Deze dreiging is bijvoorbeeld reëel bij de huidige certificering in de kinderop<strong>van</strong>g (zie<br />
hoofdstuk 4). Omdat de overheid in dat geval de eis<strong>en</strong>, die als kader bij de certificering<br />
geld<strong>en</strong>, zelf heeft opgesteld <strong>en</strong> ingevuld, zull<strong>en</strong> meer voordel<strong>en</strong> <strong>van</strong> <strong>zelfregulering</strong> (particulier<br />
initiatief) te verwacht<strong>en</strong> zijn indi<strong>en</strong> e<strong>en</strong> minder zwaar geconditioneerde vorm <strong>van</strong> certificering<br />
word<strong>en</strong> ingezet. Het zou voordel<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> om het initiatief bij het opstell<strong>en</strong><br />
<strong>van</strong> de norm<strong>en</strong> veel meer bij de sector zelf te lat<strong>en</strong> ligg<strong>en</strong>. Omdat zij beter dan de overheid<br />
wet<strong>en</strong> wat haalbaar <strong>en</strong> mogelijk is, zijn hier efficiëntie winst<strong>en</strong> te verwacht<strong>en</strong> bij de totstand-<br />
koming <strong>en</strong> invulling <strong>van</strong> de norm<strong>en</strong>.<br />
De verschuiving <strong>van</strong> de handhavingslast<strong>en</strong> speelt in mindere mate voor andere zelfregule-<br />
ringsinstrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, zoals algem<strong>en</strong>e voorwaard<strong>en</strong> <strong>en</strong> de standaardregeling. Zo stelt SERmedewerker<br />
Thom <strong>van</strong> Mierlo, die nauw betrokk<strong>en</strong> is bij het <strong>zelfregulering</strong>soverleg in de<br />
kinderop<strong>van</strong>g, waar rec<strong>en</strong>t de eerste standaardregeling is overe<strong>en</strong>gekom<strong>en</strong>, het volg<strong>en</strong>de<br />
“Totstandkoming <strong>en</strong> aanpassing gaan sneller dan bij wett<strong>en</strong>. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> kan de inhoud<br />
verder gaan dan <strong>wetgeving</strong>, die zich tot het publieke belang beperkt. De basis bestaat immers<br />
uit e<strong>en</strong> <strong>zelfregulering</strong>safspraak <strong>en</strong> daarbij staat e<strong>en</strong> redelijke afweging <strong>van</strong> marktbelang<strong>en</strong><br />
voorop.” 105 Deze redelijke afweging is minder aanwezig bij certificering.<br />
Conclusie (6): Doordat de <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong> <strong>wetgeving</strong> nauwelijks zijn te bepal<strong>en</strong>, wordt<br />
de KBA <strong>van</strong> <strong>zelfregulering</strong> versus <strong>wetgeving</strong> ernstig bemoeilijkt.<br />
Wetgeving komt binn<strong>en</strong> de overheid tot stand. De <strong>kost<strong>en</strong></strong> die hiermee gepaard gaan, zijn<br />
echter nauwelijks te bepal<strong>en</strong> omdat de toerek<strong>en</strong>ing <strong>van</strong> <strong>kost<strong>en</strong></strong> zeer intransparant is. Zo zijn<br />
de <strong>kost<strong>en</strong></strong>post<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> veel te geaggregeerd niveau beschikbaar om ze in e<strong>en</strong> KBA te<br />
gebruik<strong>en</strong>, waarin immers e<strong>en</strong> bepaald <strong>wetgeving</strong>straject (dus: e<strong>en</strong> gedisaggregeerd niveau)<br />
c<strong>en</strong>traal staat. Daarnaast wordt er binn<strong>en</strong> de overheid nauwelijks tijdgeschrev<strong>en</strong> <strong>en</strong> is het dus<br />
alle<strong>en</strong> om die red<strong>en</strong> al erg moeilijk om <strong>kost<strong>en</strong></strong> toe te rek<strong>en</strong><strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> bepaald ‘project’ (zoals<br />
e<strong>en</strong> bepaald <strong>wetgeving</strong>straject). Zo is algeme<strong>en</strong> bek<strong>en</strong>d dat de taxi<strong>wetgeving</strong> veel geld heeft<br />
gekost, omdat er gedur<strong>en</strong>de langere tijd ambt<strong>en</strong>ar<strong>en</strong> <strong>van</strong> verschill<strong>en</strong>de departem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> aan<br />
hebb<strong>en</strong> gewerkt, maar hoeveel <strong>kost<strong>en</strong></strong> hiermee gepaard zijn gegaan, is niet te achterhal<strong>en</strong>.<br />
104 1993, p. 157.<br />
105 SER Bulletin, Minister kan nieuw rechtsmiddel voor de eerste keer gebruik<strong>en</strong> - Standaardregeling<br />
moet meer zekerheid bied<strong>en</strong> in kinderop<strong>van</strong>g, februari 2004.
Conclusies 95<br />
Dit gebrek aan kwantitatieve gegev<strong>en</strong>s geldt echter niet alle<strong>en</strong> voor de <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong> <strong>wetgeving</strong>.<br />
In de volg<strong>en</strong>de conclusie blijkt dat ondanks het feit dat de <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong> bij <strong>zelfregulering</strong><br />
in principe wel berek<strong>en</strong>d zoud<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>, deze data in praktijk uiterst schaars zijn.<br />
Conclusie (7): De beschikbaarheid <strong>van</strong> kwantitatieve gegev<strong>en</strong>s t.b.v. de KBA is zeer<br />
beperkt. Dit hangt sam<strong>en</strong> met het feit dat er op dit mom<strong>en</strong>t nog<br />
(nag<strong>en</strong>oeg) ge<strong>en</strong> KBA’s <strong>van</strong> <strong>wetgeving</strong> <strong>en</strong> <strong>zelfregulering</strong> zijn uitge-<br />
voerd. Uit het literatuuronderzoek <strong>en</strong> de onderzochte cases komt<br />
naar vor<strong>en</strong> dat er in de praktijk nog nauwelijks e<strong>en</strong> systematische<br />
afweging <strong>van</strong> <strong>wetgeving</strong> versus <strong>zelfregulering</strong> plaatsvindt. De huidige<br />
methodiek<strong>en</strong> (BET <strong>en</strong> U&H) bied<strong>en</strong> in dit opzichtte weinig soelaas.<br />
<strong>E<strong>en</strong></strong> geschikt afweginsginstrum<strong>en</strong>t is e<strong>en</strong> <strong>kost<strong>en</strong></strong>-<strong>bat<strong>en</strong></strong> <strong>analyse</strong> – e<strong>en</strong><br />
tot nog toe niet of nauwelijks toegepast instrum<strong>en</strong>t. Toepassing <strong>van</strong><br />
het in dit rapport ontwikkelde afwegingsinstrum<strong>en</strong>t is noodzakelijk<br />
om e<strong>en</strong> betere keuze tuss<strong>en</strong> <strong>zelfregulering</strong> <strong>en</strong> <strong>wetgeving</strong> (<strong>en</strong><br />
regulering in het algeme<strong>en</strong>) te kunn<strong>en</strong> mak<strong>en</strong>.<br />
In het kader <strong>van</strong> de KBA <strong>van</strong> dit onderzoek is het <strong>van</strong> belang om te wet<strong>en</strong> of er bepaalde<br />
<strong>kost<strong>en</strong></strong>- <strong>en</strong>/of <strong>bat<strong>en</strong></strong>post<strong>en</strong> zijn die zeer groot zijn <strong>en</strong> dus dominant zijn (<strong>en</strong> die dus bepal<strong>en</strong>d<br />
kunn<strong>en</strong> zijn bij de afweging <strong>wetgeving</strong> versus <strong>zelfregulering</strong>). Deze vraag is echter moeilijk te<br />
beantwoord<strong>en</strong>, omdat de om<strong>van</strong>g <strong>van</strong> de monetaire waard<strong>en</strong> <strong>van</strong> de effect<strong>en</strong> niet bek<strong>en</strong>d is.<br />
Dominantie <strong>van</strong> effect<strong>en</strong> is daarom moeilijk vast te stell<strong>en</strong>. 106 Om de mogelijke effect<strong>en</strong> <strong>van</strong><br />
<strong>zelfregulering</strong> <strong>en</strong> <strong>wetgeving</strong> op e<strong>en</strong> rijtje te zett<strong>en</strong>, is er in het kader <strong>van</strong> dit onderzoek uitgebreid<br />
gezocht naar pot<strong>en</strong>tieel rele<strong>van</strong>te literatuur <strong>en</strong> zijn vele docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> doorgelez<strong>en</strong>. De<br />
belangrijkste publicaties staan in de literatuurlijst vermeld. Hierbij valt op dat sommige titels<br />
<strong>en</strong> beschrijving<strong>en</strong> veelbelov<strong>en</strong>d zijn, maar dat de inhoud uiteindelijk niet veel meer blijkt op<br />
te lever<strong>en</strong> dan het standaardkader, zoals we dat beschrev<strong>en</strong> in de inv<strong>en</strong>tarisatiestudie (<strong>SEO</strong>,<br />
2003a). Anders gesteld: als over <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong> wordt gesprok<strong>en</strong> wordt veelal gerefereerd<br />
aan voor- <strong>en</strong> nadel<strong>en</strong> zoals we die al k<strong>en</strong>n<strong>en</strong>. Geconcludeerd moet dan ook word<strong>en</strong> dat er<br />
tot op hed<strong>en</strong> nag<strong>en</strong>oeg ge<strong>en</strong> rele<strong>van</strong>t <strong>kost<strong>en</strong></strong>-<strong>bat<strong>en</strong></strong> onderzoek op dit gebied is verricht. Dit<br />
terwijl de toepassing <strong>van</strong> e<strong>en</strong> afwegingsinstrum<strong>en</strong>t juist noodzakelijk is om e<strong>en</strong> betere keuze<br />
tuss<strong>en</strong> <strong>zelfregulering</strong> <strong>en</strong> <strong>wetgeving</strong> te kunn<strong>en</strong> mak<strong>en</strong>. <strong>E<strong>en</strong></strong> geschikt afweginsginstrum<strong>en</strong>t is<br />
e<strong>en</strong> <strong>kost<strong>en</strong></strong>-<strong>bat<strong>en</strong></strong> <strong>analyse</strong>, zoals die in dit rapport is ontwikkeld.<br />
106 Wel is geblek<strong>en</strong> dat nalevings<strong>kost<strong>en</strong></strong> e<strong>en</strong> dominante rol spel<strong>en</strong> bij de afweging <strong>wetgeving</strong> <strong>en</strong><br />
<strong>zelfregulering</strong> (zie de afruil effectiviteit <strong>en</strong> nalevings<strong>kost<strong>en</strong></strong>).
96 Hoofdstuk 7<br />
Tijd<strong>en</strong>s dit onderzoek is bij de cases getracht om effect<strong>en</strong> te monetariser<strong>en</strong>, maar dat bleek<br />
slechts in e<strong>en</strong> heel <strong>en</strong>kel geval mogelijk. Er blek<strong>en</strong> zeer weinig data voor hand<strong>en</strong>. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong><br />
bleek bij de cases dat het formuler<strong>en</strong> <strong>van</strong> de nul- <strong>en</strong> projectalternatiev<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> e<strong>en</strong>voudige<br />
opgave is, omdat er door de betrokk<strong>en</strong><strong>en</strong> zelf nog niet in term<strong>en</strong> <strong>van</strong> alternatiev<strong>en</strong> wordt<br />
gedacht – laat staan dat ze al zijn ingevuld. De afweging <strong>wetgeving</strong> versus <strong>zelfregulering</strong><br />
wordt in de praktijk <strong>van</strong> deze vier cases, <strong>en</strong> volg<strong>en</strong>s onze indrukk<strong>en</strong> ook daarbuit<strong>en</strong>, dus nog<br />
niet expliciet gemaakt. Het gevolg is dat de verschill<strong>en</strong>de reguleringsalternatiev<strong>en</strong> veelal niet<br />
zijn ingevuld <strong>en</strong> achteraf geconstrueerd moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Hetzelfde geldt voor de effect<strong>en</strong><br />
<strong>van</strong> de verschill<strong>en</strong>de alternatiev<strong>en</strong>; ook die zijn door de betrokk<strong>en</strong><strong>en</strong> bij het op te loss<strong>en</strong><br />
probleem veelal niet geëxpliciteerd.<br />
Deze bevinding is opmerkelijk gezi<strong>en</strong> het feit dat het op dit mom<strong>en</strong>t al verplicht is om bij<br />
nieuwe overheidsregelgeving te kijk<strong>en</strong> of (geconditioneerde) <strong>zelfregulering</strong> niet e<strong>en</strong> betere<br />
optie is. 107 De huidige methodiek<strong>en</strong> (BET <strong>en</strong> U&H) bied<strong>en</strong> in dit opzichtte weinig soelaas,<br />
omdat deze word<strong>en</strong> opgesteld <strong>van</strong>uit het perspectief <strong>van</strong> de gereguleerde sector. Echter,<br />
rele<strong>van</strong>t is het maatschappelijk perspectief, zoals bij e<strong>en</strong> KBA. Het is zeer wel mogelijk dat<br />
e<strong>en</strong> (belangrijk) deel <strong>van</strong> de effect<strong>en</strong> voor de sector in e<strong>en</strong> KBA wegvall<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> effect<strong>en</strong><br />
voor andere actor<strong>en</strong>. 108<br />
Opmerkelijk is wel dat e<strong>en</strong> soortgelijke <strong>en</strong> veel eerder geformaliseerde eis in de Ver<strong>en</strong>igde<br />
Stat<strong>en</strong> ook niet tot veel empirisch materiaal op het gebied <strong>van</strong> <strong>zelfregulering</strong> heeft geleid<br />
(t<strong>en</strong>minste niet in op<strong>en</strong>bare <strong>en</strong> voor het publiek toegankelijke bronn<strong>en</strong>). 109<br />
107 Zie ook: de Aanwijzing <strong>van</strong> de Regelgeving art. 7 sub c <strong>en</strong> artikel 8. Tekst per 29 mei 2002, Staatscourant<br />
2002, 97, p. 8. De toelichting bij artikel 8 is tev<strong>en</strong>s <strong>van</strong> belang: “Indi<strong>en</strong> het zelfreguler<strong>en</strong>d<br />
vermog<strong>en</strong> <strong>van</strong> de maatschappij tekortschiet om e<strong>en</strong> doelstelling te bereik<strong>en</strong>, di<strong>en</strong>t te word<strong>en</strong><br />
bezi<strong>en</strong> of dit vermog<strong>en</strong> door overheidsmaatregel<strong>en</strong> kan word<strong>en</strong> versterkt. Direct overheidsingrijp<strong>en</strong><br />
is slechts op zijn plaats, indi<strong>en</strong> <strong>van</strong> het zelfreguler<strong>en</strong>d vermog<strong>en</strong> <strong>van</strong> de maatschappij<br />
– ook versterkt met ondersteun<strong>en</strong>de overheidsmaatregel<strong>en</strong> – niet voldo<strong>en</strong>de resultat<strong>en</strong><br />
te verwacht<strong>en</strong> zijn. Ook wanneer overheidsinterv<strong>en</strong>tie noodzakelijk is, kan aangeslot<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
bij het zelfreguler<strong>en</strong>de vermog<strong>en</strong> […].” Opvall<strong>en</strong>d is verder dat in de toelichting expliciet op<br />
certificering als <strong>zelfregulering</strong>sinstrum<strong>en</strong>t wordt gewez<strong>en</strong>; dit kan de groei<strong>en</strong>de populariteit <strong>van</strong><br />
certificering mede verklar<strong>en</strong>.<br />
108 Zie ook paragraaf 2.2.2.1, elem<strong>en</strong>t (2). Het in de bov<strong>en</strong>staande hoofdtekst gestelde geldt ook voor<br />
MINVER (zie paragraaf 2.2.2.1, box 4).<br />
109 Zo stelde Reagan in 1983 het volg<strong>en</strong>de verplicht in de Regulatory Policy Guidelines: “1. Regulation<br />
should be issued only on evid<strong>en</strong>ce that their pot<strong>en</strong>tial b<strong>en</strong>efits exceed their pot<strong>en</strong>tial costs,<br />
Regulatory objectives, and the methods for achieving these objectives, should be chos<strong>en</strong> to<br />
maximize the net b<strong>en</strong>efits to society.” (zie: Reagan Administration Regulatory Achievem<strong>en</strong>ts,<br />
1983, p. 19). Dit heeft overig<strong>en</strong>s wel geleid tot e<strong>en</strong> sterke to<strong>en</strong>ame in het aantal KBA’s op het<br />
gebied <strong>van</strong> milieu<strong>wetgeving</strong>, maar niet op het gebied <strong>van</strong> <strong>zelfregulering</strong>. K<strong>en</strong>nelijk is de focus<br />
over het algeme<strong>en</strong> op wel of ge<strong>en</strong> <strong>wetgeving</strong> <strong>en</strong> beschouwt m<strong>en</strong> bij deze afweging ge<strong>en</strong> alternatiev<strong>en</strong><br />
voor <strong>wetgeving</strong>.
Conclusies 97<br />
Conclusie (8): De mogelijkhed<strong>en</strong> voor <strong>zelfregulering</strong> zijn in praktijk hoogstwaar-<br />
schijnlijk nog niet volledig b<strong>en</strong>ut. De overheid neigt nog sterk naar<br />
<strong>wetgeving</strong>.<br />
Op basis <strong>van</strong> de bevinding dat de afweging <strong>wetgeving</strong> versus <strong>zelfregulering</strong> in praktijk nog<br />
niet vaak wordt gemaakt, concluder<strong>en</strong> we dat de mogelijkhed<strong>en</strong> voor <strong>zelfregulering</strong> in prak-<br />
tijk hoogstwaarschijnlijk nog niet volledig b<strong>en</strong>ut zijn. Zo stelde ook minister Donner, die<br />
zich eerder wel kritisch heeft uitgelat<strong>en</strong> over de mogelijkhed<strong>en</strong> <strong>van</strong> <strong>zelfregulering</strong> 110, op e<strong>en</strong><br />
congres naar aanleiding <strong>van</strong> de Commissie Tabaksblat op 2 juli 2003 dat: “Die commissie<br />
illustreert het zelfreguler<strong>en</strong>d vermog<strong>en</strong> in de sam<strong>en</strong>leving. <strong>E<strong>en</strong></strong> vermog<strong>en</strong> dat vaker moet word<strong>en</strong><br />
aangesprok<strong>en</strong>. Niet e<strong>en</strong>malig, maar structureel.” (nadruk toegevoegd door <strong>SEO</strong>).<br />
M<strong>en</strong> neigt nog (te) sterk naar <strong>wetgeving</strong> <strong>en</strong> zet de voor- <strong>en</strong> nadel<strong>en</strong> <strong>van</strong> <strong>zelfregulering</strong> daar<br />
nog niet systematisch teg<strong>en</strong> af. De Koning (2004, p. 15) illustreert dit voor het geval <strong>van</strong> de<br />
gedragscode ‘p<strong>en</strong>sion fund governance’ die maar niet <strong>van</strong> de grond komt: “Zo speelt naar<br />
mijn m<strong>en</strong>ing e<strong>en</strong> rol dat de P<strong>en</strong>sio<strong>en</strong>- & Verzekeringskamer maar wat graag zelf allerhande<br />
uitvoeringsregels opstelt <strong>en</strong> dus e<strong>en</strong> voorkeur heeft voor <strong>wetgeving</strong> bov<strong>en</strong> <strong>zelfregulering</strong>.”<br />
Langzamerhand lijkt wel wat meer bewustzijn te ontstaan over de mogelijkhed<strong>en</strong> <strong>van</strong> zelfre-<br />
gulering naast <strong>wetgeving</strong>. 111<br />
De neiging naar <strong>wetgeving</strong> heeft ook te mak<strong>en</strong> met het feit dat <strong>wetgeving</strong> veeleer als indica-<br />
tor voor succes voor het optred<strong>en</strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong> bepaald bewindspersoon wordt gezi<strong>en</strong> in vergelijking<br />
met het bevorder<strong>en</strong> <strong>van</strong> <strong>zelfregulering</strong>. Met <strong>wetgeving</strong> wordt immers iets opgelost<br />
door de sterke hand <strong>van</strong> de wetgever (de bewindspersoon) <strong>en</strong> dat is goed voor e<strong>en</strong> daadkrachtig<br />
imago (“e<strong>en</strong> conv<strong>en</strong>ant staat niet goed op je CV”, hoor je wel e<strong>en</strong>s in de wandelgang<strong>en</strong>).<br />
Eijlander (1993) merkt in dit verband op dat in praktijk met name dan voor zelfre-<br />
gulering wordt gekoz<strong>en</strong> bov<strong>en</strong> <strong>wetgeving</strong> indi<strong>en</strong> beïnvloeding <strong>van</strong> het gedrag <strong>van</strong> ‘professio-<br />
110 Zie Donner, 1993.<br />
111 Dit blijkt bijvoorbeeld uit het rapport ‘Vreemde Og<strong>en</strong>’ <strong>van</strong> de interdepartem<strong>en</strong>tale werkgroep<br />
‘Andere Toezichtsarrangem<strong>en</strong>t<strong>en</strong>’ (2004), waarin e<strong>en</strong> afwegingskader wordt opgezet dat ambt<strong>en</strong>ar<strong>en</strong><br />
kunn<strong>en</strong> gebruik<strong>en</strong> als ze het toezicht bij e<strong>en</strong> bepaalde regeling vormgev<strong>en</strong>. Er word<strong>en</strong><br />
hierbij drie stapp<strong>en</strong> onderscheid<strong>en</strong>: normstelling, informatieverzameling <strong>en</strong> ha ndhaving. Bij elke<br />
stap wordt aangegev<strong>en</strong> wanneer de overheid dit wel of niet aan derd<strong>en</strong> (‘vreemde og<strong>en</strong>’) kan<br />
overlat<strong>en</strong>. Het toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> bewustzijn blijkt ook uit het Programma Andere Overheid (Ministerie<br />
<strong>van</strong> BZK, 2003), waarin e<strong>en</strong> hoofdstuk is opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> over het actiepunt ‘de overheid gaat<br />
minder <strong>en</strong> anders regel<strong>en</strong>’. Meer in het algeme<strong>en</strong> is het doel <strong>van</strong> dit programma “e<strong>en</strong> overheid<br />
die terughoud<strong>en</strong>der is in wat ze regelt <strong>en</strong> die e<strong>en</strong> groter beroep doet op maatschappelijke kracht<strong>en</strong>”<br />
(p. 4). Zie ook Balk<strong>en</strong><strong>en</strong>de, 2003: “In het onderwijs, de zorg, de volkshuisvesting, de cultuur<br />
di<strong>en</strong>t de overheid zich tot haar kerntak<strong>en</strong> te beperk<strong>en</strong>: het bewak<strong>en</strong> <strong>van</strong> de toegankelijkheid<br />
<strong>en</strong> de kwaliteit. Daar ontstaat dan meer ruimte voor particulier initiatief <strong>en</strong> mogelijk <strong>zelfregulering</strong>.”<br />
(p. 513).
98 Hoofdstuk 7<br />
nals’ wordt nagestreefd, de belang<strong>en</strong> <strong>van</strong> het individu of de groep niet te veel verschill<strong>en</strong> <strong>van</strong><br />
het belang dat de wet beoogt te di<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> (volledige) overheidsregulering niet of slechts zeer<br />
moeizaam te controler<strong>en</strong> <strong>en</strong> te handhav<strong>en</strong> valt.<br />
Het is dan ook <strong>van</strong> groot belang om, conform het strev<strong>en</strong> <strong>van</strong> het Ministerie <strong>van</strong> EZ, de<br />
mogelijkhed<strong>en</strong> <strong>van</strong> <strong>zelfregulering</strong> binn<strong>en</strong> de overheid meer structureel <strong>en</strong> systematisch mee<br />
te weg<strong>en</strong> bij ord<strong>en</strong>ings- <strong>en</strong> (de)reguleringsvraagstukk<strong>en</strong>. Deze KBA kan daaraan bijdrag<strong>en</strong>,<br />
niet zo zeer <strong>van</strong>wege de inv<strong>en</strong>tarisatie <strong>van</strong> monetaire <strong>en</strong> kwantificeerbare effect<strong>en</strong>, maar wel<br />
<strong>van</strong>wege de ord<strong>en</strong>ing in <strong>kost<strong>en</strong></strong>- <strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong>post<strong>en</strong> <strong>en</strong> het schets<strong>en</strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong> g<strong>en</strong>eriek KBA<br />
kader, waardoor de afweging tuss<strong>en</strong> <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong> de verschill<strong>en</strong>de instituties meer<br />
wordt gestroomlijnd. Immers, zoals het citaat bij dit hoofdstuk al zegt: het grootste voordeel<br />
<strong>van</strong> e<strong>en</strong> KBA ligt in de discipliner<strong>en</strong>de werking er<strong>van</strong>.<br />
7.2 Terug naar de c<strong>en</strong>trale onderzoeksvraag<br />
De c<strong>en</strong>trale onderzoeksvraag luidt als volgt:<br />
“Kan op basis <strong>van</strong> e<strong>en</strong> <strong>kost<strong>en</strong></strong>-<strong>bat<strong>en</strong></strong> <strong>analyse</strong> in het algeme<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gesteld<br />
dat (geconditioneerde) <strong>zelfregulering</strong> minder <strong>kost<strong>en</strong></strong> of meer <strong>bat<strong>en</strong></strong> met zich<br />
meebr<strong>en</strong>gt dan <strong>wetgeving</strong>?”<br />
Kort door de bocht gered<strong>en</strong>eerd luidt het antwoord op deze vraag:<br />
⇒ “nee, in algem<strong>en</strong>e zin kan dat niet gesteld word<strong>en</strong>, omdat de totale effect<strong>en</strong> te case-specifiek<br />
zijn;<br />
⇒ ev<strong>en</strong>min kan overig<strong>en</strong>s gesteld word<strong>en</strong> dat <strong>wetgeving</strong> minder kost of meer <strong>bat<strong>en</strong></strong> oplevert;<br />
⇒ sterker nog: als er al algem<strong>en</strong>e uitsprak<strong>en</strong> gedaan kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>, wijz<strong>en</strong> die in het voordeel<br />
<strong>van</strong> <strong>zelfregulering</strong>.”<br />
Lat<strong>en</strong> we e<strong>en</strong>s verder kijk<strong>en</strong> <strong>en</strong> de vraag opsplits<strong>en</strong> in twee deelvrag<strong>en</strong>:<br />
1. Zijn er bepaalde <strong>kost<strong>en</strong></strong>- <strong>en</strong>/of <strong>bat<strong>en</strong></strong>post<strong>en</strong> die vaak voorkom<strong>en</strong> (in de meeste cases)<br />
(<strong>en</strong> die dus bepal<strong>en</strong>d kunn<strong>en</strong> zijn bij de afweging <strong>wetgeving</strong> versus <strong>zelfregulering</strong>)?<br />
2. Zijn er bepaalde <strong>kost<strong>en</strong></strong>- <strong>en</strong>/of <strong>bat<strong>en</strong></strong>post<strong>en</strong> die zeer groot zijn <strong>en</strong> dus dominant zijn (<strong>en</strong><br />
die dus bepal<strong>en</strong>d kunn<strong>en</strong> zijn bij de afweging <strong>wetgeving</strong> versus <strong>zelfregulering</strong>)?
Conclusies 99<br />
Het antwoord op vraag 1 is ‘ja, er zijn <strong>kost<strong>en</strong></strong>- <strong>en</strong>/of <strong>bat<strong>en</strong></strong>post<strong>en</strong> gevond<strong>en</strong> die in de meeste<br />
cases voorkom<strong>en</strong>’. Hierbov<strong>en</strong> is in paragraaf 7.1 (zie conclusie 1) al aangegev<strong>en</strong> dat directe<br />
<strong>en</strong> indirecte effect<strong>en</strong> in algem<strong>en</strong>e zin ge<strong>en</strong> doorslaggev<strong>en</strong>de factor zijn bij e<strong>en</strong> g<strong>en</strong>erieke afwe-<br />
ging tuss<strong>en</strong> <strong>wetgeving</strong> <strong>en</strong> <strong>zelfregulering</strong>, omdat deze effect<strong>en</strong> veelal te case-specifiek zijn.<br />
Regulerings<strong>kost<strong>en</strong></strong> vorm<strong>en</strong> daar<strong>en</strong>teg<strong>en</strong> wel e<strong>en</strong> doorslaggev<strong>en</strong>de factor in het voordeel <strong>van</strong><br />
<strong>zelfregulering</strong>. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> is geblek<strong>en</strong> dat <strong>wetgeving</strong> gepaard gaat met e<strong>en</strong> verstor<strong>en</strong>d effect<br />
<strong>van</strong> belastingheffing, terwijl dat bij <strong>zelfregulering</strong> (veel minder of) niet het geval is omdat<br />
deze regulering (voornamelijk) met private middel<strong>en</strong> wordt gefinancierd. T<strong>en</strong> slotte vorm<strong>en</strong><br />
de <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong> metatoezicht e<strong>en</strong> <strong>kost<strong>en</strong></strong>post in het nadeel <strong>van</strong> <strong>zelfregulering</strong>. Hiermee wordt<br />
gedoeld op de <strong>kost<strong>en</strong></strong> die de overheid moet mak<strong>en</strong> om de sector <strong>van</strong> afstand in de gat<strong>en</strong> te<br />
houd<strong>en</strong>; in het geval <strong>van</strong> <strong>wetgeving</strong> is de overheid direct betrokk<strong>en</strong> <strong>en</strong> is er (veel) minder<br />
noodzaak tot dergelijke algem<strong>en</strong>e alertheid <strong>van</strong> de kant <strong>van</strong> de overheid.<br />
Vraag 2 is moeilijk in algem<strong>en</strong>e zin te beantwoord<strong>en</strong>, zeker omdat de om<strong>van</strong>g <strong>van</strong> de<br />
monetaire waard<strong>en</strong> <strong>van</strong> de effect<strong>en</strong> niet bek<strong>en</strong>d is (zie conclusie 7). Dominantie <strong>van</strong> effect<strong>en</strong><br />
is daarom moeilijk vast te stell<strong>en</strong>. Wel is geblek<strong>en</strong> dat nalevings<strong>kost<strong>en</strong></strong> e<strong>en</strong> dominante rol<br />
spel<strong>en</strong> bij de afweging <strong>wetgeving</strong> <strong>en</strong> <strong>zelfregulering</strong> (zie conclusie 2: de afruil effectiviteit <strong>en</strong><br />
nalevings<strong>kost<strong>en</strong></strong>).<br />
Tabel 17: Het g<strong>en</strong>erieke KBA kader (ingevuld zijn de effect<strong>en</strong> <strong>van</strong> <strong>zelfregulering</strong> t<strong>en</strong><br />
opzichte <strong>van</strong> <strong>wetgeving</strong> (het nulaternatief))<br />
Bat<strong>en</strong> (+) <strong>en</strong> <strong>kost<strong>en</strong></strong> (-) Bedrijfslev<strong>en</strong> Overheid Consum<strong>en</strong>t Totaal<br />
Directe effect<strong>en</strong><br />
Indirecte effect<strong>en</strong><br />
?<br />
?<br />
?<br />
?<br />
?<br />
?<br />
?<br />
?<br />
Externe effect<strong>en</strong><br />
Sociale effect<strong>en</strong><br />
?<br />
Regulerings<strong>kost<strong>en</strong></strong><br />
Totstandkoming / Naleving / Aanpassing<br />
?<br />
+ ? (+) +<br />
Totaal<br />
Bron: <strong>SEO</strong>.<br />
Toelichting:<br />
? ? ? ?<br />
- Er staat e<strong>en</strong> vraagtek<strong>en</strong> bij de directe, indirecte <strong>en</strong> externe effect<strong>en</strong>, omdat die niet g<strong>en</strong>eriek, maar alle<strong>en</strong> per<br />
case zijn in te vull<strong>en</strong>.<br />
- Er staat e<strong>en</strong> vraagtek<strong>en</strong> bij het gevolg <strong>van</strong> <strong>zelfregulering</strong> op de hoogte <strong>van</strong> de regulerings<strong>kost<strong>en</strong></strong> voor bedrijv<strong>en</strong>,<br />
omdat niet duidelijk is wat het effect op de sector zelf <strong>en</strong> op het overige bedrijfslev<strong>en</strong> is.<br />
- Bij de consum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> staat e<strong>en</strong> vraagtek<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> (+)tek<strong>en</strong> bij regulerings<strong>kost<strong>en</strong></strong> om aan te gev<strong>en</strong> dat er in<br />
algem<strong>en</strong>e zin e<strong>en</strong> klein netto positief is, omdat er bij <strong>zelfregulering</strong> ge<strong>en</strong> verstor<strong>en</strong>de werking <strong>van</strong> belastingheffing<br />
plaatsvindt. Er staat ook e<strong>en</strong> vraagtek<strong>en</strong> omdat de overige effect<strong>en</strong> per case ingevuld di<strong>en</strong><strong>en</strong> te<br />
word<strong>en</strong>. Het totale effect (onderste rij) is in algem<strong>en</strong>e zin onduidelijk, <strong>van</strong>daar het vraagtek<strong>en</strong>.<br />
- Er staat e<strong>en</strong> + bij de regulerings<strong>kost<strong>en</strong></strong> voor de overheid, die bespaart immers zowel bij de totstandkoming,<br />
naleving als aanpassing <strong>kost<strong>en</strong></strong>. Daarteg<strong>en</strong>over staan wel de toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> <strong>kost<strong>en</strong></strong> voor metatoezicht. Het totale<br />
effect (onderste rij) is in algem<strong>en</strong>e zin onduidelijk, <strong>van</strong>daar het vraagtek<strong>en</strong>.<br />
?<br />
?<br />
?
100 Hoofdstuk 7<br />
Geconcludeerd kan dan ook word<strong>en</strong> dat de onderzoeksvraag (de vraag of <strong>zelfregulering</strong> over<br />
het algeme<strong>en</strong> goedkoper is dan <strong>wetgeving</strong>) in zijn algeme<strong>en</strong>heid dus eig<strong>en</strong>lijk niet is te beantwoord<strong>en</strong>,<br />
omdat de totale effect<strong>en</strong> te case-specifiek zijn. Dit is weergegev<strong>en</strong> in tabel 17.<br />
Eig<strong>en</strong>lijk gaat het ook niet om e<strong>en</strong> keuze tuss<strong>en</strong> of <strong>zelfregulering</strong> of <strong>wetgeving</strong>, maar is het<br />
meer e<strong>en</strong> kwestie <strong>van</strong> de optimale mix <strong>van</strong> <strong>zelfregulering</strong> <strong>en</strong> <strong>wetgeving</strong>. Hierbij kan de mate<br />
<strong>van</strong> conditionering verschill<strong>en</strong> al naar gelang er zwaarderweg<strong>en</strong>de publieke belang<strong>en</strong> in het<br />
geding zijn.<br />
Naast de bov<strong>en</strong>g<strong>en</strong>oemde 8 conclusies levert de KBA nog e<strong>en</strong> belangrijk inzicht. Uitgaande<br />
<strong>van</strong> e<strong>en</strong> situatie waarin publieke belang<strong>en</strong> spel<strong>en</strong> waar<strong>van</strong> de overheid <strong>en</strong> de maatschappij<br />
het erg belangrijk vind<strong>en</strong> dat deze ook daadwerkelijk word<strong>en</strong> geborgd, kan het voordelig zijn<br />
om beide instituties met elkaar te combiner<strong>en</strong>, waarbij de totstandkoming op particulier initiatief<br />
plaatsvindt <strong>en</strong> de resulter<strong>en</strong>de regulering wordt omgezet of ingebed in <strong>wetgeving</strong>. Zo<br />
word<strong>en</strong> de voordel<strong>en</strong> die met <strong>zelfregulering</strong> zijn te behal<strong>en</strong> in de totstandkomingsfase<br />
gecombineerd met de voordel<strong>en</strong> <strong>van</strong> de veronderstelde grotere effectiviteit <strong>van</strong> <strong>wetgeving</strong>.<br />
Het feit dat de totstandkomings<strong>kost<strong>en</strong></strong> bij <strong>zelfregulering</strong> lager zijn dan bij <strong>wetgeving</strong> <strong>en</strong> dat<br />
de effectiviteit <strong>van</strong> <strong>wetgeving</strong> vaak verondersteld wordt hoger te zijn dan bij <strong>zelfregulering</strong>,<br />
wordt in de praktijk al langere tijd onderk<strong>en</strong>d. Zelfregulering die door e<strong>en</strong> sector is opge-<br />
steld, is dan ook al <strong>en</strong>ige mal<strong>en</strong> omgezet of ingebed in <strong>wetgeving</strong>. Dit is bijvoorbeeld het<br />
geval met de Code Tabaksblat 112, de Wet Consum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>krediet 113 <strong>en</strong> met verschill<strong>en</strong>de rege-<br />
ling<strong>en</strong> in de verzekeringsbranche. <strong>E<strong>en</strong></strong> voorbeeld <strong>van</strong> dat laatste is de Gedragscode Informatieverstrekking<br />
Di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing Intermediair (GIDI), die door de branche is opgesteld<br />
vooruitlop<strong>en</strong>d op Europese eis<strong>en</strong> (i.c., WFT) die in nationale <strong>wetgeving</strong> omgezet di<strong>en</strong> te<br />
word<strong>en</strong>.<br />
In bepaalde gevall<strong>en</strong> kan dit e<strong>en</strong> efficiënte gang <strong>van</strong> zak<strong>en</strong> zijn: de sector die het meest weet<br />
<strong>van</strong> het op te loss<strong>en</strong> probleem <strong>en</strong> <strong>van</strong> de prijskaartjes die aan verschill<strong>en</strong>de oplossing<strong>en</strong><br />
hang<strong>en</strong>, zal tot e<strong>en</strong> betere regulering kunn<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> dan de overheid. Het gaat dan om<br />
parallelle process<strong>en</strong>, waarbij <strong>zelfregulering</strong> vooruitloopt op de <strong>wetgeving</strong> daartoe aangezet<br />
112 http://www.corpgov.nl/, NRC Handelsblad, 2003, <strong>en</strong> De Koning, 2004: “Hoewel voor e<strong>en</strong> goede<br />
werking <strong>van</strong> de nieuwe code op e<strong>en</strong> aantal punt<strong>en</strong> <strong>wetgeving</strong> nodig is, kan de nieuwe code<br />
word<strong>en</strong> gezi<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> geslaagde poging tot <strong>zelfregulering</strong>.” De zes bij de code betrokk<strong>en</strong><br />
partij<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> de volg<strong>en</strong>de voordel<strong>en</strong> in <strong>zelfregulering</strong>: (1) sneller proces <strong>van</strong> besluitvorming, (2)<br />
meer inbr<strong>en</strong>g <strong>van</strong>uit de praktijk, (3) betrokk<strong>en</strong>heid bij de totstandkoming leidt tot snellere<br />
aanvaarding <strong>van</strong> nieuwe regels, <strong>en</strong> (4) wijziging is gemakkelijker.<br />
113 In de Wet Consum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>krediet staat iets in de strekking <strong>van</strong>: kredietgever moet handel<strong>en</strong> als goed<br />
kredietgever. In de MvT staat vervolg<strong>en</strong>s dat deze wettelijke eis wordt ingevuld met reeds<br />
gemaakt <strong>zelfregulering</strong>safsprak<strong>en</strong>: de VFN-code is daarvoor belangrijk aanknopingspunt.<br />
www.vfn.nl/downloads/Gedragscode-VFN.pdf
Conclusies 101<br />
door externe factor<strong>en</strong> (zoals Europese eis<strong>en</strong>). Het is dan efficiënt als de overheid deze zelf-<br />
regulering gebruikt in haar <strong>wetgeving</strong> <strong>en</strong> niet op nieuw het wiel uitvindt.<br />
Indi<strong>en</strong> het vrijblijv<strong>en</strong>de karakter <strong>van</strong> de <strong>zelfregulering</strong>safspraak e<strong>en</strong> te lage effectiviteit in de<br />
hand werkt, kan door het omzett<strong>en</strong> cq. inbedd<strong>en</strong> <strong>van</strong> de <strong>zelfregulering</strong> in <strong>wetgeving</strong> de<br />
handhaving effectiever ter hand word<strong>en</strong> g<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Omgekeerd kan het ook: <strong>zelfregulering</strong><br />
kan ook di<strong>en</strong><strong>en</strong> als aanvulling op <strong>wetgeving</strong>. 114<br />
7.3 Hoofdconclusies<br />
Deze <strong>kost<strong>en</strong></strong>-<strong>bat<strong>en</strong></strong> <strong>analyse</strong> heeft drie hoofdconclusies:<br />
I. De regulerings<strong>kost<strong>en</strong></strong> – dat wil zegg<strong>en</strong> de <strong>kost<strong>en</strong></strong> voor de totstandkoming, naleving<br />
(inclusief administratieve last<strong>en</strong>) <strong>en</strong> aanpassing <strong>van</strong> de regulering – zijn bij<br />
<strong>zelfregulering</strong> lager dan bij <strong>wetgeving</strong>. Dit geldt zeker indi<strong>en</strong> 100 proc<strong>en</strong>t naleving<br />
(volledige effectiviteit) niet noodzakelijk is om publieke belang<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> acceptabele<br />
wijze te borg<strong>en</strong>; <strong>wetgeving</strong> is dan vaak e<strong>en</strong> duur alternatief, omdat de nalevings<strong>kost<strong>en</strong></strong><br />
veelal hoger zijn dan bij <strong>zelfregulering</strong>. <strong>E<strong>en</strong></strong> dergelijke algem<strong>en</strong>e uitspraak is niet voor<br />
de overige <strong>kost<strong>en</strong></strong>- <strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong>post<strong>en</strong> te do<strong>en</strong>.<br />
II. De mogelijkhed<strong>en</strong> voor <strong>zelfregulering</strong> zijn in praktijk hoogstwaarschijnlijk nog niet<br />
volledig b<strong>en</strong>ut. De overheid neigt nog sterk naar <strong>wetgeving</strong>. Als er binn<strong>en</strong> de overheid<br />
wel voor <strong>zelfregulering</strong> wordt gekoz<strong>en</strong>, wordt te snel naar het instrum<strong>en</strong>t certificering<br />
gekek<strong>en</strong>. Dit leidt tot e<strong>en</strong> verschuiving <strong>van</strong> de handhavingslast<strong>en</strong> <strong>van</strong> publieke naar<br />
private middel<strong>en</strong>.<br />
III. Uit het literatuuronderzoek <strong>en</strong> de onderzochte cases komt naar vor<strong>en</strong> dat er in de<br />
praktijk nog nauwelijks e<strong>en</strong> systematische afweging <strong>van</strong> <strong>wetgeving</strong> versus <strong>zelfregulering</strong><br />
plaatsvindt. <strong>E<strong>en</strong></strong> geschikt afweginsginstrum<strong>en</strong>t is e<strong>en</strong> <strong>kost<strong>en</strong></strong>-<strong>bat<strong>en</strong></strong> <strong>analyse</strong> – e<strong>en</strong> tot<br />
nog toe niet of nauwelijks toegepast instrum<strong>en</strong>t. Toepassing <strong>van</strong> het in dit rapport<br />
ontwikkelde afwegingsinstrum<strong>en</strong>t is noodzakelijk om e<strong>en</strong> betere keuze tuss<strong>en</strong><br />
<strong>zelfregulering</strong> <strong>en</strong> <strong>wetgeving</strong> (<strong>en</strong> regulering in het algeme<strong>en</strong>) te kunn<strong>en</strong> mak<strong>en</strong>.<br />
Dit rapport is ge<strong>en</strong> pleidooi voor <strong>wetgeving</strong> of voor <strong>zelfregulering</strong>. De keuze voor e<strong>en</strong> <strong>van</strong><br />
beide instituties zal per case gemaakt di<strong>en</strong><strong>en</strong> te word<strong>en</strong>. Het rapport is erop gericht om de<br />
114 Bijvoorbeeld: de standaardregeling <strong>en</strong> de Wbk, zei hoofdstuk 4.
102 Hoofdstuk 7<br />
mogelijkhed<strong>en</strong> <strong>van</strong> <strong>zelfregulering</strong> binn<strong>en</strong> de overheid meer structureel <strong>en</strong> systematisch mee<br />
te weg<strong>en</strong> bij ord<strong>en</strong>ings- <strong>en</strong> (de)reguleringsvraagstukk<strong>en</strong>.<br />
Deze KBA kan daaraan bijdrag<strong>en</strong>, niet zo zeer <strong>van</strong>wege de inv<strong>en</strong>tarisatie <strong>van</strong> monetaire <strong>en</strong><br />
kwantificeerbare effect<strong>en</strong>, maar wel <strong>van</strong>wege de ord<strong>en</strong>ing in <strong>kost<strong>en</strong></strong>- <strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong>post<strong>en</strong> <strong>en</strong> het<br />
schets<strong>en</strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong> g<strong>en</strong>eriek KBA kader, waardoor de afweging tuss<strong>en</strong> <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong> de<br />
verschill<strong>en</strong>de instituties meer wordt gestroomlijnd. Immers, het grootste voordeel <strong>van</strong> e<strong>en</strong><br />
KBA ligt niet in de cijfers, maar in de discipliner<strong>en</strong>de werking er<strong>van</strong>.
Literatuur<br />
Arrow, K.J., Cropper, M.L., Eads, G.C. et al. (1996), B<strong>en</strong>efit-Cost analysis in <strong>en</strong>vironm<strong>en</strong>tal, health and safety<br />
regulation, A statem<strong>en</strong>t of principles. American Enterprise Institute, The Annapolis C<strong>en</strong>ter, and Resources<br />
for the Future.<br />
Balk<strong>en</strong><strong>en</strong>de, J-P. (2003), De maakbaarheid voorbij, in: Economische Statische Bericht<strong>en</strong>, 88(4418), pp.<br />
511-513, 31 oktober.<br />
B&A Groep (2003), Taxi, handhaving <strong>en</strong> naleving in beeld IV, M. Gro<strong>en</strong>eveld <strong>en</strong> A. Ni<strong>en</strong>huis, D<strong>en</strong> Haag.<br />
Bov<strong>en</strong>berg, A.L., H.P. <strong>van</strong> Dal<strong>en</strong> & C.N. Teulings (2003), De calculus <strong>van</strong> het publieke belang, Ministeries<br />
<strong>van</strong> Economische Zak<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>van</strong> Financiën, D<strong>en</strong> Haag. (download<strong>en</strong> via www.minez.nl)<br />
C<strong>en</strong>trum voor Verzekeringsstatistiek (2003), Meetinstrum<strong>en</strong>t Nalevingslast<strong>en</strong> Verzekeraars (MINVER),<br />
rapport nr. 03CVS/928/MBRUI, D<strong>en</strong> Haag.<br />
COB (2003), Mogelijkhed<strong>en</strong> tot registratie <strong>van</strong> buisleiding<strong>en</strong>. Gouda.<br />
Commissie <strong>van</strong> de Europese Geme<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> (2003a), Richtlijn <strong>van</strong> het Europees parlem<strong>en</strong>t <strong>en</strong> de<br />
raad betreff<strong>en</strong>de oneerlijke “business-to-consumer”-handelspraktijk<strong>en</strong> op de interne markt <strong>en</strong> tot<br />
wijziging <strong>van</strong> de richtlijn<strong>en</strong> 84/450/EEG, 97/7/EG <strong>en</strong> 98/27/EG (richtlijn oneerlijke handelspraktijk<strong>en</strong>).<br />
Brussel, 18/6/2003 SEC (2003) 724<br />
Commissie <strong>van</strong> de Europese Geme<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> (2003b), Voorstel voor e<strong>en</strong> richtlijn <strong>van</strong> het Europees<br />
Parlem<strong>en</strong>t <strong>en</strong> de Raad betreff<strong>en</strong>de oneerlijke “business-to-consumer”-handelspraktijk<strong>en</strong> op de<br />
interne markt <strong>en</strong> tot wijziging <strong>van</strong> de richtlijn<strong>en</strong> 84/450/EEG, 97/7/EG <strong>en</strong> 98/27/EG (richtlijn<br />
oneerlijke handelspraktijk<strong>en</strong>). Brussel, 18/6/2003. COM (2003) 356.<br />
Commissie <strong>van</strong> de Europese Geme<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> (2003c), Study on the economic impact of regulation in the<br />
field of liberal professions in differ<strong>en</strong>t Member States. January.<br />
http://europa.eu.int/comm/competition/publications/publications/#liberal<br />
Coördinatiegroep Zelfreguleringsoverleg Taxivervoer (2002), Voorgeschied<strong>en</strong>is instelling Overleggroep Taxivervoer,<br />
SER, D<strong>en</strong> Haag.<br />
Cornet, M. (2001), De maatschappelijke <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong> technologiesubsidies zoals de WBSO, C<strong>en</strong>traal<br />
Planbureau, D<strong>en</strong> Haag, CPB docum<strong>en</strong>t No 008.<br />
Cotter, C. & Fabregas, M.T. (2001), Report of the working group “better regulation”. White paper on<br />
European Governance.<br />
CPB (2001), Analyse Zeetoegang Noordzeekanaalgebied: e<strong>en</strong> Second Opinion, CPB Notitie, 10 juli.<br />
CPB/NEI/RIVM (2001) Welvaartseffect<strong>en</strong> <strong>van</strong> Maasvlakte 2, Kost<strong>en</strong>-<strong>bat<strong>en</strong></strong><strong>analyse</strong> <strong>van</strong> uitbreiding <strong>van</strong> de<br />
Rotterdamse hav<strong>en</strong> door landaanwinning, D<strong>en</strong> Haag.<br />
De Jong <strong>en</strong> Van Doorne-Huiskes & Partners (2001), Certificatieprocess<strong>en</strong> in de zorg- <strong>en</strong> welzijnssector, juli.<br />
Diversified Research, Inc., (1995), A survey of regulatory burd<strong>en</strong>s. Report to the U.S. Small Business<br />
Administration. New York.<br />
Donner, J.P.H. (1993), De relativiteit <strong>van</strong> <strong>zelfregulering</strong>, In: Eijlander, Ph., Gilhuis, P.C. & Peters,<br />
J.A.F. (eds.), Overheid <strong>en</strong> <strong>zelfregulering</strong>. pp. 155-166. Zwolle: Tje<strong>en</strong>k Willink<br />
DTe Di<strong>en</strong>st uitvoering <strong>en</strong> toezicht <strong>en</strong>ergie (2002), Maatstafconcurr<strong>en</strong>tie – Regionale Netbedrijv<strong>en</strong> Elektriciteit,<br />
tweede reguleringsperiode, Informatie- <strong>en</strong> consultatiedocum<strong>en</strong>t, 20 november, D<strong>en</strong> Haag.<br />
DTe Di<strong>en</strong>st uitvoering <strong>en</strong> toezicht <strong>en</strong>ergie (2003), Kwaliteitsregulering Gasdistributie Nederland, Regionale<br />
Netbeheerders Gas, Informatie- <strong>en</strong> consultatiedocum<strong>en</strong>t, april, D<strong>en</strong> Haag.<br />
103
104<br />
DTe Di<strong>en</strong>st uitvoering <strong>en</strong> toezicht <strong>en</strong>ergie (2003), Standpunt<strong>en</strong>docum<strong>en</strong>t Kwaliteitsregulering Gasdistributie<br />
Nederland, Regionale Netbeheerders Gas, Tweede reguleringsperiode, juli, D<strong>en</strong> Haag.<br />
DTe Di<strong>en</strong>st uitvoering <strong>en</strong> toezicht <strong>en</strong>ergie (2003), Jaarverslag 2002 NMa <strong>en</strong> DTe, Nederlandse Mededingingsautoriteit,<br />
D<strong>en</strong> Haag.<br />
Eijg<strong>en</strong>raam, C.J.J., C.C. Koopmans, P.J.G. Tang, A.C.P Verster (2000), Evaluatie <strong>van</strong> Infrastructuur<br />
project<strong>en</strong>, leidraad voor <strong>kost<strong>en</strong></strong>-<strong>bat<strong>en</strong></strong><strong>analyse</strong>, CPB/NEI, D<strong>en</strong> Haag/Rotterdam.<br />
Eijlander, Ph., 1993, Zelfregulering <strong>en</strong> <strong>wetgeving</strong>sbeleid, In: Eijlander, Ph., Gilhuis, P.C. & Peters,<br />
J.A.F. (eds.), Overheid <strong>en</strong> <strong>zelfregulering</strong>. pp. 129-139. Zwolle: Tje<strong>en</strong>k Willink.<br />
EIM (2002a), Taxi in het buit<strong>en</strong>land, e<strong>en</strong> inv<strong>en</strong>tarisatie <strong>van</strong> ervaring<strong>en</strong> met ge(de)reguleerd taxibeleid in het buit<strong>en</strong>land,<br />
F. Pleijster, A. Bruins, J.A.H. Snijders, Zoetermeer.<br />
EIM (2002b), Keurmerk<strong>en</strong>, erk<strong>en</strong>ningsregeling<strong>en</strong> <strong>en</strong> certificat<strong>en</strong>, klare wijn of rookgordijn?, W.D.M. <strong>van</strong> der<br />
Valk <strong>en</strong> P.Th. <strong>van</strong> der Zeijd<strong>en</strong>, Zoetermeer.<br />
EnergieNed (2001), Netbeheer in Nederland 2001, Missie <strong>en</strong> werkwijze netbeheerders in Nederland, Arnhem.<br />
EnergieNed (2002), Energie in Nederland 2002, Arnhem, oktober.<br />
Erasmus Research Institute of Managem<strong>en</strong>t (2001), The role of self-regulation in corporate governance:<br />
Evid<strong>en</strong>ce from te Netherlands, A. de Jong, D.V. DeJong, G. Mert<strong>en</strong>s <strong>en</strong> Ch. Wasley, Rotterdam.<br />
Evers, G., (2002), Overheid moet niet blind vertrouw<strong>en</strong> op certificering, Proefschrift Katholieke Universiteit<br />
Brabant. http://www.kub.nl/nieuws/persbericht<strong>en</strong>/2002/11/0213811.html<br />
Faure, Micheal (1999), A selection of empirical socio-economic research with respect to the effectiv<strong>en</strong>ess of legal rules<br />
in Belgium and the Netherlands, Paper prepared for the Research Workshop of the Israel Sci<strong>en</strong>ce<br />
Foundation on: Empirical research and legal realism - setting the ag<strong>en</strong>da, Organised by: the C<strong>en</strong>tre<br />
for the Study of Crime Law and Society - University of Haifa, Israel, 6-9 June 1999:<br />
http://hevra.haifa.ac.il/soc/LawSociety/june_99/michael%20faure.htm.<br />
Federal Trade Commission (1999), Selfregulation in the alcohol industry: A Review of Industry Efforts to Avoid<br />
Promoting Alcohol to Underage Consumers, September, USA.<br />
Financieel Dagblad (2003), Verzekeraar sluit deur voor taxi's in grote sted<strong>en</strong>, 4 december 2003.<br />
Friedman, David D. (1994). ‘Law as a Private Good’, Economics and Philosophy, 10, 319- 327. URL:<br />
http://www.daviddfriedman.com/Academic/ Law_as_a_private_good/Law_as_a_private_good.htm<br />
l.<br />
Friedman, M. (1962), Capitalism <strong>en</strong> freedom, The University of Chicago press, Chicago.<br />
Göran, P., Hägg, T. (1997), Theories on the Economics of Regulation: A Survey of the Literature<br />
from a European Perspective, in: European Journal of Law and Economics, Lund, Swed<strong>en</strong><br />
Guasch, J.L. & Hahn, R.W. (1997), The costs and b<strong>en</strong>efits of regulation: some implications for<br />
developing countries. Background paper for the World Bank; World Developm<strong>en</strong>t Report.<br />
Guasch, J.L. & Spiller, P. (1999), Managing the regulatory process: design, concepts, issues, and the<br />
Latin America and Caribbean Story. World Bank Reeks: World Bank Latin American and Caribbean<br />
studies. Washington, D.C.<br />
Hahn, R.W. & Hird, J. (1991), The costs and b<strong>en</strong>efits of regulation: review and synthesis, in: Yale<br />
Journal on regulation, 8, 233-278, Winter.<br />
Heuvel, H<strong>en</strong>riëtte <strong>van</strong> d<strong>en</strong> & Koos Vos (2003), Naar e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schappelijke sturingsfilosofie, in:<br />
Managem<strong>en</strong>t & Bestuur. Augustus, pp. 22-23.<br />
Hopkins. T.D. (1995), Profiles of regulatory costs. Report to the U.S. Small Business Administration,<br />
November, http://www.sba.gov/ADVO/research/rs1995hoptot.pdf.
Literatuur 105<br />
Huber, Peter, W., Mathew, Boban, Thorne, John (1999?), Estimating the Costs of Telecommunications<br />
Regulation, White Papers of the NII, http://www.nap.edu/html/whitepapers/ch-37.html.<br />
ICC Nederland (1984), Wetgeving <strong>en</strong> <strong>zelfregulering</strong>: e<strong>en</strong> vergelijk<strong>en</strong>de studie inzake overheidsregulering <strong>en</strong> <strong>zelfregulering</strong><br />
als middel tot bescherming <strong>van</strong> de consum<strong>en</strong>t, april, D<strong>en</strong> Haag.<br />
Kabinetsstandpunt ‘Borging publiek belang’ (2002), Eerste Kamer, 19 maart 2002, EK 23, 23-1135 (Kamerstukk<strong>en</strong><br />
27 771 nr. 1)<br />
Koning, M. <strong>en</strong> B. Minne (2001) Participer<strong>en</strong> in de ontwikkeling <strong>van</strong> de Joint Strike Fighter, <strong>E<strong>en</strong></strong> globale <strong>kost<strong>en</strong></strong><strong>bat<strong>en</strong></strong><br />
<strong>analyse</strong>, C<strong>en</strong>traal Planbureau, D<strong>en</strong> Haag, CPB Docum<strong>en</strong>t No 013.<br />
Koning, P. de (2004), Op weg naar e<strong>en</strong> p<strong>en</strong>sion fund governance code – Zelfregulering beter dan<br />
<strong>wetgeving</strong>, in: P<strong>en</strong>sio<strong>en</strong> Bestuur & Managem<strong>en</strong>t, 1, pp. 14-15.<br />
Lemm<strong>en</strong>s, K.M.M., P.P.M. Harteloh, J.A.Walburg (2003), De validiteit <strong>van</strong> kwaliteitssystem<strong>en</strong> in zorginstelling<strong>en</strong>,<br />
Instituut Beleid <strong>en</strong> Managem<strong>en</strong>t Gezondheidszorg Erasmus Universiteit, augustus.<br />
MDW-werkgroep Certificering (1996). Normalisatie <strong>en</strong> certificatie. Achtergrondstudies Algeme<strong>en</strong> Wetgevingsbeleid.<br />
Wet<strong>en</strong>schappelijk Onderzoek, dl. 5. D<strong>en</strong> Haag: SOZA: WKB.<br />
Meldpunt Voorg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> Regelgeving (2003), Effectbeoordeling Voorg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> Regelgeving, Ministeries <strong>van</strong><br />
EZ, VROM <strong>en</strong> Justitie, D<strong>en</strong> Haag.<br />
Ministerie <strong>van</strong> Binn<strong>en</strong>landse Zak<strong>en</strong> <strong>en</strong> Koninkrijksrelaties (2003), Programma Andere Overheid, zie<br />
www.minbzk.nl (persbericht 2 december): Kabinetsvisie ‘andere overheid’ <strong>en</strong> Actieprogramma<br />
‘andere overheid’.<br />
Ministerie <strong>van</strong> Economische Zak<strong>en</strong> (2003a), Probleemstell<strong>en</strong>de notitie <strong>kost<strong>en</strong></strong>-<strong>bat<strong>en</strong></strong> <strong>analyse</strong> <strong>zelfregulering</strong><strong>wetgeving</strong>,<br />
D<strong>en</strong> Haag.<br />
Ministerie <strong>van</strong> Economische Zak<strong>en</strong> (2003b), Om<strong>van</strong>g <strong>van</strong> de raming<strong>en</strong> <strong>van</strong> verplichting<strong>en</strong>, uitgav<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> ont<strong>van</strong>gst<strong>en</strong> 2004 per beleidsartikel (dus excl. art. 21 t/m 23) <strong>van</strong> het Ministerie <strong>van</strong> Economische<br />
Zak<strong>en</strong>.<br />
Ministerie <strong>van</strong> Economische Zak<strong>en</strong> (2003c), Wettelijke regeling voor grav<strong>en</strong> nabij ondergrondse leiding<strong>en</strong>,<br />
persbericht, 25 juli.<br />
Ministerie <strong>van</strong> Economische Zak<strong>en</strong> (2003d), Antwoord<strong>en</strong> op kamervrag<strong>en</strong> over de ondergrondse kabels <strong>en</strong><br />
buisleiding<strong>en</strong>, 25 juli.<br />
Ministerie <strong>van</strong> Economische Zak<strong>en</strong> (2003e), Kabinetsstandpunt over het gebruik <strong>van</strong> certificatie <strong>en</strong> accreditatie<br />
in het kader <strong>van</strong> overheidsbeleid, 14 november. (download<strong>en</strong> via www.minez.nl kamerbriev<strong>en</strong>)<br />
Ministerie <strong>van</strong> Economische Zak<strong>en</strong> (2003f), Strijdige regels in praktijk – Resultat<strong>en</strong> meldpunt strijdige regels,<br />
november, www.strijdigeregels.nl.<br />
Ministerie <strong>van</strong> Economische Zak<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>van</strong> Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ord<strong>en</strong>ing <strong>en</strong> Milieubeheer<br />
(2003), Kabels <strong>en</strong> Leiding<strong>en</strong>: Verplichte informatie-uitwisseling <strong>en</strong> ondergrondse ord<strong>en</strong>ing, Brief aan de Tweede<br />
Kamer, k<strong>en</strong>merk: 3072951 TP/II, 19 december.<br />
Ministerie <strong>van</strong> Economische Zak<strong>en</strong> (2000), Publieke belang<strong>en</strong> <strong>en</strong> marktord<strong>en</strong>ing – Liberalisering <strong>en</strong> privatisering<br />
<strong>van</strong> netwerksector<strong>en</strong>, D<strong>en</strong> Haag. (download<strong>en</strong> via www.minez.nl)<br />
Ministerie <strong>van</strong> Financiën (2003), Consultati<strong>en</strong>ota ‘bemiddeling in financiële di<strong>en</strong>st<strong>en</strong>’ – Bijlage 1 Regelgeving <strong>en</strong><br />
<strong>zelfregulering</strong> t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> <strong>van</strong> de kwaliteitsk<strong>en</strong>merk<strong>en</strong>.<br />
(http://www.minfin.nl/default.asp?CMS_ITEM=MFCWD315BF764303C49FE97709320C7CEDE<br />
1DX8X62905X93)<br />
Ministerie <strong>van</strong> Financiën (1995), Kabinetsstandpunt Heroverweging Disconteringsvoet, D<strong>en</strong> Haag.<br />
Ministerie <strong>van</strong> Justitie (2003), Handhaving <strong>en</strong> certificering – <strong>E<strong>en</strong></strong> handreiking voor de beleids- <strong>en</strong> <strong>wetgeving</strong>spraktijk.<br />
Expertisec<strong>en</strong>tum Rechtshandhaving, D<strong>en</strong> Haag.
106<br />
Ministerie <strong>van</strong> Justitie (1998), Aanwijzing<strong>en</strong> voor de regelgeving, aanwijzing<strong>en</strong> voor conv<strong>en</strong>ant<strong>en</strong>: praktijkvoorschrift<strong>en</strong><br />
voor ontwerpers <strong>van</strong> regeling<strong>en</strong> <strong>en</strong> conv<strong>en</strong>ant<strong>en</strong> <strong>van</strong> de rijksoverheid. D<strong>en</strong> Haag: SDU Uitgevers.<br />
Ministerie <strong>van</strong> Verkeer <strong>en</strong> Waterstaat (2003), Voortgang taxibeleid, Brief aan de Tweede Kamer,<br />
k<strong>en</strong>merk: DGP/MDV/BMO/U.03.01426, 23 juli.<br />
Nooij, M. de & C. Koopmans (2004), The welfare cost of taxation: the missing cost in cost b<strong>en</strong>efit analysis? A<br />
critical note, <strong>SEO</strong> discussion paper no. 27, Amsterdam.<br />
Noordhoek, D.P. (1998), Sturing <strong>en</strong> kwaliteit. Northedge B.V., Gouda.<br />
Northedge BV (1998), Sturing <strong>en</strong> kwaliteit: e<strong>en</strong> theoretisch onderzoek naar de mogelijkhed<strong>en</strong> om zelfsturing <strong>en</strong><br />
bijsturing binn<strong>en</strong> de publieke sector te versterk<strong>en</strong>, mede met behulp <strong>van</strong> actuele kwaliteitsverandering<strong>en</strong>, i.s.m. Van de<br />
Bunt, Gouda.<br />
NRC Handelsblad (2003), Bedrijfscode Tabaksblat wordt wet, 10 december.<br />
NRC Handelsblad (2003a), K. Peijs: Taxi’s moet<strong>en</strong> prijz<strong>en</strong>slag voer<strong>en</strong>, 26 november.<br />
NRC Handelsblad (2003b), Lux et libertas - Taxioorlog, 18 november.<br />
NRC Handelsblad (2003c), Wacht<strong>en</strong> op de grote klap, door: Meeus, T.J. <strong>en</strong> Schoof, R., 19 april.<br />
NRC Handelsblad, (2003d), Regels voor aanleg leiding<strong>en</strong> <strong>en</strong> kabels, door: Meeus, T.J., 25 juli.<br />
NRC Handelsblad (2000), Strijd onder de grond om ruimte voor kabels. Door: S. Alonso, 30<br />
november.<br />
Nyfer (1999), Moeite met de markt, vijf marktwerkingsproject<strong>en</strong> onder de loep, A.M. Schuurman, L. <strong>van</strong> der<br />
Geest, I.M. Lageweg & P. Brusse, Breukel<strong>en</strong>.<br />
OECD (1997), Public/private alternatives to traditional regulation: business experi<strong>en</strong>ce in OECD countries,<br />
OECD Working paper no. 28, Parijs.<br />
Ogus, Anthony (1999), Self-Regulation, pp. 587-602, www.<strong>en</strong>cyclo.findlaw.com/9400book.pdf<br />
Oost<strong>en</strong>brink, J.B, M.A. Koopmanschap <strong>en</strong> F.F.H. Rutt<strong>en</strong> (2000). Handleiding voor <strong>kost<strong>en</strong></strong>onderzoek.<br />
Method<strong>en</strong> <strong>en</strong> richtprijz<strong>en</strong> voor economische evaluaties in de gezondheidszorg. Amstelve<strong>en</strong>: College voor Zorgverzekering<strong>en</strong>.<br />
Oosterhout, B. <strong>van</strong>, (2002), De onwerkbaarheid <strong>van</strong> meer concurr<strong>en</strong>tie in het Amsterdamse taxivervoer.<br />
Intermediar: www.intermediar.nl/weekblad/weekblad/februari02/09taxi.html<br />
Orlando, Vivian I., 1999, The FDA’s accelerated approval process: does the pharmaceutical industry<br />
have adequate inc<strong>en</strong>tives for self-regulation?, in: American Journal of Law & Medicine, Winter<br />
Parool (2003), Tweede Kamer wil de taxiwet herzi<strong>en</strong>, 12 juli:<br />
www.parool.nl/artikel<strong>en</strong>/NIE/print/1057987271131.html<br />
Parool (2003) Taxi: slecht imago, best goede service, M. Mond<strong>en</strong>, 5 november.<br />
Pegrum, Dudley F. (1965), Public regulation of business, Homewood, Illinois.<br />
Posma, Chris (2001), Het r<strong>en</strong>dem<strong>en</strong>t <strong>van</strong> certificer<strong>en</strong>, in: Managem<strong>en</strong>t Kinderop<strong>van</strong>g, 2/2001, Syneff<br />
Consult<br />
Posner, Richard A. (1974). Theories of Economic Regulation, NBER Working Paper W0041. Cambridge:<br />
National Bureau of Economic Research. http://dsl.nber.org/papers/w0041.pdf,<br />
http://papers.nber.org/papers/W0041; also published in: The Bell Journal of Economics and Managem<strong>en</strong>t<br />
Sci<strong>en</strong>ce, 5, 1974, (2), 335-358; http://links.jstor.org/sici?sici=0005-<br />
8556%28197423%295%3A2%3C335%3ATOER%3E2.0.CO%3B2-A.<br />
Prins<strong>en</strong>, H.M., Visser, R.A. (2000), Eindrapport <strong>en</strong> advies verbetering naleving taxiregels, Ministerie <strong>van</strong><br />
Justitie, D<strong>en</strong> Haag.
Literatuur 107<br />
Public Managem<strong>en</strong>t Service (1997), Regulatory quality and public sector reform, PUMA/REF (97)1,<br />
OECD: http://www1.oecd.org/puma/regref/<br />
Reagan Administration Regulatory Achievem<strong>en</strong>ts (1983), Report of the Presid<strong>en</strong>tial Task Force on Regulatory<br />
Relief, August 11, Washington DC.<br />
Registratiebureau Geschill<strong>en</strong>commissie Taxivervoer (2003), Het taxivervoer verandert in uw belang.<br />
Omgaan met klacht<strong>en</strong> in het taxivervoer, Ministerie <strong>van</strong> Verkeer <strong>en</strong> Waterstaat D<strong>en</strong> Haag.<br />
Rinnooy Kan, A.H.G. (1993), Europaternalisme <strong>en</strong> reclame. VNO, D<strong>en</strong> Haag.<br />
RMO (2002), Bevrijd<strong>en</strong>de kaders – stur<strong>en</strong> op verantwoordelijkheid, Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling,<br />
D<strong>en</strong> Haag. (www.adviesorgaan-rmo.nl), p. 134.<br />
Ru, de H<strong>en</strong>drik Jan (1988), Prijst de wet zich uit de markt?, inaugurele rede Vrije universiteit <strong>van</strong><br />
Amsterdam, Tje<strong>en</strong>k Willink, Zwolle.<br />
Schoordijk Instituut (2003), De inkadering <strong>van</strong> certificatie <strong>en</strong> accreditatie in beleid <strong>en</strong> <strong>wetgeving</strong>, Ph. Eijlander,<br />
G. Evers, R. <strong>van</strong> Gestel, m.m.v. A.J.C. de Moor-<strong>van</strong> Vugt <strong>en</strong> H. Peters, C<strong>en</strong>trum voor Wetgevingsvraagstukk<strong>en</strong>,<br />
Universiteit <strong>van</strong> Tilburg.<br />
Schram, A.J.H.C., H.A.A. Verbon <strong>en</strong> F.A.A.M. <strong>van</strong> Wind<strong>en</strong> (1994), Economie <strong>van</strong> de Overheid,<br />
Academic Service, Amsterdam.<br />
S<strong>en</strong>, A. (2000), The discipline of cost-b<strong>en</strong>efit analysis, Journal of Legal Studies, vol., 29, pp. 931-952.<br />
<strong>SEO</strong> (2003a), Zelf do<strong>en</strong>? – Inv<strong>en</strong>tarisatiestudie <strong>van</strong> <strong>zelfregulering</strong>sinstrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, <strong>SEO</strong>-rapport nr. 664, B.<br />
Baarsma, F. Felsö, S. <strong>van</strong> Geff<strong>en</strong> <strong>en</strong> J. Mulder (all<strong>en</strong> <strong>SEO</strong>) <strong>en</strong> A. Oostdijk (Research voor Beleid),<br />
Amsterdam.<br />
<strong>SEO</strong> (2003b), Roadmap <strong>zelfregulering</strong>, internet applicatie, B. Baarsma <strong>en</strong> F. Felsö, beschikbaar via<br />
www.seo.nl.<br />
<strong>SEO</strong> (2003c), Maatschappelijk bungeejump<strong>en</strong> of gerichte zelfsturing? – essay over zelfsturing in de publieke sector,<br />
<strong>SEO</strong>-rapport nr. 710, B. Baarsma, Amsterdam.<br />
<strong>SEO</strong> (2003d), Kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong> reïntegratiedi<strong>en</strong>st<strong>en</strong>, <strong>SEO</strong>-rapport nr. 677, I. Groot, L. Kok, C.<br />
Koopmans, Amsterdam.<br />
<strong>SEO</strong> (2003e), Kost<strong>en</strong>-<strong>bat<strong>en</strong></strong><strong>analyse</strong> <strong>van</strong> vestiging <strong>en</strong> verblijf internationale organisaties, <strong>SEO</strong>-rapport nr. 617, M.<br />
de Nooij <strong>en</strong> J. Theeuwes, Amsterdam (nog niet op<strong>en</strong>baar). Zie ook: Nooij, de, M. <strong>en</strong> J. Theeuwes (te<br />
verschijn<strong>en</strong> in 2004), De <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> <strong>bat<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong> internationale organisaties, in: Tijdschrift voor Politieke<br />
Ekonomie.<br />
<strong>SEO</strong> (2003f), “Gansch het raderwerk staat stil”: de <strong>kost<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong> stroomstoring<strong>en</strong>, <strong>SEO</strong>-rapportnr. 685, C.<br />
Bijvoet, M. de Nooij, C. Koopmans, Amsterdam.<br />
<strong>SEO</strong>/Ber<strong>en</strong>schot (2003), Spanning op de markt – Resultat<strong>en</strong> <strong>van</strong> marktwerking in de elektriciteitssector,<br />
M. de Nooij & J. Theeuwes (beid<strong>en</strong> <strong>SEO</strong>), P. Plug, M. Luursma, M. <strong>van</strong> Roost, R. Timmerman<br />
& R. Koopmans (all<strong>en</strong> Ber<strong>en</strong>schot), Stichting voor Economisch Onderzoek/Ber<strong>en</strong>schot,<br />
rapportnummer 660, Amsterdam/D<strong>en</strong> Haag. Verkrijgbaar via www.ez.nl<br />
Stigler, G.J. (1971). The theory of economic regulation. The Bell Journal of Economics and Managem<strong>en</strong>t<br />
Sci<strong>en</strong>ce, 2, (1), 3-21.<br />
Stigler, George J. (1974). Free riders and collective action: an app<strong>en</strong>dix to theories of economic<br />
regulation. The Bell Journal of Economics and Managem<strong>en</strong>t Sci<strong>en</strong>ce, 5, (2), 359-365;<br />
http://links.jstor.org/sici?sici=0005-<br />
8556%28197423%295%3A2%3C359%3AFRACAA%3E2.0.CO%3B2-E.<br />
Taskforce on Industry Self-regulation (2000), Industry Self-Regulation in Consumer Markets.<br />
www.treasury.gov.au
108<br />
TNO Nipo Consult (2003), Monitoring <strong>en</strong> evaluatie deregulering taxivervoer 1999-2002. In opdracht <strong>van</strong> het<br />
Ministerie <strong>van</strong> Verkeer <strong>en</strong> Waterstaat. Amsterdam.<br />
Tweede Kamer (2000), Van beleidsbegroting tot Beleidsverantwoording, Vergaderjaar 2001-2002, 26 573, nr.<br />
70<br />
Tweede Kamer (1993), Wetgeving: organisatie, proces <strong>en</strong> product, vergaderjaar 1993-1994, 23 710, nr. 1-2.<br />
(Brief <strong>van</strong> de Algem<strong>en</strong>e Rek<strong>en</strong>kamer n.a.v. het rapport ‘Wetgeving: organisatie, proces <strong>en</strong> product’).<br />
Verberk, S. & Erp, J. <strong>van</strong> (2002), Certificering als instrum<strong>en</strong>t voor naleving <strong>van</strong> regelgeving, kans<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> risico’s. Op<strong>en</strong>baar Bestuur, tijdschrift voor beleid <strong>en</strong> organisatie & politiek, 12, (4), 2-5.<br />
Veld, Roel, in ‘t (1993), Zelfregulering <strong>en</strong> overheidssturing, In: Eijlander, Ph., Gilhuis, P.C. & Peters,<br />
J.A.F. (eds.), Overheid <strong>en</strong> <strong>zelfregulering</strong>. pp. 53-68. Zwolle: Tje<strong>en</strong>k Willink.<br />
Volkskrant (2003) Aannemers moet<strong>en</strong> elkaar informer<strong>en</strong> over ligging kabels, door: Du Pré, R., 26 juli.<br />
WBK Actueel (2003), vlugschrift Programmabureau Implem<strong>en</strong>tatie Wbk, april.<br />
Werkgroep ‘Andere Toezichtsarrangem<strong>en</strong>t<strong>en</strong>’ (2004), Vreemde og<strong>en</strong> – naar e<strong>en</strong> andere kijk op toezichtarrangem<strong>en</strong>t<strong>en</strong>,<br />
eindrapport, februari, Ministerie <strong>van</strong> EZ, Financiën, BZK <strong>en</strong> Justitie, D<strong>en</strong> Haag.<br />
Winston, C. (1996), U.S. Industry Adjustm<strong>en</strong>t to economic deregulation, paper pres<strong>en</strong>ted at AEI confer<strong>en</strong>ce,<br />
Regulatory Reform: making costs count, Washington, D.C., December.<br />
Winston, C. (1993), Economic deregulation: days of reckoning for microeconomist, in: Journal of<br />
Economic Literature, 31, pp. 1263-89.<br />
WODC (1999), Justitiële verk<strong>en</strong>ning<strong>en</strong>, 25 e jrg., nr. 2, maart, D<strong>en</strong> Haag.<br />
WRR (2002b), Het borg<strong>en</strong> <strong>van</strong> publiek belang, Wet<strong>en</strong>schappelijke Raad voor het Regeringsbeleid, rapport<br />
56, D<strong>en</strong> Haag. (www.wrr.nl)<br />
Yilmaz, Yesmin (1998), Private regulation: A Real Alternative for Regulatory Reform, in: Policy<br />
Analysis, No. 303, April.<br />
Doorzochte sites - algeme<strong>en</strong><br />
Administratieve last<strong>en</strong> <strong>en</strong> strijdige regels: www.actal.nl, www.administievelast<strong>en</strong>.nl,<br />
www.strijdigeregels.nl<br />
Algem<strong>en</strong>e Rek<strong>en</strong>kamer www.rek<strong>en</strong>kamer.nl<br />
American Chamber of Commerce www.acce.org<br />
Australian Competition & Consumer Policy Division :<br />
http://www.selfregulation.gov.au<br />
Federal Trade Commission www.ftc.gov<br />
Organisation for Economic Co-operation and Developm<strong>en</strong>t<br />
http://www.oecd.org/topic/0,2686,<strong>en</strong>_2649_37463_1_1_1_1_37463,00.html<br />
International Chamber of Commerce (US) www.uscib.org<br />
Journal of Small Business Managem<strong>en</strong>t www.be.wvu.edu/serve/bureau/jsbm/<br />
Regulation Magazine www.cato.org/pubs/regulation/regultn-arch.html<br />
Sociaal Economische Raad: www.ser.nl<br />
Verbond voor Verzekeraars <strong>en</strong> C<strong>en</strong>trum voor Verzekeringsstatistiek www.verzekeraars.org
Literatuur 109<br />
Doorzochte sites - cases<br />
Taximarkt<br />
www.taxiplan.nl<br />
Koninklijk Nederlands Vervoer: www.knv.nl<br />
Stichting kwaliteitsbevordering kleinschalig person<strong>en</strong>vervoer www.skkp.nl<br />
www.taxiwet.nl<br />
Geme<strong>en</strong>te Amsterdam, di<strong>en</strong>st Infrastructuur Verkeer <strong>en</strong> Vervoer www.ivv.amsterdam.nl/taxi<br />
Kinderop<strong>van</strong>g<br />
www.minszw.nl<br />
Het r<strong>en</strong>dem<strong>en</strong>t <strong>van</strong> certificer<strong>en</strong> voor kinderop<strong>van</strong>gorganisaties, www.kleinkapitaal.nl<br />
Interviews met gecertificeerd<strong>en</strong>, www.kleinkapitaal.nl<br />
WBK in het kort, www.wbk.nl<br />
Kabels <strong>en</strong> buiz<strong>en</strong><br />
www.klic.nl<br />
Registratie storingscijfers<br />
www.dte.nl<br />
Lijst met gesprekspartners<br />
Dhr. J.L.A. <strong>van</strong> Rijckevorsel (Verbond <strong>van</strong> Verzekeraars, C<strong>en</strong>trum voor Verzekeringsstatistiek)<br />
Taximarkt<br />
Dhr. M. Beck (Ministerie V&W)<br />
Dhr. Th. <strong>van</strong> Mierlo (SER)<br />
Kinderop<strong>van</strong>g<br />
Dhr. M.P. Flier (Ministerie <strong>van</strong> SZW)<br />
Dhr. Th. <strong>van</strong> Mierlo (SER)<br />
Dhr. E. Soet<strong>en</strong>dal (Ministerie <strong>van</strong> SZW)<br />
Kabels <strong>en</strong> buiz<strong>en</strong><br />
Dhr. J.M. Nobbe (Ministerie V&W – Rijkswaterstaat Meetkundige Di<strong>en</strong>st)<br />
Registratie storingscijfers<br />
Dhr. M. <strong>van</strong> Gemert (DTe)<br />
Dhr. J. Grefhorst (Gastec Certification)<br />
Dhr. D.E. Hesseling (DTe)<br />
Dhr. P.H. Raats (DTe)<br />
Dhr. H.T. Sukel (Raad voor Accreditatie)
Stichting voor Economisch Onderzoek<br />
der Universiteit <strong>van</strong> Amsterdam<br />
Roetersstraat 29<br />
1018 WB Amsterdam