Een kosten-baten analyse van wetgeving en zelfregulering - SEO ...

6 Hoofdstuk 2
verantwoordelijkheid draagt (de ‘hoe vraag’). Hier is niet de ‘wat vraag’, maar wel de ‘hoe
vraag’ van belang: het borgen van publieke belangen met zelfregulering of met wetgeving.
Volgens economen is overheidsregulering pas gerechtvaardigd als markten niet goed werken.
Dat is het geval als op de markt de concurrentie in sterke mate in het geding komt, als sprake is van
informatieasymmetrie tussen verschillende actoren 9, als markten ontbreken (we spreken dan van
externe effecten), of als sprake is van publieke goederen die beter door de overheid kunnen
worden voortgebracht. Economen leven echter niet in een sociaal vacuüm en weten dat er
ook bepaalde politieke (niet-economische) redenen zijn voor overheidsregulering. Deze
hebben betrekking op paternalistische motieven, het rechttrekken van een onrechtvaardige (inkomens)verdeling
of het oplossen van een maatschappelijke onevenwichtigheid.
In tabel 1 worden de situaties, waarin overheidsregulering (wetgeving) wenselijk kan zijn,
samengevat en toegelicht.
Tabel 1: Situaties waarin wetgeving wenselijk kan zijn
Niet goed werkende markten Politieke overwegingen
♦ Gebrek aan concurrentie. Dit is het geval als sprake is
van een (natuurlijk) monopolie (zoals bij het elektriciteitsnet),
of als sprake is van een economische
machtspositie of de dreiging daarvan als gevolg van
een fusie of overname.
♦ Externe effecten. Dat wil zeggen dat niet alle effecten
van de productie en consumptie, die wel effect hebben
op de productiemogelijkheden en welvaart van anderen,
een prijskaartje hebben (denk aan milieuvervuiling).
♦ Informatieasymmetrie of het gebrek aan volledige
en/of kosteloze informatie. Een dergelijk gebrek aan
transparantie speelt bijvoorbeeld op ongereguleerde
verzekeringsmarkten.
♦ Publieke goederen. Goederen, zoals dijken en defensie,
die gekenmerkt worden door ‘non-exclusiviteit’
(het is onmogelijk om mensen van het gebruik uit te
sluiten) en ‘non-rivaliteit’ (het gebruik door de ene
consument gaat niet ten koste van het gebruik door
een ander).
Bron: SEO, 2003c, p. 23.
9 Overheid, producent en consument.
♦ Paternalistische motieven. Zelfs een
goed geïnformeerd individu kan bepaalde
beslissingen nemen die in de
ogen van de overheid niet goed zijn
voor hem of haar. Standaard voorbeelden
in dit verband zijn de beslissing
om te roken en om geen
autogordels te gebruiken.
♦ Ongelijke welvaartsverdeling. In
situaties waar de marktuitkomst als
onrechtvaardig wordt beschouwd, is
ingrijpen gericht op het bereiken
van een rechtvaardiger uitkomst,
zoals bij de progressieve inkomensbelasting.
♦ Onevenwichtigheid, zoals bij hoge
inflatie of bij hoge werkloosheid in
een bepaalde sector.