Een kosten-baten analyse van wetgeving en zelfregulering - SEO ...

1 Inleiding
“Om een publiek belang te borgen ‘kiest’ een samenleving tussen coördinatie via de markt of via politieke
besluitvorming, waarbij de institutie met de laagste transactiekosten de voorkeur geniet. […] Het is […] niet
voldoende om te laten zien dat ofwel de markt ofwel politieke besluitvorming ondoelmatig is. De cruciale
vraag is welke van beide alternatieven het minst ondoelmatig is.” 2
Stel er is een probleem. Niet zo maar een probleem, maar een probleem waarbij een publiek
belang in het geding is. Een publiek belang bovendien dat geschaad kan worden, en wel in
die mate dat overheidsingrijpen gerechtvaardigd zou kunnen zijn. Hoe kan dit probleem dan
het best worden opgelost, met overheidsregulering (wetgeving) of met zelfregulering? 3 Deze
vraag valt uiteen in twee deelvragen die achtereenvolgens beantwoord moeten worden:
1. Dienen beide instituties hetzelfde doel en kan met alle twee het nagestreefde doel worden
bereikt (effectiviteitsvraag)?
2. Ervan uitgaande dat met beide instituties hetzelfde doel kan worden bereikt, wordt een
vervolgvraag relevant: welk van beide instituties is het meest efficiënt?
In dit onderzoek staat de tweede vraag centraal. 4 Het antwoord is van belang bij het formule-
ren van een verdere strategie ten aanzien van zelfregulering, met name als het gaat om het
neerzetten van zelfregulering als een alternatief voor (of als aanvulling op) wetgeving. Het
antwoord dient als input bij het streven van het Ministerie van Economische Zaken (EZ)
om de mogelijkheden van zelfregulering binnen de (rijks)overheid meer structureel en systematisch
mee te wegen, bijvoorbeeld bij ordenings- en (de)reguleringsvraagstukken. Het
Ministerie van EZ heeft daarom aan de Stichting voor Economisch Onderzoek (SEO) de
opdracht gegeven om een vergelijkende analyse van de kosten en baten van zelfregulering
versus wetgeving uit te voeren.
2 Bovenberg et al., 2003, pp. 20-21.
3 Voor definities van deze begrippen verwijzen wij naar hoofdstuk 2, paragraaf 2.1.
4 De eerste vraag is aan bod gekomen in de inventarisatiestudie die SEO in de eerste helft van dit jaar
voor het Ministerie van EZ heeft uitgevoerd (SEO, 2003a). In die studie komen de voor- en
nadelen van zelfregulering als institutie aan de orde en wordt aangegeven wanneer zelfregulering
wel een optie is en wanneer niet. Ook zijn de in praktijk geldende valkuilen en succesfactoren
van een groot aantal verschijningsvormen van zelfregulering (instrumenten) in kaart gebracht.
1