Een kosten-baten analyse van wetgeving en zelfregulering - SEO ...

2 Afbakening en methodiek
In dit hoofdstuk wordt het onderzoeksterrein afgebakend door in paragraaf 2.1 de centrale
begrippen te definiëren (wetgeving, zelfregulering en publieke belangen). Tevens wordt het
reguleringsproces geschetst (paragraaf 2.1.1). Vervolgens wordt de KBA-methodiek kort
toegelicht (paragraaf 2.2.1) en geven we aan op welke wijze wij deze methodiek toepassen
(paragraaf 2.2.2). Paragraaf 2.3, ten slotte, beschrijft de selectie van de cases.
2.1 Wetgeving en zelfregulering
In dit onderzoek gaat het om problemen waarbij publieke belangen in het geding zijn, die in
die mate geschaad kunnen worden dat overheidsregulering gerechtvaardigd is. Dat betekent
dat de overheidsregulering en zelfregulering in dit onderzoek gericht zijn op het borgen van
publieke belangen.
Wat zijn dat eigenlijk publieke belangen? Het gaat om belangen die niet als vanzelf door burgers
en bedrijven worden behartigd en om zaken en mensen die kwetsbaar zijn. 6 De Weten-
schappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) is in het bekende rapport uit 2002 ingegaan
op de borging van publieke belangen. Volgens de WRR zijn publieke belangen maat-
schappelijke belangen waarvoor de overheid de verantwoordelijkheid op zich neemt. 7 Met de
introductie van het begrip publiek belang geeft de WRR allereerst aan dat de overheid zich
maatschappelijke belangen pas dan hoeft aan te trekken, wanneer de markt of de samenle-
ving daarin niet op een bevredigende wijze voorziet. De eerste vraag is dus welke maatschappelijke
belangen de overheid aanmerkt als publiek belang (de ‘wat vraag’). 8 De vervolg-
vraag is op welke wijze deze belangen behartigd dienen te worden en wie de operationele
6 Van den Heuvel en Vos, 2003.
7 Hier dreigt wel het gevaar van de cirkelredenering: iets is een publiek belang omdat het onder de
verantwoordelijkheid van de overheid valt, en het valt onder de overheid omdat het een publiek
belang is.
8 De auteurs van het rapport ‘De calculus van het publiek belang’ (pp. 5-6) hebben commentaar op
de zienswijze en definitie van de WRR. Zij stellen dat niet alleen de politiek bepaalt wat publieke
belangen zijn, maar dat de wetenschap hier ook iets over te zeggen heeft. “Publieke belangen
vloeien voort uit externe effecten, dat wil zeggen die effecten die optreden als de actie van één
partij of als de transactie tussen verschillende partijen voor- of nadelen met zich meebrengen
voor een niet bij de actie of transactie betrokken partij.” Een publiek belang is volgens hen een
complex extern effect – dus: waarbij veel belanghebbenden een rol spelen – waarvan de realisatie
door free-ridergedrag – dus: wel profiteren, maar niet meebetalen – wordt verhinderd. “De
behartiging van publieke belangen is dus niet veel anders dan het internaliseren van externe
effecten door free-ridergedrag in te dammen met behulp van publiekrechtelijke dwang.”
5