Ongevallen met Russische vliegtuigen die in... - Onderzoeksraad ...

In Europa neemt het aantal vliegende Yak-52 vliegtuigen toe en er wordt in toenemende mate
kunstvluchten uitgevoerd met Yak-52’s. De Raad is van mening dat de eigenaren en bestuurders
van de Yak-52, vooral wanneer zij die geen spintraining hebben gedaan, door het ontbreken van
bovenvermelde informatie worden blootgesteld aan een verhoogd risico. De Raad acht het daarom
van belang dat de minister van Verkeer en Waterstaat passende maatregelen neemt, teneinde de
extra risico’s naar een voor dit vliegtuigtype geaccepteerd niveau brengt volgens het ALARP
principe (As Low As Reasonably Practicable).
2.2 HET ONGEVAL MET DE SU-29 OP 7 JUNI 2002
2.2.1 Het vliegtuig en de documenten
De Sukhoi Su-29 is een vliegtuig dat vooral gebouwd is met het doel kunstvluchten uit te voeren of
hier vliegonderricht in te krijgen. De fabrikant heeft zich van het moment dat zij begon met de
ontwikkeling van de Su-29 al op de buitenlandse markt gericht. Dit is ook de voornaamste reden
waarom bij dit vliegtuig de meeste van de bijgeleverde documenten en handboeken in de Engelse
taal waren opgesteld.
2.2.2 Het ongeval
De bestuurder van de Su-29 heeft verklaard dat hij voor zijn display een minimum wolkenbasis van
1.500 voet nodig had, daar deze vooral uit verticale manoeuvres bestond. De actuele
weerscondities van die dag waren initieel te slecht voor het uitvoeren van de demonstratie. Toen
de wolkenbasis optrok naar 1.500 voet, kon de Su-29 met zijn display starten. Ook heeft de
bestuurder verklaard dat hij tijdens de uit te voeren demonstratie een maximum hoogte van 1.500
voet zou bereiken.
Op de videobeelden is te zien dat de Su-29 tijdens de uitvoering van de demonstratievlucht af en
toe de wolkenbasis raakt of net in de wolken komt. Vermoedelijk fluctueerde de wolkenbasis
enigszins vanaf het tijdstip van de meteowaarneming en het moment waarop de demonstratie
werd uitgevoerd. Het KNMI weerrapport, voor De Kooy op 7 juni 2002 om 16:00 uur, geeft een
wolkenbasis van 800 voet weer. Het is aannemelijk dat de bestuurder, in een poging te voorkomen
in de wolken te komen, de looping die vooraf ging aan de tumble, enigszins heeft ‘afgeplat’.
Hierdoor werd de voor de volgende figuur benodigde minimale hoogte niet bereikt. Dit had tot
gevolg dat minder hoogte beschikbaar was om tot de, voor de tumble, vereiste snelheid te
accelereren.
Naar de mening van zowel de Red Star-vliegers als andere ervaren kunstvliegers moet bij een
dergelijke tumble de manoeuvre geïnitieerd worden vanuit een licht stijgende lijn. Uit de
videobeelden blijkt dit in het onderhavige geval niet zo te zijn. Een en ander is met name goed te
zien door rook die tijdens de gehele demonstratie door het vliegtuig gegenereerd werd, door
middel van het injecteren van olie in het uitlaatsysteem. Tevens blijkt uit de videobeelden dat de
manoeuvre met enige aarzeling werd ingezet. Eén van de deskundigen gaf aan dat een kleine
stuurfout bij het inzetten van de tumble niet is uit te sluiten.
Tijdens de duikvlucht direct na de laatst gemaakte kunstvliegfiguur is te zien dat het vliegtuig
tweemaal agressief helling aanrolt, éénmaal naar links en éénmaal naar rechts. Dit rollen werd
veroorzaakt door het overtrekken van respectievelijk de linker- en rechtervleugel. In het jargon
wordt dit ook wel een ‘accelerated stall’ 48 genoemd. Dit werd veroorzaakt doordat de bestuurder
het vliegtuig uit de duikvlucht trachtte op te trekken.
Het vliegtuig raakte de grond onder een hoek van circa 20 graden; het eerste contact van het
vliegtuig met de grond was op een betonnen voetpad. Dit voorkwam dat het vliegtuig zich in
zachte bodem boorde en stopte de verticale component van de beweging. Vermoedelijk heeft dit in
combinatie met de robuustheid van het vliegtuig een belangrijke rol gespeeld bij de
overleefbaarheid van dit ongeval. Na het eerste contact met de grond gleed en rolde het vliegtuig
nog ongeveer 70 meter door.
De heersende wind en de wijze waarop de overblijfselen van het vliegtuig tot stilstand waren
gekomen zorgde ervoor dat het cockpitdeel waarin de bestuurder zat, zich aan de loefzijde bevond
en de vlammen van hem af werden geblazen. De combinatie van de positie van de vlieger, de
48 Accelerated stall wil zeggen dat de overtreksnelheid van het vliegtuig toeneemt als gevolg van een toename
van de zogenoemde g-factor. Het effect hiervan is dat het vliegtuig bij een hogere- dan de verwachte snelheid
overtrekt.
48