Ongevallen met Russische vliegtuigen die in... - Onderzoeksraad ...

Uit het onderzoek is gebleken dat de beide inzittenden niet op de hoogte waren van de bijzondere
hersteltechniek die de Yak-52 vereist om een vlakke spin te stoppen. Ook is gebleken dat de
vlieginstructeur waarschijnlijk geringe ervaring had op het vliegtuigtype. Door de vliegeigenschappen
van de Yak-52 in een vlakke spin is het noodzakelijk dat deze figuur wordt geoefend met
een instructeur die ruime ervaring heeft met dit type vliegtuig en met het uitvoeren van vlakke
spins in het bijzonder.
De Yak-52 is een Russisch ex-militair vliegtuig dat als burgerluchtvaartuig wordt ingezet. De
Yak-52 is uit zijn oorspronkelijke militaire omgeving gehaald en opereert nu in een civiele
omgeving, terwijl het vliegtuig daar niet voor is gecertificeerd volgens de internationale
burgerluchtvaartstandaard. Hierdoor bestaat er geen officieel handboek van het vliegtuig zoals
gebruikelijk is bij (gecertificeerde) vliegtuigen in de burgerluchtvaart, waarin onder meer alle
gebruiksbeperkingen staan vermeld.
Bovenstaande is niet ongebruikelijk bij niet-gecertificeerde (ex-militaire) vliegtuigen, denk daarbij
aan ex-militaire vliegtuigen uit de Tweede Wereldoorlog, de zogeheten ‘warbirds’, waarvan er nog
velen rondvliegen. De Yak-52 heeft in principe dezelfde achtergrond als deze warbirds. Vanwege
het feit dat dit soort vliegtuigen niet volgens de internationale burgerluchtvaartstandaard is
gecertificeerd, dienen gebruikers van deze vliegtuigen zich terdege bewust te zijn van navenant
aanwezige beperkingen. Voor de Yak-52 zijn verschillende handboeken in omloop, waarbij de
inhoud per handboek verschilt. De onderwerpen in het handboek van de bij het ongeval betrokken
Yak-52 waren redelijk uitgebreid behandeld, terwijl sommige onderwerpen niet aan bod kwamen,
waaronder de spineigenschappen, de gewicht- en zwaartepuntbepaling en de gegevens over
prestaties tijdens de klim- en kruisvlucht.
Als wordt afgeweken van de in de burgerluchtvaart gebruikelijke standaard, zoals hierboven is
aangegeven, is de Raad van mening dat gebruikers, beroepsvliegers in het bijzonder, als het ware
moeten zijn ‘gealarmeerd’. Bij niet-gecertificeerde vliegtuigen ontbreekt over het algemeen een
systeem van luchtwaardigheidsborging. Een dergelijk systeem, dat gebruik maakt van service
bulletins en/of airworthiness directives (luchtwaardigheidsaanwijzingen), geeft informatie over
gebruiksbeperkingen en aanvullende gebruiksvoorschriften. Hieraan wordt uitvoering gegeven door
de overheid en de fabrikant. Hierdoor zijn de eigenaar, houder en gebruiker 2 van een dergelijk
vliegtuig ten aanzien van de mogelijke gebruiksbeperkingen vaak afhankelijk van de ervaringen en
informatie van derden. Dit legt een nog grotere nadruk op de eigen verantwoordelijkheid.
Een in de burgerluchtvaart algemeen geaccepteerd principe voor veilig gebruik van dit soort
vliegtuigen is dat men gebruik maakt van de kennis van deskundigen- en de ervaring opgedaan
met het vliegtuig in het verleden. Daardoor is het van primair belang dat gebruikers worden
geïnformeerd en getraind door op het vliegtuigtype ervaren personen. Pas op de tweede plaats
komt de informatie afkomstig uit handboeken en andere voor handen zijnde documenten.
Uit het onderzoek is gebleken dat de Tsjechische instructeur, de eigenaren en de bestuurders
onvoldoende bewust waren van het belang van de benodigde Yak-52 vliegervaring, in het bijzonder
die van spinvluchten, van de instructeur. De eigenaren en de gebruikers hebben deze ervaring niet
geverifieerd. Daarnaast is gebleken dat er geen bevredigend toezicht is in Nederland op deze
Russisch geregistreerde vliegtuigen. Dit laatste wordt verderop in de beschouwing toegelicht.
Ongeval met de Su-29
Tijdens de kunstvliegdemonstratie met de Su-29 in 2002 verloor het vliegtuig veel hoogte en
snelheid. De bestuurder kon het vliegtuig niet tijdig onder controle krijgen. Het vliegtuig raakte de
grond onder een kleine hoek en vloog in brand. De bestuurder werd door de brandweer met relatief
lichte verwondingen uit het wrak bevrijd. Het vliegtuig werd onherstelbaar beschadigd.
Uit het onderzoek is gebleken dat de volgende factoren een bijdrage hebben geleverd aan het
ongeval: de geringe ervaring van de bestuurder met het vliegtuigtype, de voor een dergelijke
2 De Nederlandse wet- en regelgeving maakt onderscheid tussen de eigenaar, houder en gebruiker van een
vliegtuig. De eigenaar van een Nederlands geregistreerd vliegtuig is verantwoordelijk dat er een bij dat
vliegtuig behorend onderhoudsprogramma wordt opgesteld, bijgehouden en uitgevoerd. De houder is
verantwoordelijk voor de luchtwaardigheid van het vliegtuig. De gebruiker is verantwoordelijk voor het
opvolgen van de aanwijzingen van de fabrikant en de gebruiksbeperkingen van het vliegtuig, zoals vastgelegd
in het door de bevoegde autoriteit goedgekeurde vlieghandboek.
6